Πρώτη γνωριμία

Καρούζο πρωτοδιάβασα στις ανθολογίες του Περάνθη, του Πολίτη και του Αποστολίδη. Πρώτη-Δευτέρα Λυκείου. Θυμάμαι τα ποιήματα που μου χαράχτηκαν εξαρχής: «Απολέλυσαι της ασθενείας σου», που το αποστήθισα σύντομα:

Ύστερα τα : «Πέντε ποιήματα μες στο σκοτάδι», από όπου μου ριζώθηκαν οι στίχοι:

Καθώς και το «Σύντομον»:

Θυμόμουν κομμάτια από τον Υπνόσακο, από το κορυφαίο ποίημα «Στον Ιωάννη Σεβαστιανό Μπάχ»:

Σαγηνεύτηκα με τα Πενθήματα, ενεγράφη στην μνήμη μου με φυσικό τρόπο ο «Ρομαντικός επίλογος»:

Είχα τότε, θυμάμαι, πέσει στα κείμενά του για τον Κόντογλου και τον Παπαδιαμάντη και στο εμβληματικό ποίημά του για τον Σκιαθίτη («Ο ακέραιος κυρ-Αλέξανδρος»). Το ποίημα ανήκει στα Χορταριασμένα Χάσματα, όπου υπάρχει και το ποίημα που με συνεπήρε: «Πέρ’ άπ’ την κατανάλωση»                                        

Το 1982 έχω εισαχθεί στην Νομική Σχολή της Αθήνας. Μέχρι τότε, τα μόνα βιβλία του Καρούζου που είχα ήταν η συλλογή Δυνατότητες και Χρήση της Ομιλίας που είχε εκδοθεί το 1979 σε μικρό τραμάκι στην σειρά «Εγνατία» του Γιώργου Κάτου. Θυμάμαι από το πρώτο ποίημα, την «Έναστρη φωτογένεια»:

Τέλη Φλεβάρη του '83 πεθαίνει ο Στρατής Δούκας. Το ξόδι του γίνεται στο κοιμητήρι του Ζωγράφου. Απομεσήμερο με φοβερό κρύο και βοριά. Τον είχα γνωρίσει στα τελευταία του επισκεπτόμενος το νοσοκομείο, οπού ήταν κατάκοιτος. Πήγα στην κηδεία με τον Γιάννη Κοντό. Εκεί πρωτοείδα τον Καρούζο με ένα φτηνό γκρι σακάκι στο κατάκρυο και με βουρκωμένα μάτια, σχεδόν να μουγκρίζει. Θυμάμαι ότι πριν την εναπόθεση του νεκρού στο χώμα, ο Καρούζος έσκυψε, γονάτισε και βύθισε το κεφάλι του μέσα στα λευκά γένια του Δούκα, που τα ανέμιζε ο κρύος άνεμος. Του συστήθηκα και πήρα το τηλέφωνό του. Κάπνιζε συνεχώς «Σέρτικα Λαμίας». Δύο μέρες μετά, του τηλεφώνησα. Βρεθήκαμε στο Flower της πλατείας Μαβίλη. Την αναγνωστική άσκηση μνήμης που κάνω σε αυτό το κείμενο παραθέτοντας τα ποιήματά του που με πρωτοσημάδεψαν, την έκανα και στον ίδιο. Του άρεσε. Λίγο καιρό μετά —τότε έμενα στους Αμπελοκήπους στην οδό Γερουλάνου και η απόσταση από την Σούτσου ήταν ελάχιστη με τα πόδια— βρεθήκαμε σε ένα κρασοπουλειό σε προσφυγικό σπίτι επί της Πανόρμου, που το είχε από τους γονείς του ένας γκριζογένης Αϊβαλιώτης. Εκείνο το βράδυ, μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, μου μιλούσε για τον Κόντογλου και τον Δούκα και για το πόσο θεωρούσε ότι συνεισέφεραν, ειδικά ο Κόντογλου τον οποίον χαρακτήριζε «ριζορθόδοξο» στην δημιουργία ενός μοντερνισμού με ελληνική ιδιοσυστασία. Έμεινα άναυδος όταν μου είπε ότι από την Μακρόνησο αλληλογραφούσε με τον Κόντογλου. Κι ότι τον βοήθησε πολύ να ξεπεράσει τα βάσανα. «Γιατί, πουλάκι μου», βρυχιόταν, «τότε οι άλλοι αναρωτιόντουσαν γιατί χάσαμε, αλλά εγώ αναρωτιόμουνα γιατί υπάρχω». Αργότερα μου μίλησε με έμφαση για την πληρότητα του κομμουνιστικού οράματος μέσα από την πατερική οντολογία και ακτημοσύνη. Ειδικά, επέμενε στις επιστολές του Παύλου, στον Χρυσόστομο και στον Βασίλειο και την κατάφωρη αντίθεσή τους με την ιδιοκτησία και την εκμετάλλευση. «Ο αββάς Ισίδωρος ο Πιλουσιώτης είναι ο πρώτος που διατύπωσε την θεωρία της υπεραξίας», κραύγαζε. Απέναντι στον εργαλιακό ορθολογισμό και στην «υπερκατανάλωση της διαλεκτικής», από την οποία ο Καρούζος θεωρούσε ότι πάσχουνε τα μητρομανή κλειστά συστήματα των πολιτικών ιδεολογιών, αντέτεινε με τον δικό του τρόπο την «έντιμον πτωχείαν» του Παπαδιαμάντη. Ήταν ο πιο Παπαδιαμαντικός και Σολωμικός ποιητής στον 20ό αιώνα.

