Η ποιητική κοσμολογία και φαινομενολογία του Ελύτη

Δάφ­νη Αγ­γε­λί­δου: «Πα­γκά­κι 3»

——— ≈ ———

Στα μι­σά της δε­κα­ε­τί­ας του '70 ο Γκά­τσος με σύ­στη­σε στον Ελύ­τη. Ήμουν τό­τε σε με­τε­φη­βι­κή ηλι­κία και εί­χα μια φυ­σι­κή συ­στο­λή απέ­να­ντι σε μια από τις πιο εμ­βλη­μα­τι­κές ποι­η­τι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες του σύγ­χρο­νου ελ­λη­νι­σμού.
Θαυ­μά­ζο­ντας την πρω­το­γε­νή ποι­η­τι­κή του μορ­φο­λο­γία και το απε­λεύ­θε­ρο ύφος του, θε­ώ­ρη­σα αλη­θι­νή πρό­κλη­ση να τον ρω­τή­σω τι ακρι­βώς εν­νο­ού­σε στον στί­χο «Ο κό­σμος θα 'ναι ή ο χα­μός ή το δι­πλό τα­ξί­δι/Εδώ στου ανέ­μου το σε­ντό­νι εκεί στου απεί­ρου τη θω­ριά» (Ήλιος ο Πρώ­τος).
Με κοί­τα­ξε στα μά­τια, χα­μο­γέ­λα­σε —εί­χε πραγ­μα­τι­κά ωραίο χα­μό­γε­λο— και με ρώ­τη­σε μ' ευ­θύ­βο­λο τρό­πο: «Κων­στα­ντί­νε, έχεις δια­βά­σει Ανα­ξί­μαν­δρο;»
Με­τά από χρό­νια, αρ­χές της δε­κα­ε­τί­ας του '80 όταν ζού­σα στον Κα­να­δά, κα­τά­λα­βα πως ο Ελύ­της με το πα­ραι­νε­τι­κό του ερώ­τη­μα με οδη­γού­σε σ` ένα ιδιό­τυ­πο εί­δος καλ­λιέρ­γειας της ποι­η­τι­κής κα­τα­νό­η­σης που ό ίδιος το 1943 εί­χε ανα­λύ­σει και απο­κα­λέ­σει `ποι­η­τι­κή νοη­μο­σύ­νη` (Ανοι­χτά Χαρ­τιά, 2000).
Εν πά­ση πε­ρι­πτώ­σει, στον Κα­να­δά, με­λε­τώ­ντας τους προ­σω­κρα­τι­κούς ως ανα­γκαία ερ­μη­νευ­τι­κή συν­θή­κη του κό­σμου, άρ­χι­σα να αντι­λαμ­βά­νο­μαι και να κα­τα­νοώ το θε­ω­ρη­τι­κό σχή­μα της «ποι­η­τι­κής νοη­μο­σύ­νης». Ταυ­τό­χρο­να, άρ­χι­σα να σκέ­φτο­μαι και να αι­σθά­νο­μαι τη συν­θε­τι­κή και δια­κει­με­νι­κή δύ­να­μη, το δια­νοη­τι­κό και πνευ­μα­τι­κό βά­θος του Ελύ­τη. Βυ­θί­στη­κα και πά­λι στην ποι­η­τι­κή του, αυ­τή τη φο­ρά έξω από την Ελ­λά­δα, έχο­ντας ως οδη­γό ερ­μη­νεί­ας όχι μό­νο την ει­κο­νο­ποι­η­τι­κή αντί­λη­ψη αλ­λά, κυ­ρί­ως, την κο­σμο­λο­γι­κή δύ­να­μη των λέ­ξε­ων και των εν­νοιών των προ­σω­κρα­τι­κών. Και ομο­λο­γώ ότι τό­τε συ­νει­δη­το­ποί­η­σα πως η ορ­γα­νι­κή και, συ­νά­μα, συν­δυα­στι­κή αντί­λη­ψη του Ελύ­τη πά­νω σε ου­σια­στι­κές έν­νοιες των προ­σω­κρα­τι­κών, όπως για πα­ρά­δειγ­μα της δι­καιο­σύ­νης —στους Προ­σα­να­το­λι­σμούς», στο Άξιον Εστί, στις Έξι και μία τύ­ψεις για τον ου­ρα­νό ή στο Φω­τό­δε­ντρο και η Δέ­κα­τη Τέ­ταρ­τη Ομορ­φιά— συν­δέ­ε­ται με την κο­σμι­κή δι­καιο­σύ­νη και την αρ­μο­νία των εκ­προ­σώ­πων της λε­γό­με­νης Ιω­νι­κής Σχο­λής.
Επί­κε­ντρο, ως γνω­στόν, της θε­ώ­ρη­σης των εκ­προ­σώ­πων της Σχο­λής απο­τε­λεί η έν­νοια του κό­σμου ως πα­ρά­γω­γου υλι­κής μά­ζας. Σ αυ­τή τη νέα κο­σμο­α­ντί­λη­ψη, η σύλ­λη­ψη της κο­σμι­κής δι­καιο­σύ­νης, του «γί­γνε­σθαι» και της φύ­σης ως αρ­χέ­γο­νης ύλης και δια­δι­κα­σί­ας, κα­τέ­χει κυ­ρί­αρ­χη θέ­ση στον Θα­λή, τον Ανα­ξι­μέ­νη, τον Ανα­ξί­μαν­δρο και τον Ηρά­κλει­το. Ει­δι­κό­τε­ρα ο Ανα­ξί­μαν­δρος αντι­λαμ­βά­νε­ται πως η φύ­ση προσ­διο­ρί­ζε­ται από «το άπει­ρον» ενώ, πα­ράλ­λη­λα, νοη­μα­το­δο­τεί την εναλ­λα­γή των αντι­θέ­των ως μια συ­νε­χή δια­μά­χη. Ο Οδυσ­σέ­ας Ελύ­της, επι­σκο­πώ­ντας την εναλ­λα­γή των αντι­θέ­των ως μια συ­νε­χή δια­μά­χη —την οποία αντι­λαμ­βά­νε­ται στα Ανοι­χτά Χαρ­τιά ως αρ­χή αδιά­κο­πης με­τα­μόρ­φω­σης της ζω­ής μέ­σα στην ίδια της την κί­νη­ση—, συ­να­ντά τον Ανα­ξί­μαν­δρο : «…Ένα εἰκό­νι­σμα εί­ναι κι αυ­τό το πε­λα­γί­σιο κομ­μά­τι που το ξύ­λο του έχει μαυ­ρί­σει από τους κα­πνούς πα­λαιών αγώ­νων αλλὰ που τ᾿ αγιω­τι­κό του ανα­δί­δει ακό­μη Ανα­ξί­μαν­δρο. Μι­λώ μ᾿ έναν φα­να­τι­σμό που δεν εί­ναι πα­ρά σω­φρο­σύ­νη στον κύ­βο. Να ᾿σαι σκλη­ρός απέ­να­ντι στο μέλ­λον σου μαρ­τυ­ρεί πό­σο τρυ­φε­ρός εί­σαι ήδη απέ­να­ντι στα στοι­χεία που κρυ­φά προ­σφέ­ρεις για να το συν­θέ­σουν…» (Τα δη­μό­σια και τα ιδιω­τι­κά, 1990).

