Όταν συναντιούνται η ελληνική και η κινέζικη γλώσσα

Οι Κι­νέ­ζοι, όπως βέ­βαια και οι άλ­λοι ξέ­νοι, λέ­νε συ­χνά ότι «it’s Greek to me». Με τον ίδιο τρό­πο λέ­νε και οι Έλ­λη­νες: «Εί­ναι κι­νέ­ζι­κα για εμέ­να». Εί­ναι τυ­χαίο που τα λέ­νε έτσι, η οι δύο λα­οί μοιά­ζου­νε και νοιώ­θουν κα­τά βά­θος ο ένας τον άλ­λον, όπως εί­πε κά­πο­τε ο Νί­κος Κα­ζαν­τζά­κης ότι “Αν ξύ­σε­τε τον Κι­νέ­ζο, θα βρεί­τε τον Έλ­λη­να. Αν ξύ­σε­τε τον Έλ­λη­να, θα βρεί­τε τον Κι­νέ­ζο”. Και πέ­ρα από αυ­τό, τι κοι­νά στοι­χεία και τι δια­φο­ρές έχουν αυ­τές οι δύο γλώσ­σες, και τι θα συμ­βεί, όταν συ­να­ντιού­νται στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα;

Η Ελ­λά­δα βρί­σκε­ται γε­ω­γρα­φι­κά δε­κά­δες χι­λιά­δες χι­λιό­με­τρα μα­κριά από την Κί­να, η μια στον με­σο­γεια­κό κό­σμο, και η άλ­λη πέ­ρα από τα Ιμα­λάια. Όμως, οι δύο χώ­ρες απο­τε­λούν ξε­χω­ρι­στά την εστία του πο­λι­τι­σμού της Δύ­σης και της Ανα­το­λής, και οι γλώσ­σες τους εί­ναι δύο μο­να­δι­κές στον κό­σμο, που δεν έχουν δια­κό­ψει πο­τέ την πο­ρεία τους από την αρ­χαιό­τη­τα μέ­χρι σή­με­ρα. Γι’ αυ­τό υπάρ­χει πά­ντα η γνώ­μη που λέ­ει ότι η ελ­λη­νι­κή και η κι­νέ­ζι­κη γλώσ­σα δεν εί­ναι ού­τε αρ­χαία, ού­τε νέα, εί­ναι μια και ενιαία, από τον Όμη­ρο στον Κο­ραή, και από τη «ΣΙ ΤΖΙΝΓΚ» στον LU XUN.

Αυ­τό το μο­να­δι­κό φαι­νό­με­νο, ως πρώ­το κοι­νό ση­μείο των δύο γλωσ­σών, μας έβα­λε να σκε­φτού­με, συν­δυά­ζο­ντας τη σχέ­ση της ζω­ής μιας γλώσ­σας με τον πο­λι­τι­σμό, και μας οδή­γη­σε στο συ­μπέ­ρα­σμα ότι η γλώσ­σα εί­ναι ο πιο ση­μα­ντι­κός πα­ρά­γο­ντας και ο πιο ση­μα­ντι­κός φο­ρέ­ας για την ανά­πτυ­ξη του πο­λι­τι­σμού ενός έθνους, και η επι­βί­ω­ση και η ανα­βί­ω­ση της παί­ζει τον ρό­λο-κλει­δί στην πρό­ο­δο ενός τό­που. Η γλώσ­σα και ο πο­λι­τι­σμός δυ­να­μώ­νουν και υπο­στη­ρί­ζουν ο ένας τον άλ­λον.