Βρισκόμασταν πια συχνά-πυκνά. Με δεχόταν στην διεκτραγώδηση των αδιεξόδων μου. Από τα μύρια περιστατικά που έζησα μαζί του —δεν είναι εδώ ο τόπος να καταγραφούν— θυμάμαι τέλη Μαρτίου του '87, να του πηγαίνω μια πίτα ζυμωτή από αυτές που έφτιαχνε η μητέρα μου και του άρεσαν, στο υπόγειο της Σούτσου. Είχε βρέξει καταρρακτωδώς, το υπόγειο είχε πλημμυρίσει κι αυτός καθόταν ήρεμος μέσα στο νερό, μπροστά στο τραπεζάκι. Όσο περνούσε ο καιρός, τόσο περισσότερο ο άνθρωπος που είχε το σθένος να γράψει στίχους όπως: «είμαι ο πιο έρημος Μοναχός, τυλιγμένος με αχτίδες», «δεν βγάζω γλώσσα, βγαίνω άπ’την γλώσσα», «στην κρεμάστρα της δημοσιογραφίας ο 20ός αιώνας», «είν’ άλλο ο κομμουνισμός του κόμματος / και είναι άλλο η θλίψη μου και η μελαγχολία μου» και κυρίως το «θα συνεχίσω την ποίηση μόνο για πλάκα», κατέτεινε από το μηδέν στο νόημα και από το νόημα στο μηδέν. Με την οδυνηρή παλινωδία του εκκρεμούς από το: «Πάτερ ημών, ο εν τοίς ουρανοίς / (κανείς)», στο «Άκουσε Κύριε την προσευχή του σκουληκιού», και «Χριστός η ορθή γωνία Χριστός το πυθαγόρειο θεώρημα / Χριστός ο απειροστικός λογισμός άνωθεν όλβια / Χριστός τα Σύνολα / Χριστός η ψηφιδογραφία στα μαζικά σωμάτια / Χριστός η μάζα μηδέν». Ο ίδιος μιλούσε για το «ἀεὶ σχοινοβατεῖν» των Νιπτικών. Γνωρίζοντας καλά ότι ο αληθινός ποιητής στην εποχή μας περιττεύει.

Έφυγα από την Ελλάδα —δε με χωρούσε πια ο τόπος— το ᾽87. Το ᾽88 ο αδελφικός φίλος Μανώλης Μανουσάκης άρχισε να εκδίδει στην «Ερατώ» σε τόμους τα άπαντά του. Μιλούσαμε στο τηλέφωνο, μου έστελνε τα βιβλία που εξέδιδε στο ενδιάμεσο. Μέχρι τότε, οι ποιητικές του συλλογές (οι πριν την δεκαετία του ᾽80) βρίσκονταν στα παλαιοπωλείο αφού ήταν εκδόσεις ιδίοις αναλώμασι. Σήμερα ευτυχώς υπάρχει η σειρά των απάντων από τον «Ίκαρο». Επέστρεψα το ᾽89. Έμαθα για την αρρώστεια του. Τον είδα αρκετές φορές πριν το τέλος του. Τον Οκτώβρη του ᾽90, τον επισκέφθηκα στο «Υγεία», λίγο πριν πέσει σε κώμα. Πηγαίναμε μαζί με τον Δημήτρη Παπαγιαννόπουλο, Ναυπλιέα δημοδιδάσκαλο και συμμαθητή του Νίκου, ο οποίος με γνώρισε έχοντας ακούσει τις εκπομπές που κάναμε στο Ραδιόφωνο, τις αφιερωμένες στο έργο του. Αυτός ήταν που μου διηγήθηκε πολλά περιστατικά του νεανικού τους βίου στο Ναύπλιο και ανάμεσα στα άλλα, μετά τον θάνατο του Νίκου, μου περιέγραψε το πώς ανέβηκε σε ένα ύψωμα την ώρα που έμπαιναν οι Ιταλοί στο Ναύπλιο, σταμάτησε την φάλαγγα και τους είπε στα Ιταλικά:

«Σας νικήσαμε και θα σας πολεμάμε μέχρι την τελική νίκη».

Κάλβειος και Σικελιανικός όσο κανείς άλλος, Παπαδιαμαντικός και Σολωμικός όσο ελάχιστοι και πάνω από όλα, μέσα στον πυρετό του οντολογικού τραυλίσματος. Όταν τον είδα αποστεωμένο δυο μέρες πριν την κοίμησή του, δίχως να το θέλω μου έφυγαν δάκρυα. Με σβησμένη την αέτια φωνή του μου ψιθύρισε: «Μην κλαις, για μας είναι τα δύσκολα. Να με θυμάσαι». Τετέλεσται. Ο μέγας παρακείμενος του κόσμου. Όταν πέθανε γράφτηκε το ποίημα που περιέλαβα μετά στο ποιητικό βιβλίο Κατόπιν Εορτή, που αποτελεί ένα εικονισματάριο των ποιητών που πέθαναν βασανισμένοι.