Εί­ναι πρό­δη­λο ότι η αδιά­κο­πη με­τα­μόρ­φω­ση της ζω­ής εκ­δη­λώ­νε­ται ως ορ­γα­νι­κή μυ­θο­λο­γία στο λό­γο του Ελύ­τη, την οποία η ευ­ρη­μα­τι­κή σύλ­λη­ψη του ποι­η­τή την με­τα­σχη­μα­τί­ζει αι­σθη­τι­κά σε κο­σμο­λο­γία. Σε πρό­σλη­ψη του γί­γνε­σθαι ως βιό­κο­σμου.
Πα­ρα­τη­ρεί κα­νείς πως ο ποι­η­τής προ­σεγ­γί­ζει τη φυ­σι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, με­τα­τρέ­πο­ντας το το­πίο σε τό­πο βιο­μορ­φι­κής υπό­στα­σης. Θα ση­μεί­ω­να μά­λι­στα το κυ­ριό­τε­ρο στοι­χείο αυ­τής της νοη­μα­το­δό­τη­σης: ανα­φέ­ρο­μαι συ­γκε­κρι­μέ­να στο υπό­στρω­μα της ορ­γα­νι­κής ολό­τη­τας του τό­που που ως τέ­τοιο κα­θι­στά δυ­να­τό το νό­η­μα και την πι­στό­τη­τα της βιω­μέ­νης εμπει­ρί­ας. Κι` ακό­μα : η αγω­γή της επι­κοι­νω­νί­ας απέ­να­ντι σε ό,τι θα μπο­ρού­σα ν' απο­κα­λέ­σω «κο­σμο­λο­γι­κή δι­ή­γη­ση», συ­νι­στά μια αι­σθη­τι­κή legitimatio που στον Ελύ­τη δεν απα­ντά­ται ως αλ­λη­γο­ρι­κή υφο­λο­γία αλ­λά ως απο­κα­λυ­πτι­κή πα­ρά­στα­ση και ανα­πα­ρά­στα­ση της ορ­γα­νι­κής ολό­τη­τας του βιό­κο­σμου.

Με δε­δο­μέ­νη την ορ­γα­νι­κή ολό­τη­τα του βιό­κο­σμου, ο λό­γος του Ελύ­τη κα­θη­λώ­νε­ται από τους προ­σω­κρα­τι­κούς και δη από το πυ­θα­γό­ρειο κο­σμο­θε­ω­ρη­τι­κό σύ­στη­μα (Άξιον Εστί : «…Αρε­τή με τις τέσ­σε­ρεις ορ­θές γω­νί­ες/αρ­μα­θός και αριθ­μός των άκρων του σταυ­ρού / της τε­τρα­κτύ­ος). Προ­ση­λώ­νε­ται στις εκ­δο­χές όχι μό­νο της οντο­λο­γι­κής αλ­λά και της ση­μα­σιο­λο­γι­κής πα­ρου­σί­ας των —κα­τά τον Εμπε­δο­κλή— «ρι­ζω­μά­των», δη­λα­δή της γης, του νε­ρού, της φω­τιάς και του αέ­ρα.
Όπως, για πα­ρά­δειγ­μα, στον πυ­θα­γό­ρειο Εμπε­δο­κλή η εναλ­λα­γή των αντι­θέ­των αλ­λά και η οντι­κή πα­ρου­σία των «ρι­ζω­μά­των» νο­εί­ται ως μια αέ­ναη με­ταλ­λα­γή στο σύ­μπαν, έτσι και στον Ελύ­τη η στο­χα­στι­κή του οντο­λο­γία και αν­θρω­πο­λο­γία συν­δέ­ε­ται με τα «ρι­ζώ­μα­τα». Με το γί­γνε­σθαι του κό­σμου, της ζω­ής και του θα­νά­του.

