Η ποίησις είναι ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου

Ακό­μα και αν χά­νο­νταν όλα τα έρ­γα του Αν­δρέα Εμε­πι­ρί­κου, αυ­τό το τε­τρά­στι­χο που προ­τάσ­σε­ται σαν τί­τλος αλ­λά και σώ­μα με­λέ­της, δεν θα χα­νό­ταν πο­τέ. Για­τί; Για­τί με τον πρώ­το και με τον τε­λευ­ταίο στί­χο του, ει­δι­κό­τε­ρα, δί­νει όλα τα χαρακτηριστι­κά της υπερ­ρε­α­λι­στι­κής γρα­φής αλ­λά, πί­σω από αυ­τήν, την αλη­θι­νή ου­σία της ποί­η­σης: το στίλ­βον, το ρέ­ον, το αέ­να­ον, ενώ στο κέ­ντρο του γεν­νιέ­ται το θαύ­μα –τα άν­θη που μι­λούν και, με τον τρό­πο τους γεν­νούν– «μι­κρού­τσι­κες παι­δί­σκες». Θα πού­με λοι­πόν πως το ποί­η­μα μάς προ­σφέ­ρει πρώ­τα πρώ­τα τη στίλ­βου­σα ει­κό­να του, το απρό­σμε­νο, την έκ­πλη­ξη, το πα­ρά­δο­ξο, τη γοη­τεία και τον εν­θου­σια­σμό για την ποί­η­ση.
Η πρώ­τη φρά­ση, που θυ­μί­ζει τον στί­χο του Βα­λε­ρύ «Η ποί­η­ση εί­ναι ανά­πτυ­ξη ενός επι­φω­νή­μα­τος» (le lyrisme est le developpement d' une exclamation), έχει δη­λα­δή συ­ναι­σθη­μα­τι­κή αφε­τη­ρία, προ­ε­κτεί­νε­ται από τον Εμπει­ρί­κο και εμπλου­τί­ζε­ται με την αστρα­φτε­ρή ει­κό­να που στην προ­κει­μέ­νη πε­ρί­πτω­ση την πα­ρέ­χει το στίλ­βον πο­δή­λα­το. Και όχι απλώς το ποδή­λατο αλ­λά πο­δή­λα­το στην ανά­πτυ­ξή του. Η ανά­πτυ­ξη της τα­χύ­τη­τας δη­μιουρ­γεί τις απα­ραίτητες αστρα­πές που επι­διώ­κει να δη­μιουρ­γή­σει ο ποι­η­τής στο πνεύ­μα.

Το πο­δή­λα­το επί­τευγ­μα της τε­χνι­κής και το ποί­η­μα της τέ­χνης ανα­πτυσ­σό­με­να πα­ράλ­λη­λα ταυ­τί­ζο­νται με την έν­νοια της ζω­ής – και η ζωή προ­χω­ρά­ει γρή­γο­ρα, όπως και η ποί­η­ση και το πο­δή­λα­το στο ποί­η­μά μας. Η τέ­χνη εί­ναι μια μορ­φή αλ­λη­λεγ­γύ­ης, πά­ρε τη λέ­ξι μου, δώ­σε μου του χέ­ρι σου, λέ­ει στο 18 ποί­η­μα της ίδιας ενό­τη­τας ο Εμπει­ρί­κος συμ­με­τέ­χο­ντας από τη σκο­πιά του με τα δι­κά του μέ­σα στην εποι­κοι­νω­νία. Στον κό­σμο της ποί­η­σης, οι δρό­μοι εί­ναι λευ­κοί, δη­λα­δή αγνοί, οι προ­θέ­σεις πά­ντα κα­λές, τα πράγ­μα­τα στα μέ­τρα της καρ­διάς. Τ' άν­θη μι­λούν. Αυ­τό το τε­λευ­ταίο εί­ναι πα­ρά­δο­ξο, αλ­λά κα­θό­λου και­νο­φα­νές, εφό­σον στην πα­ρα­δο­σια­κή και δημοτι­κή ποί­η­ση τα λου­λού­δια, οι κά­μποι, τα βου­νά και τα λα­γκά­δια, μι­λούν, αντι­λα­λούν, κλαί­νε, ανα­στε­νά­ζουν και γε­λούν.

