Μεταξύ μας. Για τους άλλους – Ιντερμέδιο Ι

Τού­τη τη φο­ρά η στή­λη δεν πα­ρου­σιά­ζει μια συ­ζή­τη­ση με κά­ποιο/α συ­νά­δελ­φο, αλ­λά με τον κα­τε­ξο­χήν συ­νά­δελ­φό μου —λό­γω της ανα­πό­φευ­κτης (;) αλ­λη­λεγ­γύ­ης και συ­νά­φειας—, δη­λα­δή τον υπο­γρά­φο­ντα (με την ιδιό­τη­τα του με­τα­φρα­στή) το πα­ρόν κεί­με­νο. Έτσι, για διά­λειμ­μα, για μια αλ­λα­γή.^[1]

Την αφορ­μή για το κεί­με­νο μου την έδω­σε η πο­λυ­ε­τής συ­νά­φειά με το σι­νά­φι. Το με­τα­φρα­στι­κό σι­νά­φι. Πά­ει και­ρός που έχω φτά­σει στο συ­μπέ­ρα­σμα πως οι συ­νά­δελ­φοι, με­τα­φρά­στριες και με­τα­φρα­στές λο­γο­τε­χνί­ας, μπο­ρούν να κα­τα­τα­χθούν σε δυο κα­τη­γο­ρί­ες: σε αυ­τές και αυ­τούς που μι­λούν πά­ντα, όπου και με όποιον και όποιαν βρε­θούν, για το βι­βλίο που με­τα­φρά­ζουν (ενί­ο­τε με ανα­φο­ρές και σε άλ­λες με­τα­φρά­σεις τους, πα­λαιό­τε­ρες ή… και μελ­λού­με­νες). Και σε εκεί­νους και εκεί­νες που δε βγά­ζουν πο­τέ άχνα για το εκά­στο­τε βι­βλίο που τους/τις συ­νο­δεύ­ει με­τα­φρα­στι­κά. Εκτός και αν ερω­τη­θούν ευ­θέ­ως ή και αδιά­κρι­τα. Και πά­λι, με το τσι­γκέ­λι. Θέ­λουν θαρ­ρείς κά­τι να κρύ­ψουν. Και αυ­τό δε σχε­τί­ζε­ται με το αν εί­ναι πο­λυ­με­ρείς ή μο­νο­με­ρείς χα­ρα­κτή­ρες. Πολ­λοί και πολ­λές τους, που εί­ναι εγνω­σμέ­να μο­νο­με­ρείς χα­ρα­κτή­ρες και έχουν ως επί­κε­ντρο τη δου­λειά τους, κρα­τούν το στό­μα τους επι­με­λώς κλει­στό για ό,τι με­τα­φρά­ζουν, για τη δου­λειά τους δη­λα­δή. Κα­τευ­θύ­νουν τε­χνηέ­ντως την κου­βέ­ντα σε άλ­λα θέ­μα­τα. Θέ­μα­τα που ίσως εί­τε αγνο­ούν εί­τε αδια­φο­ρούν για αυ­τά. Από την άλ­λη, πολ­λοί πο­λυ­με­ρείς χα­ρα­κτή­ρες, από τους τύ­πους εκεί­νους οι εί­ναι ικα­νοί να φλυα­ρούν επι­τυ­χώς επί πα­ντός επι­στη­τού, επι­μέ­νουν να μι­λούν για τα συ­γκε­κρι­μέ­να με­τα­φρα­στι­κά τους προ­βλή­μα­τα -και τις αντί­στοι­χες με­τα­φρα­στι­κές τους απο­λαύ­σεις-, στις πε­ριό­δους που «βρί­σκο­νται σε σχέ­ση», ακό­μη και όταν ο συ­νο­μι­λη­τής τους εί­ναι άμπα­λος. Άμπα­λος, στα πε­ρί τη λο­γο­τε­χνι­κή με­τά­φρα­ση. Ας όψε­ται για αυ­τό η αδια­φά­νεια του με­τα­φρα­στή, που λέ­νε. Συ­χνά όμως άμπα­λος και στα πε­ρί τη γλώσ­σα και τη λο­γο­τε­χνία.

Σε μια ξαφ­νι­κή ανα­λα­μπή του νου συ­νει­δη­το­ποί­η­σα πως σε κά­πως ανά­λο­γες κα­τη­γο­ρί­ες χω­ρί­ζο­νται και οι άν­θρω­ποι ως προς το άτο­μο -ή τα άτο­μα- με το οποίο τους συν­δέ­ει σχέ­ση ερω­τι­κή. Ή έστω ό,τι θα λέ­γα­με τσι­λι­μπούρ­δι­σμα ή ερω­το­δου­λειά διαρ­κεί­ας, αυ­τό που εί­θι­σται κά­ποιοι απο­κα­λούν affaire και που ο Α. Ubidia ορί­ζει ως μι­κρο­πά­θος^[2]. Έχει πα­ρα­τη­ρη­θεί πως κά­ποιοι άν­θρω­ποι τι­τι­βί­ζουν εδώ και εκεί ακα­τά­παυ­στα για τους έρω­τες και τους νταλ­κά­δες τους, ενώ κά­ποιοι άλ­λοι επι­μέ­νουν να πα­ρα­μέ­νουν εντε­λώς βου­βοί, κιν­δυ­νεύ­ο­ντας, στο πέ­ρα­σμα του χρό­νου, να χα­ρα­κτη­ρι­στούν αθε­ρά­πευ­τα και πει­σμα­τι­κά ανέ­ρα­στοι από τις πα­ρέ­ες τους. Να συμ­βαί­νει αυ­τό λό­γω λι­γό­τε­ρης ή πε­ρισ­σό­τε­ρης κτη­τι­κό­τη­τας και μυ­στι­κο­πά­θειας; Δε νο­μί­ζω. Μι­λούν συ­νή­θως πο­λύ αυ­τοί που προ­σμέ­νουν το θαυ­μα­σμό των άλ­λων για την αγά­πη τους (ή την κα­τά­κτη­σή τους). Ή, στη χει­ρό­τε­ρη, μια συμ­βου­λή, σε κά­ποια δύ­σκο­λη στιγ­μή, σε μια ερω­τι­κή στε­νω­πό. Αυ­τοί που δεν προ­σβλέ­πουν σε τί­πο­τα από όλα αυ­τά, σω­παί­νουν. Κά­πως έτσι, νο­μί­ζω, πως εξη­γεί­ται και η στά­ση με­τα­φρα­στριών και με­τα­φρα­στών όσον αφο­ρά τη σχέ­ση τους με τις εκά­στο­τε με­τα­φρα­στι­κές τους ενα­σχο­λή­σεις και έγνοιες.