Ενά­ντια στο καρ­τε­σια­νό πρό­ταγ­μα πε­ρί αι­σθή­σε­ων και φα­ντα­σί­ας ως κα­τώ­τε­ρων γνω­στι­κών δυ­νά­με­ων, ο Ελύ­της —εκ­κι­νώ­ντας από τον Ανα­ξί­μαν­δρο— επι­κα­λεί­ται την συ­μπα­ρου­σία ύλης και ενέρ­γειας, η οποία στην ποι­η­τι­κή του μορ­φο­λο­γία απο­τυ­πώ­νε­ται όχι μό­νο με δη­μιουρ­γι­κή φα­ντα­σία –όπως ο ίδιος την (καθ)ορί­ζει στα Ανοι­χτά Χαρ­τιά — αλ­λά και με όρους, θα πρό­σθε­τα, στο­χα­στι­κής φα­ντα­σί­ας. Για τον Δόι­κο (2017) η στο­χα­στι­κή φα­ντα­σία εί­ναι ο χω­ρό­χρο­νος, όπου τα συ­ναι­σθή­μα­τα νο­ούν και οι ιδέ­ες της νό­η­σης αι­σθά­νο­νται. Η ποι­η­τι­κή του Ελύ­τη εκ­φρά­ζει ακρι­βώς αυ­τή τη στο­χα­στι­κή φα­ντα­σία κα­θό­τι ο λό­γος του βρί­θει οπτι­κών νοη­μά­των, κι­νη­το­ποιώ­ντας μορ­φο­λο­γι­κά την ανα­πα­ρα­στα­τι­κή νό­η­ση, το θε­ω­ρείν (γνω­ρί­ζειν και οράν) του κό­σμου και του βιό­κο­σμου. Στον Ελύ­τη «φύ­ση και με­τα­μορ­φώ­σεις της ποι­η­τι­κής φα­ντα­σί­ας» (Πα­ντε­λιά, 1996) δεν εί­ναι οι ει­κό­νες αλ­λά η δο­μή της με ρί­ζες στην αν­θρω­πο­λο­γι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Στο νο­είν αυ­τής της αν­θρω­πο­λο­γι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα και στη συ­ναι­σθη­μα­τι­κή φόρ­τι­ση που επι­φέ­ρει και σχη­μα­το­ποιεί­ται αι­σθη­τι­κά στην ποι­η­τι­κή.
Σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση, το όλο ζή­τη­μα απα­σχο­λεί έντο­να τον Ελύ­τη, εξού και η σχε­τι­κή του ανα­φο­ρά για ένα νέο τρό­πο του νο­είν στο γράμ­μα του 1938 προς τον Θε­ο­το­κά γύ­ρω από τον υπερ­ρε­α­λι­σμό (Ανοι­χτά Χαρ­τιά). Μά­λι­στα αυ­τό τον νέο τρό­πο δια­τύ­πω­σης απο­κα­λεί σε ένα δο­κι­μια­κό κεί­με­νο («Τέ­χνη-Τύ­χη-Τόλ­μη») του 1943 «διαύ­γεια του συ­ναι­σθή­μα­τος». Θε­ω­ρώ πως χά­ρη στη δύ­να­μη αυ­τής της διαύ­γειας «το κα­θε­τί οντο­ποιεί­ται» (Ανοι­χτά Χαρ­τιά) και μπο­ρεί να με­τα­σχη­μα­τι­σθεί σε κι­νη­τή­ρια δύ­να­μη του ποι­η­τή, τό­σο σε πο­λι­τι­κό όσο και σε κοι­νω­νι­κό πε­δίο. Ο Ελύ­της, απε­λευ­θε­ρώ­νο­ντας τη στο­χα­στι­κή του φα­ντα­σία, την κο­σμο­λο­γι­κή και βιω­μα­τι­κή του έντα­ση, συ­να­ντά την κο­σμι­κή δι­καιο­σύ­νη του «γί­γνε­σθαι» και της φύ­σης.

Ο Ελύ­της νοη­μα­το­δο­τεί ποι­η­τι­κά την ισχύ των «ρι­ζω­μά­των» —εν προ­κει­μέ­νω, της φω­τιάς και της γης(βου­νά)— τα οποία θε­ω­ρεί ως οντο­λο­γι­κά θε­μέ­λια. Επι­λέ­γει δια του σύ­μπα­ντος λό­γου της στο­χα­στι­κής φα­ντα­σί­ας του να προσ­δώ­σει όχι τό­σο μια συ­ναι­σθη­μα­τι­κή έντα­ση ή μια συ­ναι­σθη­μα­τι­κή το­πο­γρα­φία, όσο κυ­ρί­ως να απο­τυ­πώ­σει αι­σθη­τι­κά την εξάρ­τη­ση από την κο­σμο­λο­γι­κή πα­ρου­σία του θε­α­τού και του αθέ­α­του. Αυ­τή η, πράγ­μα­τι, ευ­διά­κρι­τη εξάρ­τη­ση («κρέ­μο­μαι», θα ανα­φω­νή­σει στο πιο κά­τω από­σπα­σμα ο ποι­η­τής) απα­ντά­ται και ως ορ­γα­νι­κή με­τα­φο­ρά ή, άλ­λως, ως οντο­λο­γι­κή συ­σπεί­ρω­ση γύ­ρω από τις κο­σμο­λο­γι­κές ατρα­πούς και το μη­χα­νι­σμό της αδιά­κο­πης με­τα­βο­λής του ηρα­κλεί­τειου του σύ­μπα­ντος

