Μια χαρτογραφική επέτειος και μια μικρή άγνωστη ιστορία ενός ακόμη Μαυροκορδάτου, του χαρτογράφου...

Πριν λί­γες μέ­ρες γιορ­τά­στη­κε στο Πο­λε­μι­κό Μου­σείο Αθη­νών η επέ­τειος των 130 χρό­νων από την ίδρυ­ση, το 1889, μιας ιστο­ρι­κής υπη­ρε­σί­ας της χώ­ρας, της Γε­ω­γρα­φι­κής Υπη­ρε­σί­ας Στρα­τού. Δεν λε­γό­ταν πά­ντα έτσι. Πή­ρε το ση­με­ρι­νό της όνο­μα στον Με­σο­πό­λε­μο, ως τό­τε γνω­στή πε­ρί­που για μια γε­νιά ως Χαρ­το­γρα­φι­κή Υπη­ρε­σία Στρα­τού ή απλά Χαρ­το­γρα­φι­κή. Με το όνο­μα αυ­τό –εκτός από την ανα­με­νό­με­νη άσκη­ση του έρ­γου της– έπαι­ξε ση­μα­ντι­κό ρό­λο, με πρω­τα­γω­νι­στές πολ­λούς από τους αξιω­μα­τι­κούς της, τους απο­κα­λού­με­νους χαρ­το­γρά­φους, στην έντα­ση των στρα­τιω­τι­κών πε­ρι­πε­τειών της χώ­ρας στο πε­δίο των μα­χών, αλ­λά και των πο­λι­τι­κών αντι­πα­ρα­θέ­σε­ων: από τον «ατυ­χή πό­λε­μο» του 1897, μέ­χρι τον Μα­κε­δο­νι­κό Αγώ­να, από το στρα­τιω­τι­κό Κί­νη­μα του 1909 μέ­χρι τους Βαλ­κα­νι­κούς Πο­λέ­μους, από τη συμ­με­το­χή στο συμ­μα­χι­κό Μέ­τω­πο της Θεσ­σα­λο­νί­κης του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου πο­λέ­μου μέ­χρι την Μι­κρα­σια­τι­κή Εκ­στρα­τεία, η Χαρ­το­γρα­φι­κή επέ­δει­ξε μέ­γι­στο έρ­γο και ανέ­δει­ξε με­γά­λες προ­σω­πι­κό­τη­τες της στρα­τιω­τι­κής και πο­λι­τι­κής ζω­ής της χώ­ρας, κα­τά την πε­ρί­ο­δο μι­σού αιώ­να της Ελ­λη­νι­κής Ιστο­ρί­ας μέ­χρι την Μι­κρα­σια­τι­κή Κα­τα­στρο­φή.
Η Χαρ­το­γρα­φι­κή, πριν ονο­μα­στεί έτσι το 1895, και από το 1925 Γε­ω­γρα­φι­κή, εί­χε ιδρυ­θεί από την κυ­βέρ­νη­ση Τρι­κού­πη το 1889 ως Γε­ω­δαι­τι­κή Απο­στο­λή, για να ονο­μα­στεί (το 1891) Γε­ω­δαι­τι­κό Από­σπα­σμα. Η πρω­το­βου­λία της κυ­βέρ­νη­σης ήταν ενταγ­μέ­νη στην τό­τε «εκ­συγ­χρο­νι­στι­κή» πο­λι­τι­κή κυ­ρί­ως για την δη­μιουρ­γία του κτη­μα­το­λο­γί­ου και του το­πο­γρα­φι­κού χάρ­τη της χώ­ρας. Με­τά από τις πα­τρο­πα­ρά­δο­τες πα­λιν­δρο­μή­σεις στη δια­τύ­πω­ση των στό­χων και τη λή­ψη απο­φά­σε­ων, αλ­λά και τις δια­μά­χες για το εάν το έρ­γο θα εί­χε πο­λι­τι­κό ή στρα­τιω­τι­κό φο­ρέα εκτέ­λε­σης, τε­λι­κά απο­φα­σί­στη­κε