Ένα άλ­λο στοι­χείο στην με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση, η οποία την κά­νει να (υπεν)θυ­μί­ζει την ερω­τι­κή εί­ναι η πο­λύ­ω­ρη συ­νύ­παρ­ξη (ή και συμ­βί­ω­ση) του με­τα­φρα­στή ή της με­τα­φρά­στριας με το με­τα­φρα­ζό­με­νο βι­βλίο. Μα­κριά από τα μά­τια των ξέ­νων. Κα­θώς και τη συ­γκι­νη­σια­κή φόρ­τι­ση και συ­ναι­σθη­μα­τι­κή αλ­λοί­ω­ση που αυ­τή συ­νε­πά­γε­ται. Κά­τι ανά­λο­γο με τις πο­λύ­ω­ρες κα­τ’ ιδί­αν στιγ­μές των ερω­τευ­μέ­νων. Θα αντι­τεί­νει κα­νείς πως ανά­λο­γο φαι­νό­με­νο πα­ρα­τη­ρεί­ται και σε άλ­λα δη­μιουρ­γι­κά επαγ­γέλ­μα­τα. Όπως, για πα­ρά­δειγ­μα, σε αυ­τό του κα­τα­σκευα­στή κο­σμη­μά­των. Πο­λύ σω­στά, εκεί όμως λεί­πει το στοι­χείο ενός συ­νε­χούς λε­κτι­κού δια­λό­γου με την προς με­τά­πλα­ση πρώ­τη ύλη. Κά­τι που υπάρ­χει στον έρω­τα και οδη­γεί στη συ­ναι­σθη­μα­τι­κή και σω­μα­τι­κή εξοι­κεί­ω­ση.( Ακό­μη και ότι δεν υπάρ­χει ο διά­λο­γος αλ­λά ο νους γυ­ρο­φέρ­νει σε αυ­τόν: τι μου εί­πε, τι του/της εί­πα, τι του/της λέω, τι μου λέ­ει, τι θα του/της πω, τι θα μου πεί;). Το ασή­μι όμως δε μι­λά­ει. Ενώ το άτο­μο που με­τα­φρά­ζει λο­γο­τε­χνία έχει την αί­σθη­ση, οφεί­λει να την έχει, έστω και ας εί­ναι ψευ­δαί­σθη­ση, πως το πρω­τό­τυ­πο (ή… ο συγ­γρα­φέ­ας: μια μι­κρή δια­στρο­φή που θα δού­με στη συ­νέ­χεια) τού/τής μι­λά­ει. (Αν δεν την έχει, κιν­δυ­νεύ­ει σο­βα­ρά να μην ξε­πε­ρά­σει πο­τέ την επαγ­γελ­μα­τι­κή με­τριό­τη­τα, σο­βα­ρά…). Και πως και το ίδιο, μέ­σα από το με­τα­φρα­στι­κό του έρ­γο, συ­νε­χώς απα­ντά­ει… Και αυ­τό δη­μιουρ­γεί μια (υπό ευ­ρεία έν­νοια) δια­λο­γι­κή σχέ­ση ανά­λο­γη με την ερω­τι­κή. Με στιγ­μές, ή και πε­ριό­δους, σύ­γκλι­σης και από­κλι­σης. Και με στιγ­μές αμ­φι­βο­λί­ας. Το στοι­χείο του λό­γου, της πρό­σλη­ψης και της αφο­μοί­ω­σής του, της στο­χευ­μέ­νης ανα­δη­μιουρ­γί­ας του μέ­σω των ανα­ζη­τού­με­νων ανα­λο­γιών, απο­βλέ­πο­ντας στο πλη­σί­α­σμα, στην οι­κεί­ω­ση, εί­ναι εκεί­νο που βρί­σκε­ται στη ρί­ζα και στο επί­κε­ντρο της ομοιό­τη­τας ανά­με­σα στην ερω­τι­κή και στη με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση.

