Τριαντάφυλλα, γαρίφαλα και άλλα της άνοιξης

^{Από μικρό το θαύμα είναι λουλούδι και άμα μεγαλώσει θάνατος ———— (Οδυσσέας ΕΛΥΤΗΣ)}

Έχου­με γε­νι­κώς ταυ­τί­σει την Άνοι­ξη με τα λου­λού­δια και τα λου­λού­δια με τη χα­ρά. Θέ­λου­με να πα­ρα­βλέ­που­με, ενώ το ξέ­ρου­με κα­λά, πως τα λου­λού­δια εί­ναι και σύμ­βο­λα του πέν­θους. Αν­θο­στό­λι­στο συ­νο­δεύ­ου­με τον άν­θρω­πό μας κι ένα λου­λού­δι του ρί­χνου­με στον τε­λευ­ταίο απο­χαι­ρε­τι­σμό μα­ζί με τον τε­λευ­ταίο ασπα­σμό.

άφτια­χτο κι αστό­λι­στο του χά­ρου δεν σε δί­νω

θρη­νεί ο Πα­λα­μάς. Και στον στο­λι­σμό συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­νται τα ρού­χα, το χτέ­νι­σμα, τα λου­λού­δια. Με λου­λού­δια πη­γαί­νου­με στο μνή­μα. Με λου­λού­δια στο­λί­ζου­με τον Επι­τά­φιο.
Φεύ­γο­ντας από τα λου­λού­δια τα αλη­θι­νά φτά­νου­με στα ζω­γρα­φι­στά. Λου­λού­δια, μέ­σα ή έξω από το βά­ζο, σε πί­να­κα ζω­γρα­φι­κής τα λέ­με «still life», ακί­νη­τη ζωή και «nature morte», από όπου φαί­νε­ται πως πέ­ρα­σε στα ελ­λη­νι­κά ο όρος «νε­κρή φύ­ση». Η «νε­κρή φύ­ση» χρη­σι­μο­ποιεί­ται ως υπό­μνη­ση της μα­ταιό­τη­τας, της φθαρ­τό­τη­τας, της προ­σω­ρι­νό­τη­τας αλ­λά και του θα­νά­του της ομορ­φιάς, της νιό­της, του έρω­τα, της ζω­ής.

The flower that smiles today. Tomorrow dies (το ρό­δο που σή­με­ρα χα­μο­γε­λά­ει, αύ­ριο πε­θαί­νει) λέ­ει ο άτυ­χος Persy Bysshe Shelley, σαν να προ­έ­βλε­πε ότι το δι­κό του λου­λού­δι-θαύ­μα θα έσπευ­δε να πνι­γεί στα τριά­ντα του χρό­νια. Και η Οφη­λία σαν νού­φα­ρο επι­πλέ­ει στον βουρ­κω­μέ­νο τά­φο της. Τα νού­φα­ρα εί­ναι ωραία να τα βλέ­πεις, αλ­λά, αν συλ­λο­γι­στείς, πολ­λά θα βρεις πι­κρά που η ομορ­φιά τους κρύ­βει. Πα­ρά­δειγ­μα τα ωραία νού­φα­ρα του Μο­νέ. Στο κυ­κλο­τε­ρές μου­σείο του, στο Πα­ρί­σι, ανά­λο­γα με τη θέ­ση που παίρ­νει ο θε­α­τής στον κύ­κλο, έχουν άλ­λο χρώ­μα, άρα άλ­λη διά­θε­ση και, το ση­μα­ντι­κό­τε­ρο, προς το τέ­λος της ζω­ής του ζω­γρά­φι­ζε νού­φα­ρα. Στην Αί­γυ­πτο, εκτός από τη δια­κο­σμη­τι­κή τους χρή­ση, θε­ω­ρού­νταν και ψυ­χο­πο­μποί με­τα­ξύ άλ­λων.

Και πά­λι πί­σω στα ρό­δα: Σε πό­τι­σα ρο­δό­στα­μο, με πό­τι­σες φαρ­μά­κι λέ­ει ένα ωραίο τρα­γου­δά­κι. Με ρο­δό­νε­ρο ρα­ντί­ζουν ορι­σμέ­να γλυ­κά οι πα­ρα­δο­σια­κές νοι­κο­κυ­ρές και με τρια­ντά­φυλ­λα φτιά­χνουν κά­ποιο άλ­λο του κου­τα­λιού.