Ας δού­με και άλ­λα κοι­νά ση­μεία. Χρο­νο­λο­γι­κά, οι δύο γλώσ­σες γεν­νή­θη­καν πά­νω κά­τω κα­τά την ίδια ιστο­ρι­κή πε­ρί­ο­δο, νω­ρί­τε­ρα ξε­κί­νη­σε η ελ­λη­νι­κή με την ομη­ρι­κή (1200-800 π.Χ.), και αρ­γό­τε­ρα η κι­νέ­ζι­κη με την «ΣΙ ΤΖΙΝΓΚ» (1100-700 π.Χ.), την πα­λαιό­τε­ρη ποι­η­τι­κή αν­θο­λο­γία της Κί­νας. Κα­τά τις αρ­χές του 19^ουαιώ­να εμ­φα­νί­στη­κε στα ελ­λη­νι­κά το φαι­νό­με­νο της δι­γλωσ­σί­ας, της δη­μο­τι­κής και της κα­θα­ρεύ­ου­σας, ενώ κα­τά τις αρ­χές του 20^ού αιώ­να πα­ρου­σιά­στη­κε στο Πε­κί­νο το Νέο Πο­λι­τι­στι­κό Κί­νη­μα και έγι­νε με­γά­λη συ­ζή­τη­ση γύ­ρω από το θέ­μα, δη­λα­δή πως πρέ­πει να γρά­φο­νται τα κι­νέ­ζι­κα, με την WEN YAN WEN, ένα εί­δος γρα­φής που κα­τά τρό­πο και μορ­φή μι­μεί­ται την αρ­χαία κι­νέ­ζι­κη, η με την BAI HUA WEN, άλ­λο εί­δος γρα­φής απλο­ποι­η­μέ­νο σαν την δη­μο­τι­κή. Αυ­τή η δι­γλωσ­σία με δύο μορ­φές γρα­φής δη­μιούρ­γη­σε στις δύο χώ­ρες πολ­λά προ­βλή­μα­τα στην κα­θη­με­ρι­νή χρή­ση της γλώσ­σας, έπα­ψε τε­λι­κά στην Ελ­λά­δα το 1976 με την κα­τάρ­γη­ση της κα­θα­ρεύ­ου­σας και την κα­θιέ­ρω­ση της δη­μο­τι­κής ως επί­ση­μης γλώσ­σας, ενώ στην Κί­να με την απε­λευ­θέ­ρω­ση του 1949, τα λο­γο­τε­χνι­κά βι­βλία που γρά­φτη­καν στην BAI HUA WEN έγι­ναν πρό­τυ­πο του επί­ση­μου γρα­πτού λό­γου, και η διά­λε­κτος του Πε­κί­νου PU TONG HUA έγι­νε η ομι­λού­με­νη κοι­νή γλώσ­σα της Κί­νας, που μι­λά­ει σή­με­ρα όλος ο κι­νε­ζι­κός λα­ός.

Εί­ναι πο­λύ εν­δια­φέ­ρον εδώ να ανα­φέ­ρου­με μια υπό­θε­ση. Κά­πο­τε στην ιστο­ρία η ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα εγκα­τά­λει­ψε την πα­λιά της γρα­φή, την Γραμ­μι­κή Β, και αγκά­λια­σε το αλ­φά­βη­το, ένα εί­δος γρα­φής εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κό με από το προη­γού­με­νο. Αν δεν γι­νό­ταν αυ­τό, θα εί­χα­με ύστε­ρα τον Όμη­ρο, τον Ηρά­κλει­το και άλ­λους αρ­χαί­ους Έλ­λη­νες φι­λο­σό­φους και επι­στή­μο­νες; Τι θα εί­χε συμ­βεί, αν η Κί­να εγκα­τέ­λει­πε το γρα­φι­κό σύ­στη­μα με τα ιδε­ο­γράμ­μα­τα κα­τά τις αρ­χές του 20^ού αιώ­να, όπως το ζη­τού­σε επί­μο­να εκεί­νη την επο­χή μια ομά­δα του Νέ­ου Πο­λι­τι­στι­κού Κι­νή­μα­τος, και το αντι­κα­θι­στού­σε με το “PIN YIN”, ένα σύ­στη­μα σαν τη φω­νη­τι­κή με­τα­γρα­φή (phonetic transcription) της αγ­γλι­κής γλώσ­σας; Θα έχα­νε την μα­κρό­χρο­νη πα­ρά­δο­ση της γρα­φής της και με το χρό­νο και όλη την πο­λι­τι­στι­κή της κλη­ρο­νο­μιά; Ας αφή­σου­με όμως τη φα­ντα­σία για να γυ­ρί­σου­με πί­σω στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα.