Η με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση, όπως και η ερω­τι­κή εξάλ­λου, πολ­λές φο­ρές ξε­κι­νά αδια­με­σο­λά­βη­τα. Συ­γκε­κρι­μέ­να, όταν ο με­τα­φρα­στής ή η με­τα­φρά­στρια νιώ­θει να έλ­κε­ται από ένα έρ­γο εί­τε να θέ­λει να το «κα­τα­κτή­σει» (αυ­τό το ίδιο ή/και το prestige του). Και το προ­τεί­νει προς με­τά­φρα­ση και έκ­δο­ση σε έναν εκ­δό­τη. Πι­θα­νόν ακό­μη εί­ναι να έχει νιώ­σει έλ­ξη από κά­ποιο άλ­λο έρ­γο του ίδιου συγ­γρα­φέα και να έχει ζη­λέ­ψει τον ή την συ­νά­δελ­φό του που το έχει με­τα­φρά­σει και το έχει απο­λαύ­σει τό­σο «προ­σω­πι­κά». Ή να έχει ζη­λώ­σει τη δό­ξα του/της. Ένα κο­ντι­νό, δη­λα­δή, λό­γω επαγ­γέλ­μα­τος, άτο­μο που εί­χε μια με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση με ανά­λο­γο έρ­γο. Κά­τι πο­λύ ανά­λο­γο συμ­βαί­νει και στο ερω­τι­κό αλι­σβε­ρί­σι, ιδί­ως σε ό,τι αφο­ρά νε­α­ρούς ή νε­ό­κο­πους ερα­στές. Ίσως πά­λι ο επί­δο­ξος με­τα­φρα­στής ενός έρ­γου να έχει νιώ­σει την έλ­ξη της περ­σό­νας του συγ­γρα­φέα του, συ­νο­λι­κά. Έτσι όπως την εκ­φρά­ζουν τα έρ­γα του. Ή -και εδώ τα πράγ­μα­τα μπερ­δεύ­ο­νται (και ο με­τα­φρα­στής επί­σης)- της περ­σό­νας που έχουν φτιά­ξει για αυ­τόν τα ΜΜΕ, τα κοι­νω­νι­κά μέ­σα και η αγο­ρά. Αν­θρώ­πι­να όλα αυ­τά. Της αγά­πης πράγ­μα­τα.

Μπο­ρεί όμως το με­τα­φρα­ζό­με­νο έρ­γο να ήταν αδιά­φο­ρο ή και πα­ντε­λώς άγνω­στο στο με­τα­φρα­στή. Ίσως και να μην του αρέ­σει, όταν του το γνω­ρί­σουν. Μπο­ρεί, δη­λα­δή, να του το έχει γνω­ρί­σει/προ­ξε­νέ­ψει ο εκ­δό­της, ο προ­α­γω­γός, για να μεί­νου­με πι­στοί στην ορο­λο­γία του A. Ubidia. Δε­λε­ά­ζο­ντας το με­τα­φρα­στή ή τη με­τα­φρά­στρια με ενί­σχυ­ση της φή­μης του στο σι­νά­φι του βι­βλί­ου (και άνο­δο του κα­σέ του, υπο­τί­θε­ται…). Ή, το συ­νη­θέ­στε­ρο, προί­κα κα­λή, δη­λα­δή ικα­νο­ποι­η­τι­κή αμοι­βή. Μια κα­θα­ρά αγο­ραία σχέ­ση, θε­μι­τή και αυ­τή στην κοι­νω­νία της αγο­ράς που ζού­με. Αν και στον έρω­τα, πα­ρά τις όποιες αγο­ραί­ες εξι­δα­νι­κεύ­σεις του ανά τους αιώ­νας, κά­τι τέ­τοια συμ­βαί­να­νε πά­ντα. Δυο χι­λιά­δες χρό­νια πριν, ο Οβί­διος Πό­πλιος Νά­σων, στο κλα­σι­κό ερω­το­λο­γι­κό του δο­κί­μιο Ars amatoria (= Η τέ­χνη του έρω­τα) γρά­φει σχε­τι­κά με την αρέ­σκεια και την απα­ρέ­σκεια απέ­να­ντι στο ερω­τι­κό ταί­ρι: «…μα πιο πο­λύ αρέ­σουν τα δώ­ρα. Κι όσο πιο πλού­σια εί­ναι, τό­σο εκεί­νος που τα δί­νει εί­ναι σί­γου­ρος πως θ' αρέ­σει, ακό­μη κι αν εί­ναι γέ­ρος ή άσχη­μος σαν τέ­ρας. Ζού­με στον αιώ­να του χρυ­σού. Η τι­μή απο­χτιέ­ται με χρυ­σά­φι, και με χρυ­σά­φι κερ­δί­ζε­ται η αγά­πη»^[3]. Στην τέ­χνη που μας αφο­ρά, στη με­τα­φρα­στι­κή τέ­χνη, το χρυ­σά­φι αυ­τό, προ­σφε­ρό­με­νο επ’ ονό­μα­τι του προς με­τά­φρα­ση έρ­γου, μπο­ρεί να το προ­σφέ­ρει ο προ­α­γω­γός-εκ­δό­της, προ­κει­μέ­νου να εγ­γυ­η­θεί στο έρ­γο (και στο συγ­γρα­φέα, ενί­ο­τε) μια κα­λή με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση, χά­ρη σε μια με­τα­φρα­στι­κή μαι­τρέ­σα (ή γκέι­σα) όλο κα­τα­νό­η­ση, τρυ­φε­ρό­τη­τα, υπο­μο­νή και, κυ­ρί­ως, προ­σαρ­μο­στι­κό­τη­τα. Κυ­κλο­φο­ρεί ευ­ρέ­ως η εξι­δα­νι­κευ­τι­κή άπο­ψη πως ο με­τα­φρα­στής, ει­δι­κά ο κα­λός με­τα­φρα­στής, πα­ρέ­χει ανώ­τε­ρη ποιό­τη­τα, ή έστω εχέγ­γυα ανώ­τε­ρης ποιό­τη­τας, αν το έρ­γο εί­ναι της αρε­σκεί­ας του, εί­ναι επι­λο­γή του και εκ­δο­τι­κή πρό­τα­σή του. Δεν εί­ναι όμως πά­ντα έτσι: μια κα­λή αμοι­βή μπο­ρεί να γεν­νή­σει το εν­δια­φέ­ρον του με­τα­φρα­στή και να θέ­σει τα θε­μέ­λια μιας κα­λής με­τα­φρα­στι­κής σχέ­σης με ένα έρ­γo, να τον κά­νει να δου­λέ­ψει με με­ρά­κι που λέ­νε. Προ­σβλέ­πο­ντας ίσως και σε ανά­λο­γες κα­λές οι­κο­νο­μι­κά προ­τά­σεις στο μέλ­λον από τον ίδιο ή άλ­λον προ­α­γω­γό-εκ­δό­τη. Στο ση­μείο αυ­τό, ας μην το λη­σμο­νού­με, ο προ­ξε­νη­τής/προ­α­γω­γός δεν έχει σα στό­χο το γά­μο του βι­βλί­ου με τον με­τα­φρα­στή, αλ­λά μια κα­λή σχέ­ση. Ο γά­μος του με­τα­φρα­στή με το βι­βλίο θα σή­μαι­νε πως ο εκ­δό­της δε θα πά­ρει πο­τέ στα χέ­ρια του τη με­τά­φρα­ση από τον τε­λειο­μα­νή με­τα­φρα­στή… Η με­τά­φρα­ση εί­ναι μια τέ­χνη του εφι­κτού και του εφή­με­ρου, άντε έστω του εφή­με­ρου διαρ­κεί­ας!. Η με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση εί­ναι μεν σα μια ερω­τι­κή σχέ­ση αλ­λά με κα­θο­ρι­ζό­με­νη πά­ντα από το συμ­βό­λαιο ημε­ρο­μη­νία λή­ξε­ως. Αυ­τή εί­ναι και η με­γά­λη δια­φο­ρά τους. Ο εκ­δό­της που προ­τεί­νει ένα βι­βλίο με κα­λή αμοι­βή σε έναν κα­τα­ξιω­μέ­νο με­τα­φρα­στή εί­ναι ένα γρα­φείο συ­νοι­κε­σί­ων με στό­χο τη σύ­να­ψη συμ­βο­λαί­ων συμ­βί­ω­ση και όχι γά­μου, όπως ανα­φέ­ρα­με και πιο πριν. Που όμως θυ­μί­ζει, όλο και πιο πο­λύ, dating site που δί­νει bonus στα δρα­στή­ρια και προι­κι­σμέ­να μέ­λη του.

Αν όμως δεν υπάρ­χει προ­α­γω­γός -αλ­λά και αν υπάρ­χει, με­ρι­κές φο­ρές- ποια έρ­γα προ­τι­μούν συ­νή­θως οι με­τα­φρα­στές ή οι με­τα­φρά­στριες; Κά­ποιοι προ­τι­μούν τα μι­κρά, για να τε­λειώ­νουν σύ­ντο­μα και να μην πλήτ­τουν, δε θέ­λουν μα­κρο­χρό­νια δέ­σμευ­ση. Άλ­λοι προ­τι­μούν να με­τα­φρά­ζουν κου­μού­τσες, για να μη σκο­τί­ζουν και πο­λύ το νου του όταν πια έχουν πά­ρουν το κο­λάι, για να βά­ζουν τον αυ­τό­μα­τo. Πε­ρί ορέ­ξε­ως κο­λο­κυ­θό­πι­τα.

Η διε­ξα­γω­γή της με­τά­φρα­σης, δη­λα­δή η με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση επί τω έρ­γω, εί­ναι σαν την ερω­τι­κή σχέ­ση που απει­λεί­ται και δο­κι­μά­ζε­ται στους σκο­πέ­λους της κα­θη­με­ρι­νό­τη­τας. Μιας κα­θη­με­ρι­νό­τη­τας η οποία, πα­ράλ­λη­λα, την εμπλου­τί­ζει και την ποι­κί­λει. Υπάρ­χουν στιγ­μές έντα­σης και εν­δια­φέ­ρο­ντος αλ­λά και στιγ­μές κό­πω­σης και χα­λά­ρω­σης, ακό­μη ίσως και μπου­χτί­σμα­τος. Ακό­μη και όταν το έρ­γο ήταν επι­λο­γή ενός ερω­τό­πλη­κτου με­τα­φρα­στή. Οι τρί­τοι, ο πε­ρί­γυ­ρος του με­τα­φρα­στή, παί­ζουν ση­μα­ντι­κό ρό­λο στην πο­ρεία της με­τα­φρα­στι­κής σχέ­σης, ει­δι­κά οι τρί­τοι που προ­έρ­χο­νται από το σι­νά­φι. Παί­ζουν, ίσως, πο­λύ πιο ση­μα­ντι­κό ρό­λο αν ο με­τα­φρα­στής ή η με­τα­φρά­στρια εί­ναι από εκεί­νους που μι­λούν για το εκά­στο­τε έρ­γο που έχουν ανα­λά­βει. Η επή­ρεια των τρί­των, οι έξω­θεν συμ­βου­λές και από­ψεις, εί­ναι συ­νή­θως θε­τι­κή, αν ο με­τα­φρα­στής έχει ο ίδιος επι­λέ­ξει το έρ­γο και έχει μια συ­γκε­κρι­μέ­νη στό­χευ­ση (και σα­φείς προ­θέ­σεις) σχε­τι­κά με αυ­τό. Αν έχει μια στρα­τη­γι­κή, έστω και υπο­συ­νεί­δη­τα και αχνά δια­μορ­φω­μέ­νη, για την εξέ­λι­ξη και το απο­τέ­λε­σμα που προσ­δο­κά τε­λι­κά από τη σχέ­ση. Δη­λα­δή αν θέ­λει κά­τι με βά­θος ή μια κά­πως πα­ρα­τει­νό­με­νη και επα­να­λαμ­βα­νό­με­νη ξε­πέ­τα μέ­χρι την ώρα της πα­ρά­δο­σης και της αμοι­βής του έρ­γου. Αν και πά­ντα -για να μην ξε­χνιό­μα­στε- η με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση μπο­ρεί να μοιά­ζει με την ερω­τι­κή, αλ­λά έχει μια (πε­ρί­που) γνω­στή στο με­τα­φρα­στή ή τη με­τα­φρά­στρια ημε­ρο­μη­νία λή­ξε­ως. Συ­χνά, ανά­με­σα στους τρί­τους, υπάρ­χει και κά­ποιος ή κά­ποια που εί­ναι ο έμπι­στος ή η έμπι­στη του με­τα­φρα­στή ή της με­τα­φρά­στριας, ένα εί­δος κολ­λη­τού ή κολ­λη­τής, που παί­ζει το ρό­λο του εξο­μο­λο­γη­τή και του συμ­βου­λά­το­ρα σε σει­ρά με­τα­φρα­ζό­με­νων έρ­γων. Αν εί­ναι συ­νά­δελ­φος με­τα­φρα­στής ή με­τα­φρά­στρια, ο ρό­λος του/της εί­ναι σχε­δόν πά­ντα θε­τι­κός, εί­ναι η φω­νή της λο­γι­κής που προ­στα­τεύ­ει τον με­τα­φρα­στή ή τη με­τα­φρά­στρια από ακραί­ες λύ­σεις και ολι­σθή­μα­τα. Πράγ­μα­τα δη­λα­δή που συμ­βαί­νουν σε κά­ποιον/αν κυ­ριευ­μέ­νο/η και τυ­φλω­μέ­νο/η από το με­τα­φρα­στι­κό πά­θος για ένα έρ­γο. Δυ­στυ­χώς, αυ­τό το άτο­μο δεν εί­ναι πά­ντα από το σι­νά­φι. Τό­τε το ρό­λο του κα­λεί­ται να παί­ξει επί χρή­μα­σι και εκ των υστέ­ρων ο επι­με­λη­τής ή η επι­με­λή­τρια. Αν έχει τα προ­σό­ντα και τη διά­θε­ση να κα­τα­λά­βει τον καη­μούς του με­τα­φρα­στή ή της με­τα­φρά­στριας.

Αξί­ζει στο ση­μείο αυ­τό να υπο­γραμ­μι­σθεί πως ακό­μη και οι με­τα­φρα­στές και οι με­τα­φρά­στριες που αρέ­σκο­νται να μι­λούν για το έρ­γο τους, εί­ναι φο­ρές που προ­σπα­θούν να το κρύ­ψουν από τους άλ­λους. Ή από κά­ποιους/ες από τους άλ­λους/ες. Όπως κά­νουν πολ­λοί και πολ­λές που «εί­ναι σε σχέ­ση» με μη πα­ρου­σιά­σι­μες -για ποι­κί­λους λό­γους- γκό­με­νες (ή και γκό­με­νους). Στο με­τα­φρα­στι­κό σι­νά­φι αυ­τό συ­νή­θως συμ­βαί­νει –όπο­τε και με όποιους/ες συμ­βαί­νει- αν το με­τα­φρα­ζό­με­νο έρ­γο θε­ω­ρεί­ται μπα­νάλ ή/και ο συγ­γρα­φέ­ας ασό­βα­ρος. Αν πρέ­πει να «το πα­ρου­σιά­σουν», δη­λα­δή να μι­λή­σουν για τη με­τά­φρα­σή του, δη­λώ­νουν πως το έχουν ανα­λά­βει για­τί εί­ναι κα­λο­πλη­ρω­μέ­νο. Κα­θό­λου σω­στό και δε­ο­ντο­λο­γι­κό βέ­βαια. Πα­ρό­λα αυ­τά εί­ναι κα­τα­νοη­τό, κα­θό­τι εί­ναι αν­θρώ­πι­νο, στο βαθ­μό που μαρ­τυ­ρεί αι­σθή­μα­τα ενο­χής. Υπάρ­χουν και οι αντί­πο­δες αυ­τών των ατό­μων. Οι νε­ρό­βρα­στοι και οι νε­ρό­βρα­στες που δια­κα­τέ­χο­νται από το υπερ­βο­λι­κό πά­θος της δι­καιο­σύ­νης και πα­ρου­σιά­ζουν με το ίδιο ζή­λο ή/και πά­θος το έρ­γο που με­τα­φρά­ζουν εί­τε ο συγ­γρα­φέ­ας του εί­ναι ο Τζ. Τζόις εί­τε ο Φ. Φού­φου­τος.

Εί­ναι αξιο­πε­ρί­ερ­γο το γε­γο­νός ότι, κά­ποιες φο­ρές, αν το βι­βλίο ήταν ήδη γνω­στό και προ­σφι­λές στο με­τα­φρα­στή πριν από την ανά­θε­ση, το ερω­τι­κό πά­θος (ή το με­τα­φρα­στι­κό του με­ρά­κι, αν το προ­τι­μά­τε) ως προς αυ­τό μπο­ρεί να σβή­σει γορ­γά. Και αντί­θε­τα, αν το βι­βλίο εί­ναι κά­τι σα μια γνω­ρι­μία στα τυ­φλά, που (καθ)όρι­σε ο εκ­δό­της, μπο­ρεί να οδη­γή­σει σε απροσ­δό­κη­το πά­θος. Το άγνω­στο πολ­λές φο­ρές μπο­ρεί να εί­ναι απροσ­δό­κη­τα θελ­κτι­κό, ει­δι­κά αν η με­τα­φρα­στι­κή αμοι­βή εί­ναι δε­λε­α­στι­κή και ο εκ­δό­της υπό­σχε­ται ή υπαι­νίσ­σε­ται και άλ­λες κα­λές και πο­λύ­φερ­νες γνω­ρι­μί­ες στο μέλ­λον.

Πά­ντως, ακό­μη και όταν σβή­σει το πά­θος του έμπει­ρου με­τα­φρα­στή ή της με­τα­φρά­στριας, στην πε­ρί­πτω­ση που έχου­με να κά­νου­με με κα­λό επαγ­γελ­μα­τία, η εμ­βά­θυν­ση της σχέ­σης που έχει ήδη δο­μη­θεί μπο­ρεί πά­ντα να δια­σφα­λί­σει μια κα­λή έκ­βα­ση. Μια έκ­βα­ση που θα απαι­τή­σει πε­ριο­ρι­σμέ­νη μό­νο χρή­ση των υπη­ρε­σιών του επι­με­λη­τή/ψυ­χο­λό­γου για μια ανά­τα­ξη των τραυ­μά­των της με­τα­φρα­στι­κής σχέ­σης, λί­γο προ­τού το βι­βλίο πα­ρα­δο­θεί ορι­στι­κά στον εκ­δό­τη για να πά­ει στο τυ­πο­γρα­φείο.      

Ένα ακαν­θώ­δες και αμ­φι­λε­γό­με­νο ζή­τη­μα στη λο­γο­τε­χνι­κή με­τά­φρα­ση, αντι­με­τω­πι­ζό­με­νη πά­ντα ως μία αλ­λη­γο­ρία της ερω­τι­κής, εί­ναι το πώς λει­τουρ­γούν οι πα­ράλ­λη­λες σχέ­σεις, δη­λα­δή η με­τά­φρα­ση πε­ρισ­σό­τε­ρων του ενός λο­γο­τε­χνι­κών βι­βλί­ων πα­ράλ­λη­λα από το ίδιο άτο­μο. Σε συ­ζη­τή­σεις με το σι­νά­φι, αλ­λά και μέ­σα από την ανα­γνω­στι­κή μου πεί­ρα, έχω δια­πι­στώ­σει πως εμπλου­τί­ζουν και διευ­ρύ­νουν, συ­νή­θως, το διά­λο­γο του με­τα­φρα­στή ή της με­τα­φρά­στριας με το κά­θε ένα από τα βι­βλία που δου­λεύ­ει πα­ράλ­λη­λα. Ανα­νε­ώ­νε­ται το εν­δια­φέ­ρον, η μα­τιά γί­νε­ται πιο πο­λυ­πρι­σμα­τι­κή, άρα και πιο διεισ­δυ­τι­κή. Επι­πλέ­ον, ανα­βάλ­λε­ται μια κά­ποια αί­σθη­ση κα­νο­νι­κό­τη­τας και ρου­τί­νας, η οποία σκο­τώ­νει το πά­θος, δη­λα­δή το με­τα­φρα­στι­κό με­ρά­κι. Εί­ναι δε τα μεί­ζο­να λο­γο­τε­χνι­κά έρ­γα, ει­δι­κά, εκεί­να που ελά­χι­στα απει­λού­νται να πα­ρα­με­λη­θούν, λό­γω μιας απι­στί­ας του με­τα­φρα­στή (ή της με­τα­φρά­στριας) με άλ­λα έρ­γα (ιδί­ως αν αυ­τά δεν εί­ναι μεί­ζο­να). Πά­ντως, το όλο ζή­τη­μα σχε­τί­ζε­ται εν πολ­λοίς και με το βαθ­μό με­τα­φρα­στι­κής μο­νο­γα­μι­κό­τη­τας ή πο­λυ­γα­μι­κό­τη­τας κά­θε με­τα­φρα­στή ή με­τα­φρά­στριας. Εί­ναι, δη­λα­δή, και ιδιο­συ­γκρα­σια­κό. Εν πά­ση πε­ρι­πτώ­σει, όταν κά­ποιος ή κά­ποια συ­νά­δελ­φος δου­λεύ­ει ένα βι­βλίο που έχει επι­λέ­ξει ο ίδιος (ή η ίδια). έχω πα­ρα­τη­ρή­σει πως εκ­φρά­ζει δυ­σφο­ρία όταν, για λό­γους βιο­πο­ρι­σμού (;), ανα­γκά­ζε­ται να βγει στο κλα­ρί και να δε­χτεί επι­πλέ­ον και μια επι­λο­γή του εκ­δό­τη. Βέ­βαια, αν έχει επι­λέ­ξει να δου­λεύ­ει πα­ράλ­λη­λα δύο ή και πα­ρα­πά­νω βι­βλία της επι­λο­γής του/της όλα, το απο­τέ­λε­σμα εί­ναι συ­νή­θως λα­μπρό, η ψυ­χο­λο­γι­κή κα­τά­στα­σή του/της λα­μπρή επί­σης. Ελ­λο­χεύ­ει, βέ­βαια, ο κίν­δυ­νος υπερ­κό­πω­σης… Και εμ­φά­νι­σης αστο­χιών.

