中国地图
ΕΝΑΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ
Επιμέλεια αφιερώματος: Γιώργος Χουλιάρας
Η Κίνα είναι μακριά και κοντά. Συρρικνώνοντας ταξίδια, μεταφορές και εφοδιαστικές αλυσίδες, η πανδημία οικονομικά και ψυχολογικά μεγάλωσε τις αποστάσεις. Έτσι η Ασία βρέθηκε πάλι πιο μακριά από την Ευρώπη, μια χερσόνησο της ευρασιατικής ηπείρου, που επίσης απορροφά κραδασμούς ανταγωνισμών στη λεκάνη του Ειρηνικού. Ωστόσο, η «Κίνα είναι κοντά», όπως δηλώνει ο τίτλος της ταινίας του (συνονόματου του Μάρκο Πόλο) Μάρκο Μπελόκιο το 1967, όταν η σκέψη του Μάο μαγνήτιζε τον Ζαν-Λυκ Γκοντάρ, νέους και διανοούμενους που υποδύονται τους νέους, ιδίως σε πρώην Καθολικές χώρες σαν την Ιταλία και τη Γαλλία. Φαινόμενα «φιλοκινεζισμού» θα μπορούσαν να συγκριθούν με φαινόμενα «φιλελληνισμού», όπως και αντιστρόφως «κινεζοφοβίας» και «ελληνοφοβίας». Ίσως κάθε πολιτιστική επανάσταση καταλήγει να στρέφεται κατά του πολιτισμού. Αυτό δεν αναιρεί τη διαπίστωση ότι «αν η μισή μου καρδιά βρίσκεται, γιατρέ, εδώ πέρα / η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται», όπως θύμιζαν ο Θάνος Μικρούτσικος και η Μαρία Δημητριάδη, με στίχους του Ναζίμ Χικμέτ σε απόδοση Γιάννη Ρίτσου, μετά την κατάρρευση της δικτατορίας στην Ελλάδα.
Στηριγμένη σε αντιλήψεις για την αρχαιότητα των πολιτισμών τους και την ασυνεχώς συνεχή για χιλιετίες εξέλιξη της γλώσσας τους, μια συμπάθεια που διακρίνεται μεταξύ Ελλήνων και Κινέζων παραπέμπει σε συγκρίσιμες εμπειρίες, παρά τις διαφορές μεγέθους, σε πληθυσμό και έκταση κατ’ αρχάς. Τις σχέσεις αυτές ανατροφοδοτούν στοιχεία από το παρελθόν, από τις εξακοντίσεις του Αλέξανδρου και τις ηγεμονίες των επιγόνων του έως τα βυζαντινά χρόνια του Προκόπιου και μετέπειτα. Λόγου χάριν, Κινέζοι αρχαιολόγοι, όπως ο επικεφαλής του Μαυσωλείου του Πρώτου Αυτοκράτορα Τσιν, θεωρούν πιθανό ο Πήλινος Στρατός να επηρεάστηκε από ελληνιστικές τεχνοτροπίες, υπενθυμίζοντας την ελληνοβακτριανή και την ελληνοβουδιστική τέχνη. Αργότερα, ο Έλγιν ακρωτηρίασε τον Παρθενώνα, ενώ ο γιος του κατέστρεψε τα Θερινά Ανάκτορα στο Πεκίνο.
Συγκλίσεις μεταξύ Ελλάδας και Κίνας τεκμαίρονται στη φιλοσοφία –με τον Σωκράτη και τον Κομφούκιο προεξάρχοντες– τον πολιτισμό, την τέχνη και την τεχνολογία, καθώς επίσης σε τρόπους αντίληψης και εξάσκησης της ζωής, από τον μοναχισμό έως τη χαρτοπαιξία, στην αξιοποίηση της χλωρίδας σε παραδοσιακές ιατρικές, σε αντιστάσεις στον ρόλο ξένων παραγόντων και στην κρίσιμη σχέση της διασποράς με το εθνικό κέντρο. Αναμενόμενο για τόσο αρχαίες γλώσσες, και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει μια άνευ προηγουμένου κοινωνική και πολιτική επένδυση σε ένα «γλωσσικό ζήτημα», με τη γλώσσα βάρος ασήκωτο που απαιτεί ριζοσπαστική σεισάχθεια και παράλληλα φορέα αυτογνωσίας. Γενικότερα, ένα ζήτημα κληρονομίας διατρέχει κάθε πτυχή του υφάσματος της ζωής, ακόμη και όταν αυτό δεν γίνεται αμέσως αντιληπτό.