Στη μα­κρό­χρο­νή τους ανά­πτυ­ξη, οι δύο γλώσ­σες επη­ρέ­α­ζαν συ­νε­χώς τις άλ­λες γλώσ­σες. Τα κι­νέ­ζι­κα επη­ρέ­α­σαν τις ασια­τι­κές γλώσ­σες, κυ­ρί­ως της Άπω Ανα­το­λής, όπως η ια­πω­νι­κή, της οποί­ας σχε­δόν τα 70 % των λέ­ξε­ων εί­ναι ίδιες στη γρα­φή τους με τις κι­νέ­ζι­κες. Η ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα άρ­χι­σε να επη­ρε­ά­ζει ήδη πριν από τη λα­τι­νι­κή με­σαιω­νι­κή πε­ρί­ο­δο τις άλ­λες ευ­ρω­παϊ­κές γλώσ­σες και άφη­σε τα βα­θιά της ίχνη. Ανοί­γο­ντας σή­με­ρα ένα λε­ξι­κό μιας ξέ­νης γλώσ­σας η μια εγκυ­κλο­παί­δεια, θα ανα­κα­λύ­ψου­με εύ­κο­λα ότι πολ­λές λέ­ξεις προ­έρ­χο­νται από τις ελ­λη­νι­κές, και τα ελ­λη­νι­κά απο­τε­λούν κύ­ριες πη­γές του διε­θνούς επι­στη­μο­νι­κού και τε­χνο­λο­γι­κού λε­ξι­λο­γί­ου. Πα­ρα­δείγ­μα­τος χά­ριν, στα αγ­γλι­κά πε­ρί­που το 10% του λε­ξι­λο­γί­ου έχουν ελ­λη­νι­κή προ­έ­λευ­ση, ενώ το πο­σο­στό των λέ­ξε­ων σε επι­στη­μο­νι­κές και τε­χνο­λο­γι­κές ορο­λο­γί­ες εί­ναι ακό­μα με­γα­λύ­τε­ρο. Η ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα φαί­νε­ται μι­κρή, αλ­λά επη­ρέ­α­σε και θα επη­ρε­ά­ζει συ­νε­χώς όλο τον γλωσ­σι­κό κό­σμο, κα­τέ­χει την πρώ­τη θέ­ση στη ση­μα­ντι­κό­τη­τα και στην προ­σφο­ρά στην πα­γκό­σμια γλωσ­σι­κή οι­κο­γέ­νεια. Η ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα εί­ναι μι­κρή, αλ­λά εί­ναι και με­γά­λη, όπως εί­πε ο Ελύ­της στο Άξιον Εστί:

«ο κό­σμος ο μι­κρός, ο μέ­γας».

Εί­δα­με πα­ρα­πά­νω τα κοι­νά και τα πα­ρό­μοια ση­μεία. Δε­χό­μα­στε επί­σης ότι τα ελ­λη­νι­κά και τα κι­νέ­ζι­κα εί­ναι και οι δύο πιο δύ­σκο­λες γλώσ­σες του κό­σμου. Όμως, αν σκε­φτού­με κα­λά, θα κα­τα­λά­βου­με ότι οι δυ­σκο­λί­ες τους πα­ρου­σιά­ζο­νται εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κές. Για τους ξέ­νους ελ­λη­νο­μα­θείς, ίσως πε­ρισ­σό­τε­ρο για τους Κι­νέ­ζους, οι δυ­σκο­λί­ες της ελ­λη­νι­κής γλώσ­σας εί­ναι κυ­ρί­ως το συ­ντα­κτι­κό και η γραμ­μα­τι­κή, που λό­γω της αυ­στη­ρό­τη­τας και της συ­στη­μα­τι­κό­τη­τας τους μας διευ­κο­λύ­νουν στη σω­στή κα­τα­νό­η­ση και στη σω­στή χρή­ση και μας δί­νουν μια ελα­στι­κό­τη­τα για να εκ­φρα­στού­με άνε­τα ανά­λο­γα με τις δια­θέ­σεις μας. Επί­σης, τα ελ­λη­νι­κά ρή­μα­τα δια­θέ­τουν δύο κύ­ρια στε­λέ­χη με δια­φο­ρε­τι­κές αλ­λα­γές για να δεί­ξουν διά­φο­ρους χρό­νους, το πα­ρελ­θόν, το πα­ρόν και το μέλ­λον. Με λί­γα λό­για όλοι αυ­τοί οι κα­νό­νες, εί­τε του συ­ντα­κτι­κού εί­τε της γραμ­μα­τι­κής, δεν υπάρ­χουν στην κι­νέ­ζι­κη γλώσ­σα, η οποία έχει για λύ­σεις άλ­λους τρό­πους, πο­λύ πιο απλούς, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας μό­νο με­ρι­κές ει­δι­κές λέ­ξεις, τα μό­ρια, για να δεί­ξουν τις δια­θέ­σεις και τους χρό­νους. Τα κι­νέ­ζι­κα έχουν άλ­λες δι­κές τους δυ­σκο­λί­ες, όπως την προ­φο­ρά με τους 4 τό­νους και τη γρα­φή με τα ιδιαί­τε­ρα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά. Η κι­νέ­ζι­κη γρα­φή φαί­νε­ται δύ­σκο­λη, αλ­λά ου­σια­στι­κά απο­τε­λεί­ται μό­νο από 5 βα­σι­κές γραμ­μές (strokes) και όλες οι λέ­ξεις γρά­φο­νται με τον κα­νό­να των 5 γραμ­μών. Αν τις μά­θει κα­νείς σω­στά, θα ξε­πε­ρά­σει τη δυ­σκο­λία αυ­τή. Η άλ­λη δυ­σκο­λία εί­ναι η σω­στή προ­φο­ρά των λέ­ξε­ων με τους 4 τό­νους. Κά­θε κι­νέ­ζι­κη λέ­ξη, εκτός από την προ­φο­ρά της, έχει και ένα τό­νο. Αν ο τό­νος προ­φέ­ρε­ται λά­θος, θα πα­ρε­ξη­γη­θεί η λέ­ξη και εί­ναι πι­θα­νό να προ­κύ­ψει άλ­λη έν­νοια. Οι 4 τό­νοι της προ­φο­ράς της κι­νέ­ζι­κης γλώσ­σας κά­πως μου θυ­μί­ζουν το πο­λυ­το­νι­κό σύ­στη­μα των ελ­λη­νι­κών, αν και δεν εί­ναι ακρι­βώς το ίδιο πράγ­μα. Μου άρε­σε πο­λύ αυ­τό το πα­λιό σύ­στη­μα, όταν ξε­κί­νη­σα το 1978 να μά­θω ελ­λη­νι­κά στο Πα­νε­πι­στή­μιο Διε­θνών Σπου­δών της Σα­γκά­ης, και με την κα­τάρ­γη­σή του το 1982 ένιω­θα κά­ποια δυ­σα­ρέ­σκεια για το χά­σι­μο της μορ­φι­κής ομορ­φιάς και του ποι­η­τι­κού ρυθ­μού μιας γρα­φής.

Εί­πα­με αρ­κε­τά για τα κοι­νά και τις δια­φο­ρές των δύο γλωσ­σών, αξί­ζει να το­νι­στεί εδώ το τε­λευ­ταίο κοι­νό, ίσως το πιο ση­μα­ντι­κό, το οποίο εί­ναι η σω­στή εκ­μά­θη­ση της ορ­θο­γρα­φί­ας και της ετυ­μο­λο­γί­ας. Όλοι γνω­ρί­ζου­με ότι τα ελ­λη­νι­κά και τα κι­νέ­ζι­κα έχουν μια μα­κρό­χρο­νη πα­ρά­δο­ση και μια βα­θιά ρί­ζα στο πα­ρελ­θόν. Η σύγ­χρο­νη ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα, με το με­γα­λύ­τε­ρο μέ­ρος του λε­ξι­λο­γί­ου της από την αρ­χαία ελ­λη­νι­κή, δη­μιούρ­γη­σε και δη­μιουρ­γεί συ­νε­χώς και­νούρ­γιες λέ­ξεις και έν­νοιες βα­σι­σμέ­νες και ανα­πτυγ­μέ­νες πά­νω στις αρ­χαί­ες ρί­ζες. Έτσι ακρι­βώς εί­ναι και η σύγ­χρο­νη κι­νέ­ζι­κη γλώσ­σα, που οι πε­ρισ­σό­τε­ρες λέ­ξεις της βρή­καν τις ρί­ζες τους στο πρώ­το ετυ­μο­λο­γι­κό λε­ξι­κό της Κί­νας (SHUO WEN JIE ZI). Το λε­ξι­κό αυ­τό, γραμ­μέ­νο πριν από δύο χι­λιά­δες χρό­νια, πε­ριέ­χει πε­ρί­που 10 χι­λιά­δες βα­σι­κές λέ­ξεις με ανα­λύ­σεις και εξη­γή­σεις για την ρί­ζα, την έν­νοια, την μορ­φή, την αλ­λα­γή και την πα­ραλ­λα­γή. Το να μά­θουν σω­στά την ετυ­μο­λο­γία και την ορ­θο­γρα­φία απο­τε­λεί το πιο ση­μα­ντι­κό μά­θη­μα για τους ελ­λη­νο­μα­θείς, για να μην έχουν ύστε­ρα κα­μιά δυ­σκο­λία να κα­τα­λά­βουν τι ση­μαί­νουν τέ­τοιες λέ­ξεις, όπως η παν­δη­μία (όλος ο λα­ός μιας πό­λης), η δη­μο­κρα­τία (η κυ­ριαρ­χία του δή­μου) και η παι­δεία (η σχέ­ση της λέ­ξης με το παι­δί, το παί­ζω και το παι­δεύω).