η όλη επι­χεί­ρη­ση να γί­νει εντός του στρα­τιω­τι­κού πλαι­σί­ου, με τη συν­δρο­μή του πλέ­ον πε­ρί­φη­μου την επο­χή εκεί­νη Στρα­τιω­τι­κού Γε­ω­γρα­φι­κού Ιν­στι­τού­του της Βιέν­νης, το οποίο και έστει­λε μια ολι­γο­με­λή απο­στο­λή έμπει­ρων αξιω­μα­τι­κών του, που γρή­γο­ρα έμει­νε δι­με­λής, πλαι­σιω­μέ­νη από συ­νε­χώς αυ­ξα­νό­με­νο αριθ­μό επί­λε­κτων Ελ­λή­νων αξιω­μα­τι­κών. Για την από­φα­ση πε­ρί συν­δρο­μής της Βιέν­νης φαί­νε­ται ότι άσκη­σαν ση­μα­ντι­κή επιρ­ροή επι­φα­νείς Έλ­λη­νες της Τερ­γέ­στης, με θε­τι­κές τε­λι­κά συ­νέ­πειες στην όλη υπό­θε­ση της χαρ­το­γρά­φη­σης της χώ­ρας, κυ­ρί­ως με­τά τον «ατυ­χή πό­λε­μο» του 1897 και μέ­χρι τους Βαλ­κα­νι­κούς Πο­λέ­μους.
Η γνω­στή διελ­κυ­στίν­δα Τρι­κού­πη-Δη­λι­γιάν­νη στην πο­λι­τι­κή ζωή της χώ­ρας από το 1889 μέ­χρι το 1897, που απο­τε­λεί και την πρώ­τη φά­ση του έρ­γου κτη­μα­το­γρά­φη­σης και χαρ­το­γρά­φη­σης της χώ­ρας, οδή­γη­σε μεν στην ίδρυ­ση της απα­ραί­τη­της υπο­δο­μής για την εκτέ­λε­ση του έρ­γου, αλ­λά με με­γά­λες κα­θυ­στε­ρή­σεις στην πο­ρεία της εκτέ­λε­σής του. Απο­τέ­λε­σμα ήταν να μην προ­ο­δεύ­ει, όσο θα έπρε­πε, ού­τε η κτη­μα­το­γρά­φη­ση ού­τε η χαρ­το­γρά­φη­ση, εφό­σον η έντο­νη πο­λι­τι­κή αντι­πα­ρά­θε­ση της επο­χής και τα αντί­στοι­χα πά­θη έδι­ναν δια­φο­ρε­τι­κές προ­τε­ραιό­τη­τες κά­θε φο­ρά που άλ­λα­ζε η κυ­βέρ­νη­ση, μια στο κτη­μα­το­λό­γιο και μια στη χαρ­το­γρα­φία της χώ­ρας. Απο­τέ­λε­σμα; Να μην προ­χω­ρή­σει το κτη­μα­το­λό­γιο, πα­ρά μό­νον σε μι­κρούς θύ­λα­κες στην Αρ­γο­λί­δα και Θεσ­σα­λία και η χώ­ρα να πά­ει στο «ατυ­χή πό­λε­μο» χω­ρίς την απα­ραί­τη­τη χαρ­το­γρα­φι­κή υπο­στή­ρι­ξη, με­τά από οκτώ χρό­νια σχε­τι­κών ερ­γα­σιών. Εί­χε όμως απο­κτή­σει τρι­γω­νο­με­τρι­κό δί­κτυο (απα­ραί­τη­το για το κτη­μα­το­λό­γιο – εκεί­νο το σω­στό βέ­βαια, όπως θα ...έπρε­πε να εί­ναι και σή­με­ρα που ακό­μη φτιά­χνε­ται). Όμως το δί­κτυο της υπο­δο­μής κα­τα­στρά­φη­κε στη Θεσ­σα­λία κα­τά την εχθρι­κή προ­έ­λα­ση στον «ατυ­χή πό­λε­μο» και έπρε­πε να ξα­να­φτια­χτεί, αλ­λά από την άλ­λη η χώ­ρα εί­χε ευ­τυ­χώς απο­κτή­σει μια ση­μα­ντι­κή ομά­δα εκ­παι­δευ­μέ­νων αξιω­μα­τι­κών, για την με­τέ­πει­τα χαρ­το­γρά­φη­σή της. Η εμπει­ρία της πε­ριό­δου 1889-1897 ήταν η προ­ω­θη­τι­κή δύ­να­μη της Χαρ­το­γρα­φι­κής ώστε, με τη συ­νε­χι­ζό­με­νη συν­δρο­μή της Βιέν­νης, να απο­δώ­σει σπου­δαί­ους καρ­πούς την επό­με­νη πε­ρί­ο­δο, μέ­χρι τους Βαλ­κα­νι­κούς Πο­λέ­μους, όπου η Ελ­λά­δα εί­χε πλέ­ον τους απα­ραί­τη­τους χάρ­τες και τη γνώ­ση να χαρ­το­γρα­φεί και να πα­ρά­γει μό­νη της αυ­τούς που χρεια­ζό­ταν (πά­ντα στο στρα­τιω­τι­κό πε­ρι­βάλ­λον – κα­τά τα ακό­μη διε­θνώς κρα­τού­ντα), όπως απέ­δει­ξε και η αξιο­θαύ­μα­στη ελ­λη­νι­κή χαρ­το­γρα­φι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα στην Μι­κρά Ασία.
Όμως ας ξα­να­γυ­ρί­σου­με στον «ατυ­χή πό­λε­μο», για να χαϊ­δέ­ψου­με μια μι­κρή ιστο­ρία, από αυ­τές που ίσως θα άρε­σαν πε­ρισ­σό­τε­ρο στους ανα­γνώ­στες του Χάρ­τη. Μια ιστο­ρία συ­ναρ­πα­στι­κή νο­μί­ζω, αλ­λά ακό­μα με ερω­τη­μα­τι­κά, που την κά­νουν να ακού­γε­ται μυ­στη­ριώ­δης και γοη­τευ­τι­κή, πλή­ρης αβέ­βαιων συμ­φρα­ζο­μέ­νων...
Με­τά τον «ατυ­χή πό­λε­μο», στον οποίο η χώ­ρα πή­γε χω­ρίς σύγ­χρο­νους χάρ­τες – πα­ρά την έντο­νη σχε­τι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα που εί­χε ανα­πτυ­χθεί από το 1889, και κα­τά τη δια­δι­κα­σία των έντο­νων συ­ζη­τή­σε­ων για την ήτ­τα και γύ­ρω από το τε­λε­τουρ­γι­κό ερώ­τη­μα του ελ­λη­νι­κού κλα­σι­κού ετε­ρο­α­φο­ρι­σμού, το αθά­να­το «Τις πταί­ει;» των Ελ­λή­νων, ο διά­δο­χος του θρό­νου και αντι­στρά­τη­γος αρ­χη­γός του Στρα­τού Θεσ­σα­λί­ας το 1898, κα­τά τον απο­λο­γι­σμό του «ατυ­χούς πο­λέ­μου», λέ­ει:

Ο Χάρ­της, ότις πραγ­μα­τι­κάς προ­σέ­φε­ρεν υπη­ρε­σί­ας κα­τά την εκ­στρα­τεί­αν ταύ­την, εί­ναι ο του κε­ντρι­κού τμή­μα­τος της Θεσ­σα­λί­ας υπό του αν­θυπολο­χα­γού Α. Μαυ­ρο­κορ­δά­του εκ­πο­νη­θείς· ο χάρ­της ού­τος εί­ναι ακρι­βέ­στα­τος και εις τας ελα­χί­στας αυ­τού λεπτο­με­ρεί­ας, εύ­κο­λος εις την ανά­γνω­σιν, εί­ναι ο μό­νος, όστις εχρη­σι­μοποι­ή­θη διά την παρά­τα­ξιν εις Φάρ­σα­λον, την υπο­χώ­ρη­σιν εις Δο­μο­κόν...

Από τα πε­ρί χαρ­τών λό­για του αντι­στρα­τή­γου αρ­χη­γού σα­φώς προ­κύ­πτει ότι η απά­ντη­ση στο σχε­τι­κό με χάρ­τες «Τίς πταί­ει;» δεν εί­ναι ο ονο­μα­ζό­με­νος αν­θυ­πο­λο­χα­γός. Υπο­νο­εί­ται όμως, εμ­μέ­σως, ότι δεν υπήρ­ξαν άλ­λοι χάρ­τες, νε­ό­τε­ροι, όπως εν­δε­χο­μέ­νως να πε­ρί­με­νε κα­νείς με­τά το έρ­γο της Γε­ω­δαι­τι­κής Απο­στο­λής και Απο­σπά­σμα­τος κα­τά τη σχε­δόν δε­κα­ε­τία 1889-1897.

Αλ­λά ποιος εί­ναι αυ­τός ο χάρ­της Μαυ­ρο­κορ­δά­του; Πό­τε έγι­νε; Ποιος εί­ναι αυ­τός ο αξιω­μα­τι­κός; που εμ­φα­νί­ζε­ται ξαφ­νι­κά και τό­σο επαι­νε­τι­κά στους λό­γους του δια­δό­χου Κων­στα­ντί­νου, ως νε­α­ρό φά­ντα­σμα (αν­θυ­πο­λο­χα­γός βλέ­πε­τε και άγνω­στός μας ευ­ρύ­τε­ρα), ευ­γε­νές (τι επώ­νυ­μο κι αυ­τό) και ικα­νό (αφού έφτια­ξε έναν τέ­τοιο χρή­σι­μο χάρ­τη).

Από εδώ αρ­χί­ζει η ατε­λής μας ιστο­ρία του νε­α­ρού, ευ­γε­νούς και ικα­νού «φα­ντά­σμα­τος» της ελ­λη­νι­κής χαρ­το­γρα­φί­ας, με το τό­σο βα­ρύ και βε­βα­ρη­μέ­νο όνο­μα! Ο διά­δο­χος Κων­στα­ντί­νος, όταν το 1897 εί­χε ηγη­θεί του «ατυ­χούς πο­λέ­μου», ήταν 30 χρο­νών και ο Αλέ­ξαν­δρος Νι­κο­λά­ου Μαυ­ρο­κορ­δά­τος εί­χε πε­θά­νει μό­λις πριν τρία χρό­νια, εν Βου­κίω της Μα­κε­δο­νί­ας σε ηλι­κία 33 χρο­νών. Το 1888, σε ηλι­κία 25 ετών, ως αν­θυ­πο­λο­χα­γός πε­ζι­κού, συγ­γρά­φει ένα εξαι­ρε­τι­κό σύγ­γραμ­μα 700 σε­λί­δων, τη Στρα­τιω­τι­κή Το­πο­γρα­φία, με πα­ρα­δείγ­μα­τα ασκή­σε­ων και από τη γερ­μα­νι­κή χαρ­το­γρά­φη­ση της Ατ­τι­κής, τη λε­γό­με­νη του Kaupert ενώ, έναν χρό­νο αρ­γό­τε­ρα, επι­κε­φα­λής μιας ομά­δας άξιων αν­θυ­πο­λο­χα­γών του πε­ζι­κού και έναν αν­θυ­πί­λαρ­χο, πα­ρα­δί­δει τα φύλ­λα του εξαι­ρε­τι­κού χάρ­τη ενός κρί­σι­μου (όπως φά­νη­κε με­τά δέ­κα χρό­νια) τμή­μα­τος της Θεσ­σα­λί­ας, που έμει­νε γνω­στός με το όνο­μά του, αν και σή­με­ρα γε­νι­κά πα­ρα­μέ­νει άγνω­στος!

Ήταν ο πρώ­τος χάρ­της με­τά το 1821 που φτιά­χτη­κε από την αρ­χή απο­κλει­στι­κά από Έλ­λη­νες και τυ­πώ­θη­κε στην Αθή­να λί­γο πριν την άφι­ξη της απο­στο­λής των Αυ­στρια­κών για την κτη­μα­το­γρά­φη­ση και χαρ­το­γρά­φη­ση της χώ­ρας. Δεν γνω­ρί­ζου­με αν οι αν­θυ­πο­λο­χα­γοί του Μαυ­ρο­κορ­δά­του θα ήταν σε θέ­ση να την ολο­κλη­ρώ­σουν πριν το 1897 (του­λά­χι­στον την κρί­σι­μη πε­ριο­χή των συ­νό­ρων), εάν εί­χαν εντα­χθεί σε μια πο­λι­τι­κή επι­λο­γή για αυ­τό. Εκεί­νο που γνω­ρί­ζου­με εί­ναι ότι με­τά τον «ατυ­χή πό­λε­μο» αυ­τός ο χάρ­της ανα­φέ­ρε­ται και όχι κά­ποιοι (ανύ­παρ­κτοι) της πε­ριό­δου 1889-1897.

Με­τά τη συγ­γρα­φή του σπου­δαί­ου συγ­γράμ­μα­τος του 1888, που όταν το δια­βά­ζεις μέ­νεις έκ­πλη­κτος με την τε­χνο­γνω­σία του νε­α­ρού αν­θυ­πο­λο­χα­γού του πε­ζι­κού (και όχι του μη­χα­νι­κού ή του πυ­ρο­βο­λι­κού, που ήταν η τε­χνι­κή ελίτ του στρα­τεύ­μα­τος) και τον ρε­α­λι­σμό της ρο­πής του προς τα πρα­κτι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα αυ­τής της τε­χνο­γνω­σί­ας και όχι τη θε­ω­ρη­τι­κή (μό­νον) προ­σέγ­γι­ση των προ­βλη­μά­των, συ­να­ντά­με τον Αλέ­ξαν­δρο Ν. Μαυ­ρο­κορ­δά­το να εντάσ­σε­ται σχε­δόν αμέ­σως, το 1890, στο Γε­ω­δαι­τι­κό Από­σπα­σμα και να συμ­με­τέ­χει (πά­ντα ως αν­θυ­πο­λο­χα­γός) στην επί­λε­κτη ομά­δα των «πα­ρα­τη­ρη­τών δια θε­ο­δο­λί­χου». Αλ­λά αμέ­σως με­τά, μάλ­λον γύ­ρω στα 1891-1892, χά­νο­νται τα ίχνη του! Από την ανώ­νυ­μη νε­κρο­λο­γία του, στο περ. Ποι­κί­λη Στοά του 1896 (απ’ όπου και η σπά­νια φω­το­γρα­φία του), μα­θαί­νου­με ότι απο­γοη­τευ­μέ­νος (από τί άρα­γε;) πα­ραι­τή­θη­κε από το στρά­τευ­μα...