Πε­ρισ­σό­τε­ρο αξιο­θαύ­μα­στο φαί­νε­ται το επό­με­νο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό: Οι μι­κρού­τσι­κες παι­δί­σκες που ανα­δύ­ο­νται από τα πέ­τα­λά τους. Η ποί­η­ση πλέ­ον εί­ναι άν­θος και η ει­κό­να της μας θυ­μί­ζει εν πρώ­τοις το πέ­τρι­νο λου­λού­δι, μπαλέ­το με πα­ρό­μοια αξιο­ποί­η­ση της ιδέ­ας· πέ­τα­λα-μπα­λα­ρί­νες. Η εκ­δρο­μή αυ­τή δεν έχει τέ­λος. Και ποια εί­ναι τού­τη η εκ­δρο­μή; Η εκ­δρο­μή της ποί­η­σης; της ζω­ής, του έρω­τα; Αν ποί­η­ση και πραγ­ματ­κό­τη­τα εί­ναι συ­γκοι­νω­νού­ντα δο­χεία, τό­τε βε­βαί­ως πρό­κει­ται για την εκ­δρο­μή της ζω­ής. Και τα δύο λει­τουρ­γη­μέ­να επ' άπει­ρον με τον εν­θου­σια­σμό και την αστρα­φτε­ρό­τη­τα που προ­σφέ­ρει το ποί­η­μα δί­νουν το πνεύ­μα της ιδε­ο­λο­γί­ας του Εμπει­ρί­κου. Να θυ­μη­θού­με και τον πρώ­το στί­χο της συλ­λο­γής από την ενότη­τα «Τα Κά­στρα του Ανέ­μου», Ως έρ­γον ατε­λεύ­τη­τον και σε συν­δυα­σμό των δύο θα κα­τα­λή­ξου­με σε σχε­τι­κές γνώ­μες.
Σχε­τι­κά με την πα­ρα­πά­νω ερ­μη­νεία ο Αλέ­ξαν­δρος Αρ­γυ­ρί­ου λέ­ει ότι εί­ναι «βάρ­βα­ρη». Το για­τί δεν το εξη­γεί αλ­λά φαί­νε­ται ότι τα τό­σα που έχουν λε­χθεί για την κα­λυμ­μέ­νη σε­ξουα­λι­κό­τη­τα των στί­χων του Εμπει­ρί­κου οδη­γούν σ' αυ­τό το συ­μπέ­ρα­σμα. Επο­μέ­νως η πα­ρα­πά­νω ερ­μη­νεία αν δεν εί­ναι «βάρ­βα­ρη» εί­ναι οπωσ­δή­πο­τε απλοϊ­κή.
Για τα κρυμ­μέ­να ερω­τι­κά μυ­στι­κά της ποί­η­σης οι διά­φο­ροι με­λε­τη­τές βρί­σκουν αιχ­μές στο ρή­μα στίλ­βω, το οποίο λει­τουρ­γεί ως ανά­λο­γο του ενθουσια­σμού και του οποί­ου πα­ραλ­λα­γές βρί­σκου­με στο ποί­η­μα «Πύ­λη». (Η δρά­ση της γυ­ναί­κας εί­ναι στίλ­βου­σα) στο ποί­η­μα «Αφρός», (εί­ναι οι πό­θοι μι­να­ρέ­δες στυλω­μένοι / Λάμ­ψεις του μου­ε­ζί­νη στην κορ­φή τους /.../ Που στίλ­βουν την ημέ­ρα και τη νύ­χτα...). Ένα άλ­λο ποί­η­μα, «Η στιλ­βη­δών», σύν­θε­το από το στίλ­βω και ηδο­νή μας πα­ρέ­χει πλού­σιο υλι­κό λέ­ξε­ων με φω­τει­νό πε­ριε­χό­με­νο (φά­ρος, αχτί­δες, αναλα­μπές, φως, στίλ­βου­σα σιω­πή του φά­ρου) πά­ντα με ερω­τι­κά ση­μαι­νό­με­να..

Έτσι στο ποί­η­μα το μυ­στι­κό κρα­τά­ει το στίλ­βον πο­δή­λα­το.