Δεν εί­ναι λί­γες οι φο­ρές που η (ερω­τι­κή) σχέ­ση με το με­τα­φρα­ζό­με­νο βι­βλίο οδη­γεί στα­δια­κά το με­τα­φρα­στή ή τη με­τα­φρά­στρια σε έναν ανέ­φι­κτο (;) έρω­τα προς το συγ­γρα­φέα. (Κά­τι μου λέιε πως μπαί­νου­με σε βα­θιά νε­ρά). Πλα­τω­νι­κό, εξ ορι­σμού. Πλα­τω­νι­κό, σχε­δόν πά­ντα. Και γοη­τευ­τι­κό. Εν πά­ση πε­ρι­πτώ­σει, η ψυ­χα­νά­λυ­ση λέ­ει πως σε κά­θε ερω­τι­κή σχέ­ση συμ­με­τέ­χουν του­λά­χι­στον τέσ­σε­ρα άτο­μα, πα­ρα­πέ­μπο­ντας στους γο­νείς των ερα­στών. Συ­νή­θως, αυ­τή η με­τα­βί­βα­ση του συ­ναι­σθή­μα­τος οδη­γεί κά­ποιους με­τα­φρα­στές και με­τα­φρά­στριες (να προ­σπα­θούν) να με­τα­φρά­ζουν όλα ή πολ­λά βι­βλία του ίδιου συγ­γρα­φέα. Ένα εί­δος γά­μου ή μιας σχέ­σης «για πά­ντα».      

Και ερ­χό­μα­στε τώ­ρα στο τέ­λος της σχέ­σης, δη­λα­δή την πα­ρά­δο­ση του βι­βλί­ου στον εκ­δό­τη και στα με­τά. Το τέ­λος εί­ναι συ­χνά δύ­σκο­λο, ει­δι­κά άμα πρό­κει­ται για τη με­τά­φρα­ση ενός έρ­γου που εί­χε ερω­τευ­θεί αδια­με­σο­λά­βη­τα ο με­τα­φρα­στής ή η με­τα­φρά­στρια. Συ­νή­θως δυ­σκο­λεύ­ε­ται να το απο­χω­ρι­στεί. Έχου­με, προ­φα­νώς, το γνω­στό θέ­μα της σχέ­σης «για πά­ντα»: ένα όρα­μα που κα­μιά φο­ρά τρο­μά­ζει αλ­λά, στην συ­γκε­κρι­μέ­νη πε­ρί­πτω­ση μάλ­λον μα­γεύ­ει. Εν πά­ση πε­ρι­πτώ­σει -να και κά­τι που δεν εί­ναι κα­θό­λου δε­δο­μέ­νο για όλες τις ερω­τι­κές σχέ­σεις όταν λή­γουν-υπάρ­χει πά­ντα η ελ­πί­δα μιας επα­να­σύν­δε­σης, μιας δεύ­τε­ρης ευ­και­ρί­ας. Προ­κει­μέ­νου να βιω­θούν όσα δε βιώ­θη­καν ή βιώ­θη­καν «λά­θος» κα­τά τη με­τά­φρα­ση του βι­βλί­ου. Ανα­φε­ρό­μα­στε στην πο­λυα­να­με­νό­με­νη επα­νέκ­δο­ση του βι­βλί­ου και την ελ­πί­δα να δε­χτεί ο εκ­δό­της κά­ποιες βελ­τιω­τι­κές αλ­λα­γές από τον με­τα­φρα­στή ή τη με­τα­φρά­στρια.

Το πιο δύ­σκο­λο πά­ντως με­τά τον χω­ρι­σμό εί­ναι η ανα­πό­φευ­κτη πλέ­ον απο­κά­λυ­ψη της με­τα­φρα­στι­κής σχέ­σης σε όλους, στο λε­γό­με­νο ανα­γνω­στι­κό κοι­νό. Και η κρι­τι­κή της από κρι­τι­κούς και μη. Όταν πια τί­πο­τα δεν μπο­ρεί να διορ­θω­θεί στη σχέ­ση.

Στην αλ­λη­γο­ρία που ανα­πτύσ­σου­με στο κεί­με­νο αυ­τό, εν­δια­φέ­ρον θα εί­χε να με­λε­τη­θεί η με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση στην πε­ρί­πτω­ση της συλ­λο­γι­κής με­τά­φρα­σης, την οποία αρ­κε­τοί –συ­νά­δελ­φοι με­ρι­κοί, αλ­λά κυ­ρί­ως εκ­δό­τες- εξα­κο­λου­θούν να θε­ω­ρούν ως ένα εί­δος ομα­δι­κού σεξ διαρ­κεί­ας. Θα εί­χε ακό­μη εν­δια­φέ­ρον μια με­λέ­τη, μέ­σα από το πρί­σμα αυ­τής της αλ­λη­γο­ρί­ας, σχε­τι­κά με το με­τα­φρα­στι­κό habitus, τις έξεις δη­λα­δή και τα χού­για, λε­ξι­λο­γι­κής υφής κυ­ρί­ως, του με­τα­φρα­στή ή της με­τα­φρά­στριας, όπως αυ­τό δια­μορ­φώ­νε­ται και προ­κύ­πτει από τη με­λέ­τη πολ­λών και ποι­κί­λων με­τα­φρα­στι­κών του σχέ­σε­ων μες στο χρό­νο και συν τω χρό­νω. Έξεις και χού­για που τον/την ακο­λου­θούν εί­τε με­τα­φρά­ζει Ντο­στο­γιέφ­σκι εί­τε με­τα­φρά­ζει Μπου­κόφ­σκι. Κα­τά την τα­πει­νή μου γνώ­μη το habitus δη­λώ­νει κά­πως την αντί­λη­ψή του με­τα­φρά­ζο­ντος υπο­κει­μέ­νου πε­ρί (μιας) ιδα­νι­κής με­τα­φρα­στι­κής σχέ­σης. Τα δύο όμως αυ­τά ζη­τή­μα­τα ανοί­γουν και­νούρ­για κε­φά­λαια και θα απαι­τού­σαν ένα άλ­λο κεί­με­νο. Στο μέλ­λον.

Το κεί­με­νο αυ­τό -ελ­πί­ζω να έγι­νε αντι­λη­πτό- δεν εί­ναι και πο­λύ με­τα­φρα­σε­ο­λο­γι­κό. Έχει ως επί­κε­ντρο κυ­ρί­ως το άτο­μο που με­τα­φρά­ζει· όχι τό­σο τη με­τά­φρα­ση εν γέ­νει, αλ­λά τη συ­γκε­κρι­μέ­νη με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση του x με­τα­φρα­στή με το y πρω­τό­τυ­πο στον z χρό­νο και με τον w πε­ρί­γυ­ρο, η οποία μπο­ρεί, σε τε­λι­κή ανά­λυ­ση, να εί­ναι κα­λή και εν­δια­φέ­ρου­σα, ψυ­χω­φε­λής και επω­φε­λής, με πο(λαπ)λλούς και ποι­κί­λους τρό­πους. (Ει­δι­κά όταν πρό­κει­ται για μεί­ζο­να λο­γο­τε­χνι­κά έρ­γα). Πράγ­μα που συμ­βαί­νει και σε κά­θε ερω­τι­κή σχέ­ση Και που αρ­χί­ζει πλέ­ον να γί­νε­ται συ­νεί­δη­ση εντός των (με­τα­φρα­στι­κών του­λά­χι­στον) τει­χών. Ση­μείο των και­ρών: αρ­χί­ζει να κερ­δί­ζει ου­σια­στι­κά έδα­φος αυ­τή η δια­πί­στω­ση στους κόλ­πους του σι­να­φιού. Όπως και ση­μείο των και­ρών εί­ναι και η δια­φαι­νό­με­νη όλο και πιο συ­χνά ακο­μπλε­ξά­ρι­στη και ανά­λα­φρη (αλ­λά όχι ανεύ­θυ­νη) με­τα­φρα­στι­κή σχέ­ση του όλο και με­γα­λύ­τε­ρου μέ­ρους του σι­να­φιού με μεί­ζο­να προς με­τά­φρα­ση λο­γο­τε­χνι­κά έρ­γα.

Προ­σφά­τως εί­χα μια πο­λύ ευ­χά­ρι­στη έκ­πλη­ξη: στην 7^η Συ­νά­ντη­ση Ελ­λη­νό­φω­νων Με­τα­φρα­σε­ο­λό­γων, την εξαι­ρε­τι­κή πα­ρου­σί­α­ση Ο αρ­γα­λειός της µε­τά­φρα­σης: Με­τα­φο­ρές ελ­λη­νό­φω­νων µε­τα­φρα­στριών και µε­τα­φρα­στών, της Φαί­δρας Γα­βου­νέ­λη, η οποία ολο­κλη­ρώ­νει συ­να­φή δι­πλω­μα­τι­κή ερ­γα­σία επι­πέ­δου με­τα­πτυ­χια­κού στο ΕΚ­ΠΑ. Η ομι­λή­τρια, ανα­λύ­ο­ντας το λό­γο συ­να­δέλ­φων με­τα­φρα­στών και με­τα­φρα­στριών, δια­πι­στώ­νει τη συ­χνή ανα­φο­ρά λέ­ξε­ων και εκ­φρά­σε­ων που θα μπο­ρού­σαν να εντα­χθούν σε κα­τη­γο­ρί­ες εκ­φρα­ζό­με­νες από τις λέ­ξεις ΠΑ­ΛΗ, ΑΓΑ­ΠΗ, ΤΑ­ΞΙ­ΔΙ, ΕΞΕ­ΡΕΥ­ΝΗ­ΣΗ κά, προ­κει­μέ­νου να πε­ρι­γρά­ψουν το με­τα­φρα­στι­κό τους έρ­γο.^[4] Λέ­ξεις οι οποί­ες πα­ρα­πέ­μπουν σα­φώς (και) στην ερω­τι­κή σχέ­ση και ανοί­γουν εν­δια­φέ­ρο­ντα πε­δία ερευ­νών μέ­σα από τις πε­ρί με­τα­φρά­σε­ως με­τα­φο­ρές, οι οποί­ες μαρ­τυ­ρούν πολ­λά πε­ρί αντι­λή­ψε­ων και στά­σε­ων. Ένιω­σα πως εί­μαι στο σω­στό δρό­μο.