Εί­ναι σχε­τι­κά γνω­στή η ονο­μα­στι­κή ανα­φο­ρά του Ελύ­τη στον Ηρά­κλει­το, σε επι­στο­λή του προς τον K. Friar: «Από την ‘άνω’ ή την ‘κά­τω οδό­ν’ του Ηρα­κλεί­του, στο ση­μεί­ον όπου η ζωή και ο θά­να­τος, το φως και το σκο­τά­δι παύ­ουν ν΄ απο­τε­λούν αντι­θέ­σεις».
Ο Ηρά­κλει­τος επα­νέρ­χε­ται πολ­λές φο­ρές στον ποι­η­τι­κό και δο­κι­μια­κό λό­γο του Ελύ­τη.
Ο ποι­η­τής, υιο­θε­τώ­ντας —inter alia— την τρο­πι­κό­τη­τα του Εφέ­σιου φι­λό­σο­φου (ο άν­θρω­πος ενερ­γεί «κα­τά φύ­σιν» μό­νον όταν ενερ­γή «κα­τά λό­γον»), συν­δέ­ει άρ­ρη­κτα το γε­νι­κό­τε­ρο ζή­τη­μα του ανα­πα­ρα­στα­τι­κού στο­χα­σμού με τη συμ­με­τρία, την αρ­μο­νία και την αι­σθη­τι­κή γο­νι­μό­τη­τα, αρ­χές που οδη­γούν στην έξο­δο από το ζυ­γό της ανά­γκης.
Προ­ε­κτεί­νο­ντας θα υπο­στή­ρι­ζα πως η κο­σμο­λο­γία του Ελύ­τη ταυ­τί­ζε­ται με την αι­σχύ­λεια φρά­ση των Ερι­νύ­ων στις Εὐμε­νί­δες: «ἔσθ᾽ ὅπου τὸ δεινὸν εὖ».
Προς επίρ­ρω­ση, πα­ρα­πέ­μπω σε από­σπα­σμα της ομι­λί­ας του, στην Ακα­δη­μία της Στοκ­χόλ­μης, κα­τά την τε­λε­τή απο­νο­μής του βρα­βεί­ου Νο­μπελ Λο­γο­τε­χνί­ας το 1979, όπου υπάρ­χει –πέ­ραν τού­των- ει­δι­κή ανα­φο­ρά στον Ηρά­κλει­το : «…Δεν εί­ναι διό­λου τυ­χαίο ότι σε επο­χές υγιείς το Κάλ­λος ταυ­τί­σθη­κε με το Αγα­θόν και το Αγα­θόν με τον Ήλιο. Κα­τά το μέ­τρο που η συ­νεί­δη­ση κα­θαί­ρε­ται και πλη­ρού­ται με φως, τα με­λα­νά ση­μεία υπο­χω­ρούν και σβή­νουν, αφή­νο­ντας κε­νά που —όπως ακρι­βώς στους φυ­σι­κούς νό­μους— τα αντί­θε­τά τους έρ­χο­νται να πλη­ρώ­σουν τη θέ­ση τους. Κι αυ­τό, με τέ­τοιον τρό­πο, που τε­λι­κά το δη­μιουρ­γη­μέ­νο απο­τέ­λε­σμα να στη­ρί­ζε­ται και στις δύο πλευ­ρές, θέ­λω να πω στο “εδώ” και στο “επέ­κει­να”. Ο Ηρά­κλει­τος δεν εί­χε ήδη μι­λή­σει για μί­αν “ἐκ τῶν δια­φε­ρό­ντων καλ­λί­στην ἁρμο­νί­ην”;» (Ελύ­της, 1992).

Η πα­ρα­πο­μπή στην ηρα­κλεί­τεια «καλ­λί­στην αρ­μο­νί­ην» (και όχι μό­νο) πα­ρέ­χει τη δυ­να­τό­τη­τα να ανα­γνω­σθεί και ερ­μη­νευ­τεί γνω­σια­κά και οντο­λο­γι­κά η ποι­η­τι­κή του Ελύ­τη ως ετε­ρό­τρο­πη αλ­λη­λε­πί­δρα­ση ανά­με­σα στη δια­λε­κτι­κή της αρ­μο­νί­ας ( Μί­κης Θε­ο­δω­ρά­κης & Κώ­στας Γου­λιά­μος, 2018) και στο συ­νε­χές του γί­γνε­σθαι (Δ. Λα­μπρέλ­λης, 2011). Αυ­τή ακρι­βώς η δια­λε­κτι­κή σχέ­ση, η αρ­μο­νι­κή συλ­λει­τουρ­γία και το πνευ­μα­τι­κό υπό­βα­θρο, όπως βέ­βαια και ο αν­θρω­πο­μορ­φι­σμός των «ρι­ζω­μά­των», εν­σω­μα­τώ­νε­ται ακό­μα και στα έσχα­τα ποι­η­τι­κά του έρ­γα (Ελε­γεία της Οξώ­πε­τρας, Μα­ρία Νε­φέ­λη και Δυ­τι­κά της Λύ­πης). Η αυ­το­γνω­σία και η οντο­λο­γι­κή σχέ­ση του ηθι­κού με τον φυ­σι­κό νό­μο, διαρ­κώς εναλ­λάσ­σο­νται μέ­σα από έναν μορ­φι­κό τύ­πο ανα­πα­ρα­στα­τι­κής νό­η­σης, ένα cogito που πε­ρι­λαμ­βά­νει την κο­σμι­κή δι­καιο­σύ­νη του Ανα­ξί­μαν­δρου, του Ηρά­κλει­του και του Αι­σχύ­λου, μ᾽ έναν —πι­στεύω— πιο ολο­κλη­ρω­μέ­νο και απο­κα­λυ­πτι­κό λό­γο από αυ­τόν που ακο­λού­θη­σε ο Σε­φέ­ρης.  

Πέ­ραν τού­των, θε­ω­ρώ πως στο σύ­νο­λο του έρ­γου του Ελύ­τη εί­ναι εύ­γλωτ­τη η εν­σω­μά­τω­ση της κο­σμο­λο­γι­κής πα­ρά­δο­σης με τις αρ­χές της χου­σερ­λια­νής φαι­νο­με­νο­λο­γί­ας. Οι φαι­νο­με­νο­λο­γι­κές του επιρ­ρο­ές εί­ναι, πράγ­μα­τι, έκ­δη­λες.
Κι ενώ ο ίδιος ερ­μή­νευε την Αμορ­γό του Νί­κου Γκά­τσου στα Ανοι­χτά Χαρ­τιά σύμ­φω­να με τις ποι­η­τι­κές αρ­χές του Breton και τις φι­λο­σο­φι­κές θε­ω­ρί­ες Husserl, κά­τι αντί­στοι­χο προ­τεί­νω και για το δι­κό του λό­γο.

Η φαι­νο­με­νο­λο­γι­κή ανα­γω­γή της κα­τ’ αί­σθη­ση αντί­λη­ψης του βιω­μέ­νου κό­σμου (lebenswelt) σε ποι­η­τι­κό λό­γο εί­ναι πα­ντα­χού πα­ρού­σα, ει­δι­κό­τε­ρα όταν ο Ελύ­της ανα­ζη­τά —όπως και ο Husserl (1990) στη φαι­νο­με­νο­λο­γία της συ­νεί­δη­σης του εσω­τε­ρι­κού χρό­νου— την υπέρ­βα­ση της «φυ­σι­κής» στά­σης. Εντυ­πω­σια­κά δείγ­μα­τα αυ­τού του ποι­η­τι­κού στο­χα­σμού προ­έρ­χο­νται ή/και βα­σί­ζο­νται στην ευαρ­μο­στία του ποι­η­τή προς τα της συ­νεί­δη­σης, του χρό­νου και των πε­ριε­χο­μέ­νων τους, συν­δέ­ο­ντας την αν­θρώ­πι­νη ύπαρ­ξη με την κοι­νω­νι­κή και ηθι­κή θε­ώ­ρη­ση.