Ο «Ρο­δό­κη­πος» και το ρό­δο κά­νει την εμ­φά­νι­σή του συ­χνά στον Τ. Σ. Έλιοτ, από τον οποίο δα­νεί­ζο­μαι έναν μό­νο στί­χο, Τα­ρά­ζο­ντας τη σκό­νη σ’ ένα κύ­πε­λο με ρο­δο­πέ­τα­λα. («Τα τέσ­σε­ρα Κουαρ­τέ­τα»). Με άλ­μα μέ­γα ερ­χό­μα­στε στον Γιώρ­γο Σε­φέ­ρη και στο στί­χο του «ρό­δο της νύ­χτας πέ­ρα­σες, τρι­κύ­μι­σμα πορ­φύ­ρας» που μοιά­ζει να ακο­λου­θεί τα βή­μα­τα του Έλιοτ, «τα­ρά­ζο­ντας», «τρι­κύ­μι­σμα»). Ο στί­χος ανή­κει στο τέ­λος του σπου­δαί­ου ποι­ή­μα­τος «Ερω­τι­κός Λό­γος», από όπου και οι αρ­χι­κοί πα­ρεμ­φε­ρείς:

Ρό­δο της μοί­ρας, γύ­ρευ­ες να βρεις να μας πλη­γώ­σεις
    μα έσκυ­βες σαν το μυ­στι­κό που πά­ει να λυ­τρω­θεί
                κι ήταν ωραίο το πρό­σταγ­μα που δέ­χτη­κες να δώ­σεις
                κι ήταν το χα­μο­γέ­λιο σου σαν έτοι­μο σπα­θί

Σπα­θί που κό­βει για να κό­ψει: την καρ­διά, την ψυ­χή, το σώ­μα, τον χρό­νο. Κι αμέ­σως από το τέ­λος του ερω­τι­κού λό­γου στο «εκα­τό­φυλ­λο ρό­δο» στον τε­λευ­ταίο στί­χο, στο τε­λευ­ταίο ποί­η­μα, της τε­λευ­ταί­ας συλ­λο­γής του, Τρία Κρυ­φά Ποι­ή­μα­τα: «Τού­το το με­ση­μέ­ρι που καρ­φώ­θη­κε ο ήλιος / στην καρ­διά του εκα­τό­φυλ­λου ρό­δου», οπό­τε το ρό­δο παίρ­νει πλέ­ον δια­στά­σεις μυ­στι­κές και θα λέ­γα­με πως γί­νε­ται το κέ­ντρο της καρ­διάς, αφού και αυ­τή εί­ναι κόκ­κι­νη και έχει φύλ­λα και εκεί στα φύλ­λα της καρ­διάς ή αλ­λιώς στα φυλ­λο­κάρ­δια γρά­φε­ται ό,τι αγα­πά­με.

Ποί­η­μα εμ­βλη­μα­τι­κό ο «Ερω­τι­κός Λό­γος», που ο χρό­νος κα­τα­κύ­ρω­σε ως μυ­στι­κό και ερω­τι­κό, αλ­λά και με ποι­κί­λους άλ­λους συμ­βο­λι­σμούς που δια­τρέ­χουν σαν ρί­γη τους στί­χους του και δια­τυ­μπα­νί­ζουν τον ερω­τι­κό πό­θο και την έντα­ση που η δυ­να­μι­κή της «κό­βει τον και­ρό στα δυο και τον απο­σβο­λώ­νει («Το ύφος μιας μέ­ρας»), ή ανοί­γει την καρ­διά και σπέρ­νει άστρα («Ο ηδο­νι­κός Ελ­πή­νωρ»). Πα­ρεμ­φε­ρώς «Ίσια ναι πά­ει ο χρό­νος αλ­λά ο έρω­τας κά­θε­τα και ή κό­βο­νται στα δύο ή που δεν απα­ντή­θη­καν πο­τέ» εί­ναι η άπο­ψη του Ελύ­τη (Φω­τό­δε­ντρο, «Εκεί­νο που δεν γί­νε­ται»). Κι εδώ ση­μα­σία έχει η χρο­νι­κή στιγ­μή, η θαυ­μα­τουρ­γία, η οποία τέ­μνει τον χρό­νο. Ο έρω­τας εί­ναι το σπα­θί, η το­μή στο χρό­νο, η λα­βω­μα­τιά του χρό­νου· η μο­να­δι­κό­τη­τα της. Αν και ο Σε­φέ­ρης μι­λά­ει για την πρά­ξη, και ο Ελύ­της για το αί­σθη­μα –αν δεν απα­τώ­μαι και αν δεν κά­νω μέ­γα λά­θος– και οι δύο μι­λούν για το ίδιο πράγ­μα. Τον έρω­τα, το τρια­ντά­φυλ­λο, το άν­θος της τρι­κυ­μί­ας, της τρι­κυ­μί­ας της ψυ­χής που θα συ­νε­πά­ρει και το σώ­μα.

Τα ρο­δο­πέ­τα­λα, όπως και τα γα­ρι­φα­λο­πέ­τα­λα, απο­κτούν και άλ­λο συμ­βο­λι­σμό, πέ­ρα από αυ­τόν του αν­θό­σπαρ­του βί­ου, στο πο­λύ ωραίο πα­ρά­δειγ­μα του σε­φε­ρι­κού «Πρα­μα­τευ­τή από τη Σι­δώ­να» που «χαί­ρε­ται στα στε­νά της Λευ­κω­σί­ας… / Μια τουρ­κο­πού­λα στην αυ­λή και σεί­στη­κε η πε­ρι­πλο­κά­δα / … Εκεί­νος διά­βη­κε … σαν θεί­ος πε­ρά­της, / σαν όνει­ρο ψι­θυ­ρι­στά τρα­γου­δώ­ντας “ρό­δα στο μα­ντί­λι”./ Λες γύ­ρευαν του Δία τα πέ­δι­λα τα βυσ­σι­νιά του χεί­λη». Κά­θε λέ­ξη με τη ση­μα­σία της αλ­λά και άλ­λα συν­δη­λού­με­να., αν θυ­μη­θού­με πώς λει­τουρ­γεί ο Δί­ας στο μύ­θο και ο πρα­μα­τευ­τής στο στί­χο: πε­ρά­της.
Και το πα­ρεμ­φε­ρές: «Ήταν πα­ρα­μο­νή του Δώ­δε­κα Απο­στό­λου / που χύ­θη­καν στην άμ­μο τα γα­ρί­φα­λά της / κι εκεί­νη λυγ­μοί όλη νύ­χτα…» (Γιώρ­γος Σε­φέ­ρης, Τε­τρά­διο Γυ­μνα­σμά­των Β΄, «Salva nos vigilantes»).

Και στις δύο πε­ρι­πτώ­σεις έχου­με τη δια­παρ­θέ­νευ­ση κό­ρης (να και η πρό­θε­ση «διά», να και η «κό­ρη» δια-θέ­σι­μη). «Διέξ το μύρ­τον» για τον Ελύ­τη το ανά­λο­γο, οπό­τε μπαί­νει νέο σύμ­βο­λο στην οι­κο­γέ­νεια, αν μά­λι­στα προ­βού­με σε έρευ­να συ­στη­μα­τι­κή της τα­ξιαν­θί­ας του.

«Η κοι­λά­δα με τους ρο­δώ­νες» του Εγ­γο­νό­που­λου, αν και φι­λο­ξε­νεί πά­σης φύ­σε­ως λου­λού­δια και ακάν­θας, έχει και αυ­τή έναν κρυμ­μέ­νον άσο στο μα­νί­κι αλ­λο­τρί­ου τι­νός συμ­βο­λι­σμού. Όπως και το γυ­να­κείο όνο­μα «Ρό­ζα» φέ­ρει κά­ποιο ιδιαί­τε­ρο φορ­τίο. Στα γαλ­λι­κά η Ρο­ζα­λί που ση­μαί­νει ρό­δο, rose και λά­σπη (ΛΙΕ).

Μπή­κε ο Μάρ­της, μπή­κε η άνοι­ξη. Κι ο γέ­ρων Πα­λα­μάς γρά­φει και οσφραί­νε­ται του ρό­δου το μο­σκο­βό­λη­μα από το μα­κρι­νό 1905 και δα­κρύ­ζει:

Πράγ­μα­τι ένα ρό­δο μο­σκο­βό­λη­σε ή η άνοι­ξη, σαν τρε­λή ρο­διά, όρ­μη­σε στη γει­το­νιά και τρι­κύ­μι­σε τον αέ­ρα με τα κα­τα­κόκ­κι­να τρια­ντα­φυλ­λά­κια της. Οι ανα­τυ­πώ­σεις, ανα­δια­τυ­πώ­σεις, όλα εί­ναι ελα­φρές πα­ραλ­λα­γές του ενός ή της μί­ας τρια­ντα­φυλ­λέ­νιας ει­κό­νας, όπως και αυ­τή του Χάι­νε, σε με­τά­φρα­ση Κώ­στα Κα­ρυω­τά­κη,

Με την άνοι­ξη την φευ­γα­λέα και πε­ρα­στι­κή, τα ρό­δα της που γρή­γο­ρα μα­ραί­νο­νται, αρ­χί­σα­με και, όπως η κου­βέ­ντα το έφε­ρε, πά­λι με τη θλί­ψη ενός «χαί­ρε» εφτά­σα­με στο τέ­λος.
Για­τί εν τέ­λει, την Άνοι­ξη δεν θα την βρού­με τό­σο στους αγρούς ή έστω στον Μπο­τι­τσέ­λι, αλ­λά σε μια «μι­κρή βαϊ­φό­ρο κόκ­κι­νη», λέ­ει ο Ελύ­της, για να στρέ­ψει τη σκέ­ψη μας στο πά­θος και τα Πά­θη της επο­χής, πέ­ραν της πρό­χει­ρης και επι­φα­νεια­κής συ­ναι­σθη­μα­το­λο­γί­ας.