Το άγαλμα της Μήλου

ολη­με­ρίς μια φοι­νι­κιά
χά­μω στη ρί­ζα κά­θε­ται μιαν αρα­πί­να
έχει δυο κόκ­κι­να γα­ρύ­φα­λα στα μά­τια
κι έχει δυο ψά­ρια κά­τω απ’ τις μα­σχά­λες
τό­να γα­λά­ζιο
τ’ άλ­λο κόκ­κι­νο βα­θύ
κι έχει μιαν ακα­κία ανά­με­σα στα στή­θη
κι έχει μιαν ακα­κία ανά­με­σα στα σκέ­λη
ολη­με­ρίς μια φοι­νι­κιά

«Dumont D’Urville» (Η επι­στρο­φή των που­λιών, 1946)

Με αυ­τή την εν­νιά­στι­χη ζω­γρα­φιά του Νί­κου Εγ­γο­νό­που­λου, που δη­μο­σιεύ­τη­κε στο τε­λευ­ταίο τεύ­χος του πε­ριο­δι­κού Τα Νέα Γράμ­μα­τα τον Ιού­λιο του 1945, μας έγι­νε κά­πως ευ­ρύ­τε­ρα γνω­στή η πε­ρί­πτω­ση του Γάλ­λου θα­λασ­σο­πό­ρου Jules Sébastien César Dumont D’Urville, από­γο­νου ευ­γε­νών της Νορ­μαν­δί­ας, και ίσως η συμ­βο­λή του στο να απο­κτή­σει το Μου­σείο του Λού­βρου το πε­ρί­φη­μο άγαλ­μα της Αφρο­δί­της, που βρέ­θη­κε στη Μή­λο.
Εί­ναι φα­νε­ρό πως ο Εγ­γο­νό­που­λος με την γαλ­λι­κή παι­δεία του, τους υπερ­ρε­α­λι­στι­κούς ερω­τι­κούς συμ­βο­λι­σμούς και το ιδιόρ­ρυθ­μο χιού­μορ του δια­λέ­γει να στα­θεί στην εξω­τι­κή πλευ­ρά του βί­ου του πρω­τα­γω­νι­στή του και στην εκ­δο­χή μιας “μαύ­ρης” Αφρο­δί­της (πολ­λά χρό­νια πριν τη συ­ζή­τη­ση για μια “μαύ­ρη” Αθη­νά), στο αφη­γη­μα­τι­κό (και ει­κο­νο­γρα­φι­κό) πρό­τυ­πο του δα­σκά­λου του, επί­σης γαλ­λο­σπου­δαγ­μέ­νου, Φώ­τη Κό­ντο­γλου, το σχε­τι­κό με τα όσα φα­ντα­στι­κά, θαυ­μα­στά και πε­ρί­ερ­γα συ­να­ντού­σαν στα μα­κρι­νά τα­ξί­δια τους οι πα­λιοί θα­λασ­σι­νοί. Μέ­νει βα­σι­κό πα­ρά­δειγ­μα: Ο Αστρο­λά­βος, τυ­πω­μέ­νο στην Κέρ­κυ­ρα το 1935: «Βι­βλίο πα­ρά­ξε­νο γραμ­μέ­νο / από το Φώ­τη Κό­ντο­γλου. / Εδώ μέ­σα βρί­σκει κα­νέ­νας ιστο­ρί­ες για / διά­φο­ρα μέ­ρη της σφαί­ρας, για τους αν­θρώ­πους, / για τις τέ­χνες τους, για τα συ­νή­θεια τους και / για νη­σιά έρη­μα, για τους ανέ­μους, για τα / βου­νά κι ό,τι άλ­λο. Που τα σύ­να­ξε με πό­νο / ο συγ­γρα­φέ­ας απ’ όσα αφή­σα­νε γραμ­μέ­να οι τα­ξι­δευ­τές κι απ’ό­σα άκου­σε κι απ’ό­σα / εί­δε αυ­τό του. Κα­θώς και έρ­γα της φαν / τα­σί­ας και άλ­λα τε­χνι­κά. / Στο­λι­σμέ­νο με ζου­γρα­φιές / σχε­δια­σμέ­νες από τον ίδιον / κι από το μα­θη­τή του Γιάν­νη Τσα­ρού­χη».

«L’Astrolabe» λε­γό­ταν ωστό­σο και η κορ­βέ­τα με την οποία ως κα­πε­τά­νιος ο D’ Urville εξε­ρεύ­νη­σε και χαρ­το­χρά­φη­σε διά­φο­ρες πε­ριο­χές του Νό­τιου Ει­ρη­νι­κού: 1826 -1829 σε μέ­ρη τρο­πι­κά της Πο­λυ­νη­σί­ας και στη Νέα Ζη­λαν­δία, όπου ονο­μά­τη­σε τα D’ Urville Island, τα νη­σιά Pepin (από το όνο­μα της συ­ζύ­γου του Adélie Pepin) και τον όρ­μο Croisilles Harbour (από το οι­κο­γε­νεια­κό όνο­μα της μη­τέ­ρας του) και 1837-1840 ακό­μη πιο νό­τια σε τμή­μα της Ανταρ­τι­κής, που ονό­μα­σε Αδε­λία Γη (Terre Adélie). Όπως συ­νη­θί­ζο­νταν την επο­χή εκεί­νη ακο­λού­θη­σε η έκ­δο­ση δε­κά­δων τό­μων με πλή­θος ανα­φο­ρών και σχε­δί­ων σε ωκε­α­νο­γρα­φι­κά, βο­τα­νο­λο­γι­κά (θα­λάσ­σια άλ­γη Durvillaea), ζω­ο­λο­γι­κά (όπου κι ένα νέο εί­δος ο Adélie penguin), εντο­μο­λο­γι­κά και άλ­λα θέ­μα­τα. Στο τέ­λος των χει­ρο­γρά­φων του υπάρ­χει η νου­βέ­λα Les Zélandais: Histoire Australienne, το πρώ­το ίσως αφή­γη­μα με Μα­ό­ρι (όπου σε σχό­λια δί­νο­νται πολ­λές πραγ­μα­τι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες γύ­ρω από τα ήθη των αυ­το­χθό­νων), πράγ­μα που θυ­μί­ζει πά­λι την τε­λευ­ταία ιστο­ρία του Αστρο­λά­βου του Κό­ντο­γλου: «Στοι­χειω­μέ­νο ξε­ρό­νη­σο στο Με­γά­λο Ωκε­α­νό. Αγριάν­θρω­ποι που ζού­νε σή­με­ρα» με το σχέ­διο του «Κυ­ρί­ου Απι­ρά­να Νγκά­τα, ενός Μα­ό­ρι Χρι­στια­νού Υπουρ­γού της Ν. Ζη­λαν­δί­ας».

Το πα­ρά­δο­ξο εί­ναι πως ο αντι­ναύ­αρ­χος πλέ­ον D’Urville θα σκο­τω­θεί (52 ετών) με όλη του την οι­κο­γέ­νεια σε ένα από τα πρώ­τα πο­λύ­νε­κρα δυ­στυ­χή­μα­τα τρέ­νου, τον Μάιο του 1842, κα­τά την επι­στρο­φή του από μια γιορ­τή στις Βερ­σαλ­λί­ες, όταν η ατμο­μη­χα­νή εκτρο­χιά­στη­κε και άρ­πα­ξε φω­τιά.

Τό­σο στο τα­φι­κό μνη­μείο του στο Πα­ρί­σι όσο και στο άγαλ­μα του στην γε­νέ­τει­ρα του στην κω­μό­πο­λη Condé-sur-Noireau της Κά­τω Νορ­μαν­δί­ας στις βά­σεις υπάρ­χει μια σει­ρά απει­κο­νί­σε­ων των εξε­ρευ­νή­σε­ών του. Όλες αρ­χί­ζουν με την εύ­ρε­ση της Αφρο­δί­της στη Μή­λο για­τί, κα­τά μία άλ­λη πα­ρα­δο­ξό­τη­τα, η ανα­κά­λυ­ψη και όχι μό­νον η από­κτη­ση συν­δέ­θη­κε με τον D’Urville.

Έτσι στο νε­κρο­τα­φείο τού Montparnasse η σει­ρά με τις ανά­γλυ­φες εξι­στο­ρή­σεις αρ­χί­ζει με το «Voyage dans les mers du Levant», το άγαλ­μα στέ­κει στην πα­ρα­λία, το κα­ρά­βι πλη­σιά­ζει και μια επι­γρα­φή επε­ξη­γεί: «Venus de Milo signalée». Στη δεύ­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση στη βά­ση του αγάλ­μα­τος της πλα­τεί­ας Dumont D’Urville σε μία από τις τέσ­σε­ρις μπρού­τζι­νες πλά­κες η σκη­νή εκτυ­λίσ­σε­ται στη στε­ριά: ο γε­ωρ­γός με την αξί­να όρ­θιος και ο εξε­ρευ­νη­τής σκύ­βει πά­νω από το εύ­ρη­μα που εί­ναι ολό­κλη­ρο στο κέ­ντρο.

Κα­τά τα τέ­λη Απρι­λί­ου του 1820 η γα­μπά­ρα «La Chevrette» φτά­νει στη Μή­λο. Το πλοίο βρί­σκε­ται σε απο­στο­λή χαρ­το­γρά­φη­σης στον Εύ­ξει­νο Πό­ντο και σε αυ­τό υπη­ρε­τεί ως ση­μαιο­φό­ρος τό­τε ο D’Urville. Στη ρά­δα του νη­σιού συ­γκε­ντρώ­νο­νται συ­νή­θως τα πλοία της γαλ­λι­κής μοί­ρας της Ανα­το­λι­κής Με­σο­γεί­ου (division du Levant): η κορ­βέ­τα «L’Espérance» (επι­κε­φα­λής), η φρε­γά­τα «La Bonite», η γο­λέ­τα «L’Estafette» (που εί­ναι και στη διά­θε­ση του Γάλ­λου πρε­σβευ­τή στη Κων­στα­ντι­νού­πο­λη), η γα­μπά­ρες «L’Emulation» και «La Lionne» πε­ρι­μέ­νο­ντας εί­τε κα­λύ­τε­ρο και­ρό εί­τε να προ­σλά­βουν κά­ποιο πλοη­γό για το Αρ­χι­πέ­λα­γος. Το άγαλ­μα έχει ήδη ανα­κα­λυ­φθεί τον προη­γού­με­νο μή­να από έναν ντό­πιο χω­ρι­κό που ξε­χέρ­σω­νε ένα ση­μείο πά­νω από τα ερεί­πια του ρω­μαϊ­κού θε­ά­τρου στο Κά­στρο, ενώ ο τό­τε υπο­πρό­ξε­νος της Γαλ­λί­ας στο νη­σί συ­νι­στού­σε την από­κτη­σή του, στέλ­νο­ντας γράμ­μα­τα στον Γε­νι­κό πρό­ξε­νο της Γαλ­λί­ας στη Σμύρ­νη και επι­ση­μαί­νο­ντας την αξία του στους κα­πε­τά­νιους των Γαλ­λι­κών πλοί­ων.

Ο D’Urville εί­δε το εύ­ρη­μα, που ίσως εί­χε μα­τα­φερ­θεί σε κά­ποια κόγ­χη στις κα­τα­κόμ­βες (ίσως εκεί που το 1963 ανα­κα­λύ­φθη­κε και η χά­ρα­ξη του ονό­μα­τός του) και όταν λί­γες ημέ­ρες αρ­γό­τε­ρα το πλοίο του στάθ­μευ­σε στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, μί­λη­σε για τη μο­να­δι­κό­τη­τά του στο Γάλ­λο πρέ­σβη και στο γραμ­μα­τέα υπο­κό­μη Marcellus και μάλ­λον συ­νέ­στη­σε την αγο­ρά του. Λί­γες μέ­ρες αρ­γό­τε­ρα ήρ­θαν και τα γράμ­μα­τα από τη Σμύρ­νη. Έτσι ένα μή­να με­τά, κα­τά τα τέ­λη Μα­ΐ­ου, η γο­λέ­τα «L’Estafette» με το γραμ­μα­τέα της πρε­σβεί­ας εμ­φα­νί­ζε­ται στο νη­σί και με κά­ποιο πε­ρι­πε­τειώ­δη, όπως λέ­νε οι πα­ρα­δό­σεις, τρό­πο αγο­ρά­ζε­ται το άγαλ­μα. Το πα­ρά­δο­ξο εί­ναι πως το πλοίο με το πο­λύ­τι­μο φορ­τίο του συ­νε­χί­ζει να τα­ξι­δεύ­ει σε διά­φο­ρα λι­μά­νια και σκά­λες του γαλ­λι­κού εμπο­ρί­ου της Με­σο­γεί­ου: στη Σα­ντο­ρί­νη, στη Ρό­δο, στην Κύ­προ, στη Σι­δώ­να, στη Γιά­φα, στην Αλε­ξάν­δρεια, στη Ρό­δο πά­λι, στην Κρή­τη, στην Πά­ρο, στη Σύ­ρο, στον Πει­ραιά. Εδώ, στις 21 Σε­πτεμ­βρί­ου, κα­τά τη φθι­νο­πω­ρι­νή ιση­με­ρία και “κά­τω από το λα­μπρό φως του φεγ­γα­ριού”, θα το δει ο πε­ρί­φη­μος Γάλ­λος πρέ­σβης στην Αθή­να Luis Fauvel, ο “Nestor des antiquaires orientaux” και ο βα­ρό­νος Stoganoff, ο Ρώ­σος πρε­σβευ­τής στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη. Αρ­χές Οκτω­βρί­ου στη Σμύρ­νη το άγαλ­μα θα με­τα­φορ­τω­θεί στη «Lionne», θα τα­ξι­δέ­ψει στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, θα ξα­να­πε­ρά­σει από τη Μή­λο και τέ­λος θα φτά­σει στην Του­λόν μέ­σα Δε­κεμ­βρί­ου, έξι μή­νες με­τά την από­κτη­σή του.

Στις αρ­χές Μαρ­τί­ου του 1821 η κύ­ρια εί­δη­ση στις εφη­με­ρί­δες του Πα­ρι­σιού ήταν το συ­νέ­δριο της Ιε­ρής Συμ­μα­χί­ας στο Λάι­μπαχ (ση­με­ρι­νή Λου­μπλιά­να) και οι εξε­λί­ξεις της εξέ­γερ­σης στο Πε­δε­μό­ντιο και το Βα­σί­λειο της Νά­πο­λης.

Την Τρί­τη 6 Μαρ­τί­ου στη ρού­μπρι­κα των εσω­τε­ρι­κών ει­δή­σε­ων η εφη­με­ρί­δα Journal des Débats δη­μο­σιεύ­ει τα εξής:

Εί­ναι η πρώ­τη δη­μο­σιευ­μέ­νη πε­ρι­γρα­φή του αγάλ­μα­τος της Αφρο­δί­της της Μή­λου, που βρί­σκε­ται από τό­τε στο Μου­σείο του Λού­βρου, χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται genitrix κα­τά τη ρω­μαϊ­κή μυ­θο­λο­γία, ενώ σύ­ντο­μα θα αλ­λά­ξει σε victrix, ώστε να εντα­χθεί στον αρ­χαιο­ελ­λη­νι­κό μύ­θο για την κρί­ση του Πά­ρη. Κά­ποιες δε­κα­ε­τί­ες με­τά θα αμ­φι­σβη­τη­θεί και αυ­τό από τους αρ­χαιο­λό­γους για να μεί­νει τε­λι­κά το απλό προ­σω­νύ­μιο de Milo.