Μα­ζί λοι­πόν με το «αθά­να­τον και ανώ­λε­θρον» του κα­τά τον Ανα­ξί­μαν­δρο απεί­ρου αλ­λά και την ενό­τη­τα του όντος ή, ακό­μα, και την αντί­λη­ψη του Ηρά­κλει­του πε­ρί αδιά­κο­πης με­τα­βο­λής, θα πρέ­πει να ει­σχω­ρή­σου­με μέ­χρι τις βα­θύ­τε­ρες, τις πιο πρω­ταρ­χι­κές ρί­ζες της ποι­η­τι­κής του Ελύ­τη. Εκεί ακρι­βώς που ο λό­γος του συ­μπί­πτει και εν­σω­μα­τώ­νει τις εκ­δο­χές του βιω­μέ­νου κό­σμου, τον από­λυ­το τό­πο της φαι­νο­με­νο­λο­γι­κής ανα­γω­γής. Εκεί όπου —μέ­σω του Δη­μό­κρι­του— ο Ελύ­της συ­να­ντά το σύν­θε­το του βιό­κο­σμου της φαι­νο­με­νο­λο­γί­ας, ανα­κα­λύ­πτο­ντας και απο­κα­λύ­πτο­ντας τις πραγ­μα­τι­κές κα­θη­με­ρι­νές ανά­γκες που έχει ο άν­θρω­πος.
Από πολ­λές από­ψεις, υπο­στη­ρί­ζω την ανά­γνω­ση, πρό­σλη­ψη και ερ­μη­νεία της ποι­η­τι­κής του Ελύ­τη μέ­σα από τη δια­λε­κτι­κή έντα­ση που φέ­ρει η ρη­μα­τι­κή εμπει­ρία (ήτοι, η πο­λυ­διά­στα­τη διά­δρα­ση) των υλι­κών και άυ­λων βιω­μά­των του «εί­ναι» προς τον «κό­σμο», όπως αυ­τά συ­ναι­ρού­νται μέ­σα από την μο­να­δι­κή φι­λο­σο­φι­κή λε­πτό­τη­τα και τον ιδιό­τυ­πο υφο­λο­γι­κό τρό­πο της κο­σμο­λο­γι­κής και φαι­νο­με­νο­λο­γι­κής απο­τύ­πω­σης.

Εν κα­τα­κλεί­δι, αυ­τή η με­θο­δο­λο­γι­κή προ­σθή­κη δια­νοί­γει πο­λύ­τρο­πα το πε­δίο της ποι­η­τι­κής προ­σέγ­γι­σης του συ­μπα­ντι­κού λό­γου του Ελύ­τη, κα­θό­τι δί­νει τη δυ­να­τό­τη­τα ν` ανοι­χθεί ο δρό­μος βα­θύ­τε­ρης κα­τα­νό­η­σης και αντί­λη­ψης του έρ­γου του μέ­σα από την κο­σμο­λο­γι­κή ανά­λυ­ση και φαι­νο­με­νο­λο­γι­κή ερ­μη­νευ­τι­κή της ποι­η­τι­κής του.

_{ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ}

Δόι­κος Πα­να­γιώ­της (2017): Principia Formarum. Οντο­λο­γία της στο­χα­στι­κής φα­ντα­σί­ας. Δεύ­τε­ρη έκ­δο­ση, διευ­ρυ­μέ­νη. Θεσ­σα­λο­νί­κη, εκδ. Ρώ­μη.
Husserl Edmund (1990): On the Phenomenology of the Consciousness of Internal Time. (1893–1917), 1990 Brough, J.B., trans. Dordrecht: Kluwer.
Ελύ­της Οδυσ­σέ­ας (1990) : Τα δη­μό­σια και τα ιδιω­τι­κά, Ίκα­ρος.
Ελύ­της Οδυσ­σέ­ας (1992) : Εν Λευ­κώ. Α' έκ­δο­ση, Ίκα­ρος.
Ελύ­της Οδυσ­σέ­ας (2000) : Ανοι­χτά Χαρ­τιά. Ίκα­ρος, πέμ­πτη έκ­δο­ση.
Θε­ο­δω­ρά­κης Μί­κης & Γου­λιά­μος Κώ­στας (2018) : Στη δια­λε­κτι­κή της αρ­μο­νί­ας, εκδ. Gutenberg.
Λα­μπρέλ­λης Δη­μή­τρης (2011) : Η ανα­κλα­στι­κή δια­λε­κτι­κή του λό­γου και της βί­ας στον Θου­κυ­δί­δη. Ιν­στι­τού­το του Βι­βλί­ου. Α. Καρ­δα­μί­τσα.
Πα­ντε­λιά Στυ­λια­νή (1996): Φύ­ση και με­τα­μορ­φώ­σεις της ποι­η­τι­κής φα­ντα­σί­ας (Οδυσ­σέα Ελύ­τη, Τα Ελε­γεία της Οξώ­πε­τρας), περ. Η Άλως, τχ. 3-4 (σσ. 163-176), Αθή­να.