Σχε­τι­κά με το πο­δή­λα­το θα εί­χε κα­νείς να πει πολ­λά δε­δο­μέ­νου ότι για τις αρ­χές του αιώ­να ήταν ό,τι πιο μο­ντέ­ρο υπήρ­χε, η μη­χα­νή εί­χε θε­ο­ποι­η­θεί, επει­δή θα απάλ­λασ­σε τον άν­θρω­πο από το μό­χθο, και γι' αυ­τό χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε πο­λύ στην τέ­χνη. Ει­δι­κά το πο­δή­λα­το ο Εμπει­ρί­κος το χρη­σι­μο­ποιεί και σε άλ­λα κεί­με­νά του: «...κα­θι­σμέ­νος στη σέ­λα του, πε­ρι­ήρ­χε­το την πό­λιν πο­δη­λα­τών... Έκτο­τε κα­νείς δεν εσκέ­φθη πλέ­ον να επι­τε­θεί κα­τά του πο­δη­λά­του... οι κα­τα­κτη­ταί ίδρυ­σαν το πο­δη­λα­το­δρό­μιον, όπου διε­ξά­γο­νται σή­με­ρον οι με­γα­λύ­τε­ροι και στιλπνό­τεροι αγώ­νες πο­δη­λά­των». (Γρα­πτά ή Προ­σω­πι­κή Μυ­θο­λο­γία, σελ. 41). Από την υπερ­ρε­α­λι­στι­κή ομά­δα ο Φραν­σίς Πι­κα­μπιά χρη­σι­μο­ποιεί συ­χνά σε πί­να­κές του τον τρο­χό και τις μη­χα­νές γε­νι­κά. Επί­σης πί­να­κας του Μαρ­σέλ Ντυ­σάμπ του 1913, έχει θέ­μα του τη ρό­δα του πο­δη­λά­του. Κι αυ­τό εί­ναι βε­βαί­ως ένα ελά­χι­στο δείγ­μα
Αν σκε­φτού­με το πο­δή­λα­το ως μέ­σο με­τα­φο­ράς των λαϊ­κών αν­θρώ­πων, που πέ­ρα­σε όμως πρώ­τα από τα παι­διά της αρι­στο­κρα­τί­ας ως μέ­σο για εκ­δρο­μή και πε­ρί­πα­το και ακό­μα αν σκε­φτού­με πως το κύ­ριο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό του εί­ναι ότι έχει έναν και μο­να­δι­κό κα­τά κύ­ριο λό­γο ανα­βά­τη και ότι απαι­τεί­ται δε­ξιο­τε­χνία για να στα­θεί πά­νω του, και τέ­λος ότι η τα­χύ­τη­τα που θα ανα­πτύ­ξει θα γί­νει αί­σθη­ση ελευ­θε­ρί­ας για τον επι­βαί­νο­ντα, κα­τα­λα­βαί­νου­με την αί­σθη­ση που έχει ο ποι­η­τής πά­νω στο στίλ­βον πο­δή­λα­το του και το συμ­βο­λι­σμό που γεν­νιέ­ται από την ανά­πτυ­ξη της τα­χύ­τη­τας σε συν­δυα­σμό με τις λάμ­ψεις του την ίδια στιγ­μή.

Ο Γιώρ­γης Για­τρο­μα­νω­λά­κης συ­σχε­τί­ζει το κεί­με­νο από τα Γρα­πτά με το ποί­η­μα και πα­ρα­τη­ρεί ότι «ο ποι­η­τής με­του­σιώ­νει μέ­σα από μια ει­κο­νο­ποι­ία του τη δρά­ση του πο­δη­λά­του-ποι­η­τή σε εξαγ­γε­λία κοι­νω­νι­κής ποι­η­τι­κής». Αυ­τή η κοι­νωνική ποι­η­τι­κή γί­νε­ται ολο­φά­νε­ρη στην Οκτά­να.
Ο Νά­νος Βα­λα­ω­ρί­της επί­σης μας πα­ρα­δί­δει ένα κεί­με­νο με τί­τλο «Με­του­σί­ω­ση», αφιε­ρω­μέ­νο στον Αν­δρέα Εμπει­ρί­κο.
Ποί­η­μα του Οδυσ­σέα Ελύ­τη «Η πο­δη­λά­τισ­σα» υπάρ­χει επί­σης στη συλ­λο­γή Τα ρω τον έρω­τα και ο ιπ­πό­της - πο­δη­λά­της, στη Μα­ρία Νε­φέ­λη (σελ. 61). Ακό­μα κο­λάζ με πο­δή­λα­το στις Συ­νει­κό­νες (σελ. 73).

Γε­νι­κά το πο­δή­λα­το, και η ρό­δα, απο­τε­λεί σύμ­βο­λο της εξέ­λι­ξης και της προ­όδου. Του χρό­νου που τρέ­χει. Επι­πλέ­ον η ισορ­ρο­πία και η δε­ξιό­τη­τα που απαι­τεί­ται από τον ένα και μο­να­δι­κό ανα­βά­τη συμ­βο­λί­ζει την ψυ­χι­κή ανά­γκη για σω­στή λει­τουρ­γία σε ό,τι αφο­ρά το πο­δή­λα­το και σε ό,τι αυ­τό υπαι­νίσ­σε­ται. Η σω­στή και γρή­γο­ρη οδή­γη­ση στο ποί­η­μα δη­μιουρ­γεί αστρα­πές ικα­νο­ποί­η­σης, ο χώ­ρος και ο χρό­νος κερδίζο­νται κι έτσι η εκ­δρο­μή αυ­τή δεν έχει τέ­λος.
Η Δια­μά­ντη Ανα­γνω­στο­πού­λου, συν­δέ­ο­ντας την ποι­η­τι­κή πρά­ξη μ' ένα πε­ρι­πλα­νώ­με­νο και απε­λευ­θε­ρω­τι­κό ερω­τι­σμό, βλέ­πει την ποί­η­ση σαν μια «εκ­δρο­μή ατε­λεί­ω­τη, μια δια­πό­ρευ­ση μέ­σα από την οποία με­γα­λώ­νου­με».

Και τώ­ρα η «Με­του­σί­ω­ση» του Νά­νου Βα­λα­ω­ρί­τη, αφιε­ρω­μέ­νη στον στον Αδρέα Εμπει­ρί­κο: