Νοϊγκάντρες

Καθώς πλησιάζει ο Μάιος, φέρνοντας την κορύφωση μιας άνοιξης πολύ διαφορετικής από τις άλλες, μια αναφορά που σχετίζεται με την εποχή αυτή κατατίθεται εδώ υπό μορφήν μετάφρασης, που προήλθε από πολύ πολύπλοκες διαδρομές.
Πρόσφατα μιλώντας με τους σπουδαστές μου, σε online μάθημα της ιστορίας της γραφιστικής, για το ρεύμα της «συγκεκριμένης ποίησης» (ποίησης που προσλαμβάνεται συνολικά και ως εικόνα), που αναπτύχθηκε στις δεκαετίες του 50 και του 60, η κουβέντα πήγε στο περιοδικό που εξέδιδε μια από τις πρώτες ομάδες που δούλεψαν πάνω σ’ αυτό το είδος, στην Βραζιλία, και πιο συγκεκριμένα στον αλλόκοτο τίτλο του: NOIGANDRES.
Η λέξη δεν ανήκει (όπως θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί) στα πορτογαλικά, αλλά στα οξιτανικά, στη μεσαιωνική γλώσσα της νότιας Γαλλίας, που ήταν η γλώσσα στην οποία συνέγραψαν τα αριστουργήματά τους οι τροβαδούροι, όπως ο μέγας Arnault Daniel τον οποίο μνημονεύει ο Δάντης ως τον miglior fabbro (καλύτερο τεχνίτη) αυτής της γλώσσας.
Από στίχο έργου του Daniel και η λέξη noigandres – που όμως μας θέτει ένα μεγάλο πρόβλημα. Γιατί από όσα μπορούμε να γνωρίζουμε, αυτή η λέξη απαντάται μόνο μια φορά σε ένα ποίημα του Arnault Daniel και πουθενά αλλού σ’ όλο το corpus της γραπτής οξιτανικής. Δεν μπορούμε να ξέρουμε βέβαια τι ακριβώς συνέβαινε στον προφορικό λόγο της εποχής εκείνης, αλλά ως μη επαναλήψιμη είναι, θα λέγαμε, μόνο ήχος – γιατί ένα σημείο που δεν είναι μπορεί να επαναληφθεί δεν μπορεί να αποτελέσει στοιχείο επικοινωνίας. Είναι αυτό που λέμε αλαμπουρνέζικα.
Έτσι η λέξη είναι μια σπαζοκεφαλιά, και, όπως μας λένε οι ειδικοί, δεν προσφέρει κλειδί για την μετάφρασή της στις σύγχρονες συγγενικές με τα οξιτανικά γλώσσες, όπως τα γαλλικά ή τα καταλανικά.
Αυτό το στοιχείο της «σπαζοκεφαλιάς» αναδεικνύει και ο μείζων μα και αμφιλεγόμενος ποιητής της δικής μας εποχής, ο Έζρα Πάουντ (που μελέτησε τη γλώσσα αυτή και αναζήτησε στη δουλειά των τροβαδούρων την πηγή της σύγχρονης ποίησης) στα περίφημα Cantos και συγκεκριμένα στο εικοστό (Canto XX), όπου διηγείται πώς αναζήτησε τη συμβουλή της μεγαλύτερης αυθεντίας στον τομέα αυτό κατά τον μεσοπόλεμο, στο πρόσωπο του γερμανού φιλόλογου Emil Levy, τον οποίο επισκέφτηκε στο Φράιμπουργκ για να του λύσει το γρίφο του Noigandres.
Από τον τρόπο που περιγράφει τον διάλογό τους ο Πάουντ, φαίνεται πως ο σεβάσμιος καθηγητής είχε φτάσει στα όρια της αντοχής των νεύρων του μ’ αυτή τη λέξη-σπαζοκεφαλιά. Η αίσθηση του εκνευρισμού επιτείνεται και με την προσπάθεια του ποιητή να μεταδώσει την προφορικότητα, καταγράφοντας την εκφορά των αγγλικών λέξεων με γερμανική προφορά:

Από τα λίγα που ξέρω, η λέξη έχει (με επιφυλάξεις) ερμηνευθεί ως μια εκδοχή της φράσης d'enuo gandres, που θα μπορούσε να προκύπτει από μία σύνθεση των λέξεων που συναντάμε στα σύγχρονα γαλλικά ennui (ανία, θλίψη) και garde (φυλάω, προστατεύω). Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι μας λέει κάτι για ένα «αντίδοτο στη θλίψη».
Καλό είναι αυτό μέσα στην στενοχώρια των ημερών μας, αλλά και σαν έκφραση μιας ελπίδας που φέρνει η ανοιξιάτικη καλοκαιρία για μια γενικότερη βελτίωση της ατμόσφαιρας του κόσμου όλου.
Έτσι λοιπόν καταθέτω την πρώτη, επτάστιχη, στροφή του άσματος του Αρνώ Ντανιέλ, γνωστό από τον πρώτο στίχο (incipit) Er vei vermeills, vertz, blaus, blancs, gruocs.

Νοϊγκάντρες, λοιπόν, και καλή αντάμωση το καλοκαίρι!

ΒΡΕΙΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ Μίλτου Φραγκόπουλου ΣΤΟΝ ΙΑΝΟ.