Τί συ­νέ­βη με τον Αλέ­ξαν­δρο; Και ποιος ήταν τε­λι­κά αυ­τός ο Α. Ν. Μαυ­ρο­κορ­δά­τος, που τό­ση δυ­σκο­λία αντι­με­τώ­πι­ζα να μά­θω για αυ­τόν, αφό­του μου χά­ρι­σε ο Μά­νος Χα­ρι­τά­τος το σύγ­γραμ­μά του, το 2003, και γνώ­ρι­σα τό­τε στο ΕΛΙΑ τα φύλ­λα του «χάρ­τη των αν­θυ­πο­λο­χα­γών», υπό τη διεύ­θυν­ση του Αλέ­ξαν­δρου, με τον Δη­μή­τρη Πόρ­το­λο και την Ματ­θίλ­δη στο αρ­χείο χαρ­τών.
Ο Αλέ­ξαν­δρος Ν. Μαυ­ρο­κορ­δά­τος ήταν εγ­γο­νός του Αλέ­ξαν­δρου Ν. Μαυ­ρο­κορ­δά­του, του διά­ση­μου της Επα­νά­στα­σης του 1821, του «αφο­ρι­σθέ­ντος» ως αγ­γλό­φι­λου (κα­τά τον «αφο­ρι­σθέ­ντα» ως ρω­σό­φι­λο Κα­πο­δί­στρια, τον «αφο­ρι­σθέ­ντα» ως γαλ­λό­φι­λο Κω­λέτ­τη κ.ο.κ.). Γιος του γεν­νη­μέ­νου στην Τερ­γέ­στη δι­πλω­μά­τη και πο­λι­τι­κού Νι­κο­λά­ου Α. Μαυ­ρο­κορ­δά­του (1837-1903) και της μολ­δα­βι­κής κα­τα­γω­γής Ελέ­νης Μπαλς. Ο χαρ­το­γρά­φος Αλέ­ξαν­δρος γεν­νή­θη­κε το 1862, μάλ­λον στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, όταν ο πα­τέ­ρας του υπη­ρε­τού­σε εκεί ως γραμ­μα­τέ­ας στην ελ­λη­νι­κή πρε­σβεία (1858-1865). Πο­λύ κο­ντά στον Χα­ρί­λαο Τρι­κού­πη, ο πα­τέ­ρας του Νι­κό­λα­ος διε­τέ­λε­σε υπουρ­γός του, νο­μάρ­χης Κέρ­κυ­ρας και πρό­ε­δρος του Συλ­λό­γου προς Διά­δο­σιν των Ελ­λη­νι­κών Γραμ­μά­των, ενώ από το 1882 μέ­χρι το 1889 τον βρί­σκου­με πρέ­σβη στο Πα­ρί­σι και στην Πε­τρού­πο­λη και με­τά μέ­χρι το 1902 πρέ­σβη της Ελ­λά­δας στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη όπου και δια­χει­ρί­στη­κε δι­πλω­μα­τι­κά τις επεί­γου­σες υπο­θέ­σεις της χώ­ρας, που ανέ­κυ­ψαν με­τά τον «ατυ­χή πό­λε­μο» του 1897.

Ο Αλέ­ξαν­δρος με στρα­τιω­τι­κές σπου­δές μη­χα­νι­κού στη Γαλ­λία, πα­ντρεύ­τη­κε νε­ό­τα­τος τη Ραλ­λού Μου­ρού­ζη (1864-1944) με την οποία απέ­κτη­σε τον γιο του Νι­κό­λαο τον οποίο έχα­σε έξι ετών (κα­τά τη αντί­στοι­χη μοί­ρα του παπ­πού του Αλέ­ξαν­δρου). Επέ­στρε­ψε στην Αθή­να ως ο πλέ­ον, ίσως, επι­στη­μο­νι­κά κα­ταρ­τι­σμέ­νος, σε έρ­γα μη­χα­νι­κού, αξιω­μα­τι­κός της δε­κα­ε­τί­ας του 1880. Ονο­μά­στη­κε αν­θυ­πο­λο­χα­γός πε­ζι­κού, πα­ρό­τι εί­χε σπου­δές στρα­τιω­τι­κού μη­χα­νι­κού στη Γαλ­λία, και δί­δα­ξε στη νε­ο­σύ­στα­τη Σχο­λή Υπα­ξιω­μα­τι­κών. Με­τά την πα­ραί­τη­σή του, ερ­γά­στη­κε ως μη­χα­νι­κός στα σι­δη­ρο­δρο­μι­κά έρ­γα της γαλ­λο­βελ­γι­κής Jonction –άρ­χι­σαν το 1893– για τη στρα­τη­γι­κή σύν­δε­ση Θεσ­σα­λο­νί­κης-Αλε­ξαν­δρού­πο­λης, όπως υπάρ­χει μέ­χρι σή­με­ρα. Πέ­θα­νε στο Πα­ρα­νέ­στι (το Βού­κιον) το 1895. Ένας οβε­λί­σκος, δί­πλα στη σι­δη­ρο­δρο­μι­κή γραμ­μή που ερ­γα­ζό­ταν, ανώ­νυ­μος σή­με­ρα, και το το­πω­νύ­μιο «Μαυ­ρο­κορ­δά­τος», που δό­θη­κε το 1927 σε κο­ντι­νό οι­κι­σμό, θυ­μί­ζουν το τε­χνι­κό έρ­γο του – «εκ­πο­λι­τι­στι­κό» κα­τά τον νε­κρο­λό­γο του – στη Μα­κε­δο­νία. Τά­φη­κε στην Κα­βά­λα, στον ιστο­ρι­κό ναό του Τι­μί­ου Προ­δρό­μου, με τι­μές της ισχυ­ρής Ελ­λη­νι­κής Κοι­νό­τη­τας εκεί, λό­γω των στε­νών επα­φών της με τον πα­τέ­ρα του Νι­κό­λαο, πρέ­σβη στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη. Στον πε­ρί­βο­λο του να­ού σώ­ζε­ται ακό­μα μαρ­μά­ρι­νη στή­λη, δω­ρεά της οι­κο­γέ­νειας του, με την επι­γρα­φή: «ΤΗι ΟΘΡΟ­ΔΟ­ΞΩι ΕΛ­ΛΗ­ΝΙ­ΚΗ ΚΟΙ­ΝΟ­ΤΗ­ΤΙ ΚΑ­ΒΑΛ­ΛΑΣ ΕΙΣ ΑΝΑ­ΜΝΗ­ΣΙΝ ΑΛΕ­ΞΑΝ­ΔΡΟΥ Ν. ΜΑΥ­ΡΟ­ΚΟΡ­ΔΑ­ΤΟΥ ΑΠΟ­ΘΑ­ΝΟ­ΝΤΟΣ ΕΝ ΒΟΥ­ΚΙΟΙΣ ΤΗΣ ΜΑ­ΚΕ­ΔΟ­ΝΙΑΣ ΤΗι 7Η ΜΑÏΟΥ 1895 ΑΝΑ­ΠΑΥ­ΘΕ­ΝΤΟΣ ΕΝΤΑΥ­ΘΑ Η ΟΙ­ΚΟ­ΓΕ­ΝΕΙΑ ΑΥ­ΤΟΥ ΕΥ­ΓΝΩ­ΜΟ­ΝΟΥ­ΣΑ».

(Πε­ρισ­σό­τε­ρα σχε­τι­κά με θέ­μα­τα της ελ­λη­νι­κής χαρ­το­γρα­φί­ας του 19ου αιώ­να, γνω­στά και άγνω­στα, στην Έκ­θε­ση για τα 130 Χρό­νια της Γε­ω­γρα­φι­κής Υπη­ρε­σί­ας Στρα­τού, στο Πο­λε­μι­κό Μου­σείο Αθη­νών, μέ­χρι 4 Νο­εμ­βρί­ου 2019 κα­τά τις ώρες λει­τουρ­γί­ας του Μου­σεί­ου, σε συ­νερ­γα­σία της ΓΥΣ με τη Βι­βλιο­θή­κη ΑΠΘ και το ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)