Συγκρίσεις δεν μπορούν να αποκρύψουν τεράστιες αποκλίσεις, από τον τρόπο οργάνωσης της καθημερινότητας έως τη γραφή της γλώσσας. Τα ελληνικά χοροστατούν στη χορεία των αλφαβητικών γλωσσών, ενώ τα κινεζικά στον χώρο των ιδεογραμμάτων ή, στον βαθμό που δεν πρόκειται για «λέξεις», εικονογραμμάτων, αναδεικνύοντας έτσι μια άλλη διάσταση της σχέσης ποίησης και ζωγραφικής, που διέβλεπε ο Σιμωνίδης. Στις συνθήκες αυτές είναι φυσικό μια αίσθηση διαφοράς και θαύματος να κυριαρχεί στις εντυπώσεις ενός επισκέπτη. «Αυτά είναι κινέζικα», λέγεται στα ελληνικά, με παρόμοιο τρόπο που, για κάτι ακατάληπτο σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, λέγεται ότι «αυτά είναι ελληνικά», ως κατάλοιπο μάλλον της φράσης «graecum est non legitur», την οποία έβαζαν στη θέση ελληνικών παραθεμάτων ανελλήνιστοι μοναχοί που αντέγραφαν κείμενα στα λατινικά. «Ουράνια γραφή», δηλαδή ακατανόητη, νομίζω είναι η αντίστοιχη φράση στα κινεζικά.
Όπως και αν έχουν τα πράγματα, προδιαγράφει η Κίνα το μέλλον; Το ερώτημα φαίνεται εύλογο στην επέτειο των 110 ετών από την κινεζική επανάσταση του 1911 και εκατό χρόνια από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος της χώρας, που οδήγησε στη συγκρότηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Όμως σοφότερο ίσως είναι να αποφεύγονται προβλέψεις. Είναι νωρίς για μια αποτίμηση, λέγεται ότι είχε πει ο Τσου εν Λάι, όταν ρωτήθηκε για τις επιπτώσεις της Γαλλικής Επανάστασης. Παραμένοντας στο πεδίο του λόγου και των τεχνών, διαφωτιστική είναι η ανάκληση του πώς στο «ιδεόστιγμα» που λέγεται Κίνα επικεντρώνονται φυσιογνωμίες όπως ο Κάφκα, ο Μπρανκούζι, ο Πάουντ, ο Μπόρχες ή ο Καλβίνο. Στα ελληνικά φαίνεται καθαρά ότι η Ασία συνιστά συστατικό της φαντΑσίας. Ασφαλώς η λογοτεχνία αποτελεί λύση ενός μυστηρίου που παραμένει άλυτο.
ΕΝΑΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ποιες συν- / απο-κλίσεις εμφανίζονται μεταξύ ελληνικού και κινεζικού πολιτισμού; Πώς χαρτογραφούνται οι σχέσεις κάποιων πολιτιστικών υποδειγμάτων των δύο λαών; Πώς συνδυάζονται φαντασιακά και πραγματολογικά στοιχεία σε εκατέρωθεν διαπραγματεύσεις ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών; Το περιοδικό Χάρτης απευθύνθηκε σε ειδικούς και μόνιμους συνεργάτες του με γνώση της Κίνας – συγγραφείς, σινολόγους, ελληνιστές και μεταφραστές – προσκαλώντας τους να προσεγγίσουν αντίστοιχα ερωτήματα. «Ένας Χάρτης της Κίνας» πολυπρισματικά συγκροτείται από κείμενα συνεργατών από την Ελλάδα, ενώ «ένας Χάρτης της Ελλάδας στην Κίνα» από κείμενα συνεργατών από την Κίνα. Οι συνεργασίες περιλαμβάνουν ιστορικές αναφορές, παρατηρήσεις και στοχασμούς, μεταφράσεις και λογοτεχνικές ή προσωπικές προσεγγίσεις.
Ο σινολόγος Σωτήρης Χαλικιάς αναστοχάζεται τη μετάφραση κειμένων της κινεζικής αρχαιότητας στα ελληνικά από μία γλώσσα χωρίς τα γραμματικά χαρακτηριστικά ευρωπαϊκών γλωσσών, όπου το αντίστοιχο του ρήματος «γίγνεσθαι» δεν έχει συνδηλώσεις φθοράς, μία γλώσσα που πολλοί θεωρούν ότι, ακόμη και για όσους είναι μητρική τους, δεν μπορεί να γίνει εντελώς κατανοητή παρά μόνον ως γραπτό κείμενο. Στην πιο πρόσφατη μεταφραστική του απόπειρα αναφέρεται εν συνεχεία, σε συνέντευξη στην Παυλίνα Μάρβιν, ενώ σε αλφαβητική σειρά έχουν προηγηθεί «σκέψεις και επισκέψεις» άλλων συνεργατών του αφιερώματος. Την πρόσληψη στην Κίνα του Νίκου Καζαντζάκη, που θα ήθελε να είχε ζήσει εκεί ένα διάστημα, αν δεν τον προλάβαινε ο θάνατος, αναδεικνύει η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου Έλενα Αβραμίδου, στην οποία οφείλονται ιδιαίτερες ευχαριστίες για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας με συνεργάτες από την Κίνα. «Κανείς, ποτέ, δεν κατηγόρησε τον Καζαντζάκη για αντίσταση στον εξωτισμό», σημειώνει η καθηγήτρια στις ΗΠΑ Νένη Πανουργιά, τοποθετώντας στον «χάρτη» και την Ελένη Καζαντζάκη, σε σχέση με το δεύτερο και ίσως μοιραίο ταξίδι στην Κίνα. Αξιοποιώντας την εμπειρία δικής του επίσκεψης, ο πολυφυής Δημοσθένης Αγραφιώτης εξετάζει την κινεζική καλλιγραφία ως πολυκομβικό πεδίο. Έχοντας χρόνια εργαστεί στην Κίνα λόγω διπλωματικής ιδιότητας, ο Γιώργος Βέης ερμηνευτικά επαναφέρει την όπερα του Πεκίνου, ενώ αργότερα επίσης καταθέτει μεταφράσεις ποιημάτων του Λι Τάι Πο (ή Λι Μπάι). Ξαναβλέποντας το Πεκίνο έπειτα από δεκαπέντε χρόνια, τη σκιά των πραγμάτων αναζητά, σε κεφάλαιο από ανέκδοτο βιβλίο, ο Αναστάσης Βιστωνίτης, του οποίου μεταφράσεις του Μπέι Ντάο κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Επικεντρωμένος στην «απαγορευμένη» ποίηση, ο Ιάκωβος Βούρτσης κριτικά διατρέχει τη λογοτεχνικού ενδιαφέροντος ελληνική βιβλιογραφία για την Κίνα, ενώ ο Τάκης Γραμμένος επιστημονικά παραπέμπει σε όσα υποστηρίζει ότι δεν γνωρίζει. Με αφορμή επισκέψεις τους, την Κίνα στοχάζονται ο Άρις Γεωργίου, φωτογραφίες του οποίου φιλοξενούνται διάσπαρτες στο αφιέρωμα, και ο Γιώργος Γώτης, που είχε προσκληθεί σε φεστιβάλ ποίησης, ενώ ο Δημήτρης Σωτάκης, που διδάσκει κινεζικά, «χειροπιαστή παραίσθηση» αποκαλεί αυτή τη χώρα. Για το πώς, εγγειοβελτιωτικά και μυθολογικά, τιθασεύονται οι ποταμοί, στην ιδιαίτερη πατρίδα του Κομφούκιου μάλιστα, ενώ διεθνώς ανεγείρονται κορυφαία μνημεία, σε συνάρτηση και με την εξέλιξη της γραφής, στοχάζεται ο Μανόλης Κορρές. Ο καθηγητής της χαρτογραφίας Βαγγέλης Λιβιεράτος απαντά στο ερώτημα αν έχει ελληνική ρίζα ο πρώτος ευρωπαϊκός χάρτης της Κίνας. Σε μια ιταλικά εμπλουτισμένη Πτολεμαϊκή χαρτογράφηση, ο Matteo Ricci – που έφηβος πήρε μέρος στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, πριν βρεθεί στο Πεκίνο – απεικονίζει τον τότε γνωστό κόσμο, από τις νήσους των Μακάρων (τα Κανάρια σήμερα), δυτικά, μέχρι την Κίνα και την Αμερική, που ανατολικά βρίσκεται στον χάρτη αυτόν. Αναζητώντας «βελόνα στον βυθό της θάλασσας» ο Γιώργος Μουλουδάκης μουσικολογεί παραθέτοντας αποσπάσματα από τον Λάο Τσου. Η Σίσσυ Παπαθανασίου συνδέει σύγχρονη κινεζική δραματική γραφή και αρχαιοελληνική λογοτεχνική παράδοση, αναδεικνύοντας καταγωγικές συγγένειες και εκλεκτικές αναφορές. Σε ένα ταξίδι με τους αρχιτέκτονες του κόσμου, ο Βασίλης Σγούτας αναρωτιέται αν η κινεζική εμπειρία αποτελεί πρόγευση του τι θα συμβεί σε πόλεις και μεγαλουπόλεις στο μέλλον. Από τις αληθείς ή ψευδείς Περιπλανήσεις του «δεκατρείς φορές ναυαγού και δέκα επτά φορές σκλάβου» Πορτογάλου Fernão Mendes Pinto ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής μεταφράζει μια αφήγηση για τη συμμετοχή ενός «ψηλού νεαρού ιππότη Έλληνα» (Κεφαλλονίτη άραγε;) στην ονειρική οικοδόμηση του Σινικού Τείχους. Ο Παναγιώτης Ιωαννίδης αποδίδει δύο ποιήματα αποχωρισμού τού Μπάι Τζουγί, ενώ στους σκαρμούς της ποίησης και της πεζογραφίας προσαρμόζουν τα κουπιά της δικής τους κωπηλασίας σε κινέζικα νερά οι Τάκης Γεράρδης, Δήμητρα Κολλιάκου, Δημήτρης Λεοντζάκος, Γιάννης Πάσχος, Θοδωρής Ρακόπουλος, Αντώνης Σκιαθάς και Γιώργος Χουλιάρας.
ΕΝΑΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ
Πάνω από εκατό Κινέζοι φοιτητές μαθαίνουν σήμερα ελληνικά σε πανεπιστήμια στην Κίνα, σημειώνει ο βραβευμένος μεταφραστής από τα ελληνικά Λεωνίδας Λίου, προσθέτοντας ότι έχουν την τύχη «να ασχολούνται συγχρόνως με τις δύο πιο παλιές και πιο δύσκολες γλώσσες» του κόσμου. Κινέζοι ελληνιστές συχνά υιοθετούν ένα ελληνικό όνομα. Ακολουθώντας το ελληνικό τυπικό, το επώνυμο έπεται του ονόματος, ενώ στα κινεζικά το επώνυμο προηγείται. Στο ελληνικό ταξίδι του Kang Youwei (1858-1927), εμπνευστή του μεταρρυθμιστικού κινήματος του 1898, αναφέρεται η Chen Yingxue. Ήταν ο πρώτος Κινέζος λόγιος που επισκέφτηκε, μετά τον Πόλεμο του Οπίου, την Ελλάδα, που θεωρούσε μήτρα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Αφιερωμένο στον Γιανγκ Γκουανγκσένγκ, πρωτοπόρο της διδασκαλίας της ελληνικής στη χώρα του, που είχε διατελέσει και πρέσβης στην Ελλάδα, είναι το κείμενο της Εύας Τσιανρόγκ Τσουέ. Για ένα άτομο με μητρική γλώσσα την κινεζική, οι δυσκολίες εκμάθησης της ελληνικής δεν είναι μόνο γραμματικές, αλλά και «ακουστικές». Λόγου χάριν, Κινέζοι ακούγοντας «ντύνω και τίνος» μπορεί να θεωρήσουν την πρώτη συλλαβή ίδια, σημειώνει σε ένα από τα πολλά παραδείγματα της αναλυτικής μελέτης της η Σοφία Τζινγκτζίνγκ Χου. Ο Τάο Σουν και η Σινγιάν Χόου επιχειρούν μια συνοπτική σύγκριση του ελληνικού και του κινεζικού γλωσσικού ζητήματος. Οι ομιλητές της κινεζικής μιλάνε για τον πεθαμένο με τον ίδιο τρόπο όπως όταν ήταν εν ζωή. Πώς μπορώ να συνδυάσω τα ρήματα με χρόνους παρελθόντος μιλώντας στα ελληνικά για έναν φίλο που έχει αυτοκτονήσει, αναρωτιέται η Σελήνη Τσουράν Τσεν. Και πώς να αναφερθώ σε εμένα ή άλλους όταν η ελληνική γλώσσα με αναγκάζει να προσδιορίσω το φύλο μου; Μια «διπλή νοσταλγία», για την Κίνα, ζώντας στην Ελλάδα, και για την Ελλάδα, όταν επισκέπτεται τους δικούς της στην Κίνα, αναδεικνύει η Κατερίνα Γιουέ Γου.
Σχετικά κείμενα & παραπομπές
Δύση & Ανατολή / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Λογοτεχνία, μετάφραση, παγκοσμιοποίηση / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Ποίηση & ζωγραφική / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Συγγραφείς από την Κίνα | Εταιρεία Συγγραφέων (authors.gr)
G.E.R. Lloyd & Jingyi Jenny Zhao (επιμ.), Ancient Greece and China Compared, Cambridge University Press, 2018
Robert Wardy, Aristotle in China. Language, Categories and Translation, Cambridge University Press, 2000
Chenzhen Yu Κίνα και Ελλάδα, μια σχέση χιλιετιών (εφ. Η Καθημερινή)
——————————————————
Με την υποστήριξη και την αιγίδα