Αφού τα ελ­λη­νι­κά και τα κι­νέ­ζι­κα εί­ναι οι δύο πιο δύ­σκο­λες γλώσ­σες του κό­σμου, τό­τε όταν συ­να­ντιού­νται οι δύο τους στην πρά­ξη, δη­λα­δή στη με­τά­φρα­ση, οι δυ­σκο­λί­ες θα δι­πλα­σια­στούν σί­γου­ρα. Πρώ­τα, πρέ­πει να κα­τα­λά­βεις την ακρι­βή έν­νοια μιας ελ­λη­νι­κής λέ­ξης μέ­σα στο πε­ριε­χό­με­νο, ύστε­ρα να δια­λέ­ξεις από δε­κά­δες επι­λο­γές την κα­τάλ­λη­λη κι­νέ­ζι­κη λέ­ξη για τη με­τά­φρα­ση και ταυ­τό­χρο­να να δο­θεί με­γά­λη προ­σο­χή στη σω­στή από­δο­ση του γρα­πτού ύφους. Ήδη από την αρ­χαιό­τη­τα οι Έλ­λη­νες και οι Κι­νέ­ζοι έχουν δεί­ξει δη­μιουρ­γι­κή ικα­νό­τη­τα και γλωσ­σι­κό τα­λέ­ντο. Πά­ντα κα­τά­φερ­ναν να εντο­πί­σουν με ευ­ρη­μα­τι­κό τρό­πο και εύ­στο­χους συν­δυα­σμούς τις και­νούρ­γιες λέ­ξεις. Γι’ αυ­τό, η με­τά­φρα­ση με­τα­ξύ των δύο γλωσ­σών εί­ναι η πιο δύ­σκο­λη από οποια­δή­πο­τε άλ­λη με­τά­φρα­ση. Βέ­βαια, κα­μιά φο­ρά συ­να­ντά­με και κά­τι αμε­τά­φρα­στο, όπως την λέ­ξη “DAO” του Lao Zi και την λέ­ξη “Λό­γος” του Ηρά­κλει­του, δύο λέ­ξεις που με­λέ­τη­σε σαν νοη­μα­τι­κό ζεύ­γος ο Χρί­στος Κα­φτε­ρά­νης στο βι­βλίο του «Αρ­χαία Ελ­λά­δα-Αρ­χαία Κί­να, πα­ράλ­λη­λη φι­λο­σο­φι­κή σκέ­ψη», και έφε­ρε στο φως ότι πί­σω από την αρ­χι­κή τους έν­νοια, τον “Δρό­μο” και το “Λέ­γειν”, κρύ­βο­νται άλ­λα νο­ή­μα­τα. Έτσι επί εκα­το­ντά­δες χρό­νια οι δύο λέ­ξεις —το ζεύ­γος αυ­τό των λέ­ξε­ων, που η συγ­γε­νι­κή τους έν­νοια δη­μιούρ­γη­σε με­γά­λο εν­δια­φέ­ρον στη φι­λο­σο­φι­κή έρευ­να— πο­τέ δεν κα­τα­φέ­ρα­νε να με­τα­φρα­στούν με μια κα­τάλ­λη­λη λέ­ξη, αλ­λά με­τα­φρά­στη­καν σύμ­φω­να με τον ήχο τους, “DAO” και “Logos”. Στη συ­γκε­κρι­μέ­νη πε­ρί­πτω­ση, η ελ­λη­νι­κή λέ­ξη “Λό­γος” ίσως μπο­ρεί να με­τα­φρα­στεί με μια την κι­νέ­ζι­κη λέ­ξη “理”（LI）, που έχει βα­σι­κή της έν­νοια «την τά­ξη και τη σει­ρά των όντων» και από την οποία απορ­ρέ­ουν πολ­λές σύν­θε­τες λέ­ξεις με άλ­λες εκτε­τα­μέ­νες έν­νοιες, όπως “λό­γος”(理由), “ηθι­κή”（伦理）και “αλή­θεια”（真理）, που ταυ­τί­ζο­νται νοη­μα­τι­κά με την πο­λυ­ε­πί­πε­δη έν­νοια της λέ­ξης “DAO”. O Lao Zi και ο Ηρά­κλει­τος πι­στεύ­ουν και οι δύο ότι το σύ­μπαν εί­ναι ένα και σε αέ­ναη κί­νη­ση σύμ­φω­να με μια εσω­τε­ρι­κή τά­ξη και τον δι­κό του νό­μο. Αυ­τός ο νό­μος εί­ναι η πραγ­μα­τι­κή και αμε­τά­βλη­τη αλή­θεια, που το ονο­μά­ζει ο ένας “DAO” και ο άλ­λος τον “Λό­γο”, με τις έν­νοιες της φυ­σι­κής, της ηθι­κής και της λο­γι­κής.

Σή­με­ρα πά­νω από εκα­τό Κι­νέ­ζοι φοι­τη­τές μα­θαί­νουν ελ­λη­νι­κά σε διά­φο­ρα πα­νε­πι­στή­μια της Κί­νας. Η εκ­μά­θη­ση των ελ­λη­νι­κών μπο­ρεί να εί­ναι η προ­σω­πι­κή τους επι­λο­γή, αλ­λά απο­τε­λεί σί­γου­ρα και θεία χά­ρη, επει­δή εί­ναι πο­λύ λί­γοι στον κό­σμο που έχουν την τύ­χη στη ζωή τους να γνω­ρί­ζουν και να ασχο­λού­νται συγ­χρό­νως με τις δύο πιο πα­λιές και πιο δύ­σκο­λες γλώσ­σες, οι οποί­ες θα δη­μιουρ­γή­σουν τη γέ­φυ­ρα και θα τους ανοί­ξουν την πύ­λη κα­τευ­θεί­αν προς τον κό­σμο των δύο με­γά­λων πο­λι­τι­σμών! Βέ­βαια, η επι­λο­γή αυ­τή ση­μαί­νει και με­γά­λη πρό­κλη­ση και δι­πλό κό­πο και δι­πλή αντο­χή.

Εδώ που έφθα­σες, λί­γο δεν εί­ναι / τό­σο που έκα­μες, με­γά­λη δό­ξα:

ας μας εν­θαρ­ρύ­νουν τα λό­για του Κα­βά­φη.