Στο με­τα­ξύ ο D’Urville έχει γυ­ρί­σει στη Του­λόν από τον Οκτώ­βριο. Τέ­λη Νο­εμ­βρί­ου στη Société des sciences, belles-lettres et arts du Var στην Του­λόν δί­νει την πρώ­τη του διά­λε­ξη για το «άγαλ­μα της Μή­λου», που «vous verrez sans doute arriver ici au premier jour», όπως εί­ναι φυ­σι­κό χρη­σι­μο­ποιεί τα σχε­τι­κά από την υπη­ρε­σια­κή του ανα­φο­ρά «Relation de la campagne hydrographique de la gabare du Roi La Chevrette dans le Levant et la mer Noire pendant l’ anée 1820, “6 novembre 1820”», που τυ­πώ­νε­ται στα Annales maritimes, 1821. Θα ακο­λου­θή­σει μία ακό­μη πα­ρό­μοια ανα­κοί­νω­ση στην Académie royale des sciences στο Πα­ρί­σι στα τέ­λη Ια­νουα­ρί­ου 1821. Άλ­λη μία φο­ρά ακό­μη θα ανα­φερ­θεί στο εύ­ρη­μα στην αρ­χή μιας ει­σή­γη­σής του για τις κα­τα­κόμ­βες της Μή­λου: «Notice sur les galleries souterraines de l’île de Mèlos», δη­μο­σιευ­μέ­νη στα Nouvelles Annales des Voyages, de la géographie et de l’histoire, 1825.

200 χρό­νια πριν οι πρώ­τες ει­δή­σεις για την Ελ­λη­νι­κή επα­νά­στα­ση άρ­χι­σαν να εμ­φα­νί­ζο­νται στον γαλ­λι­κό τύ­πο μέ­σα Απρι­λί­ου. Αρ­χι­κά μέ­σω Βαρ­σο­βί­ας και Βιέν­νης ει­δή­σεις για τα γε­γο­νό­τα στη Μολ­δα­βία και με­τά μέ­σω Μάλ­τας και Λι­βόρ­νου ει­δή­σεις από τα νη­σιά:

Αρ­χές Αυ­γού­στου του 1821 ένας δό­κι­μος του Γαλ­λι­κού ναυ­τι­κού, που εί­χε γυ­ρί­σει από το Αρ­χι­πέ­λα­γος με τη L’Estafette και εί­χε πα­ραι­τη­θεί από την υπη­ρε­σία του, ξε­κι­νά­ει από τη Μασ­σα­λία για την Ελ­λά­δα μα­ζί με άλ­λους εθε­λο­ντές. Το κα­ρά­βι, το μπρι­κα­τί­νι L’Amédée et Alexis, έχει ναυ­λω­θεί από ένα Σκώ­το «généreux philhellène», τον Thomas Gordon και εί­ναι φορ­τω­μέ­νο με όπλα. Περ­νώ­ντας από τη Γέ­νο­βα θα αγο­ρά­σουν τρία οβι­δο­βό­λα και την 1η Σε­πτεμ­βρί­ου θα φτά­σουν στην Ύδρα. [Ας ση­μειω­θεί μια ακό­μη γρα­φι­κή, όσο και εν­δει­κτι­κή των κα­τα­στά­σε­ων, λε­πτο­μέ­ρεια: Ανά­με­σα στους άλ­λους εί­ναι και ο Maurice Persat, πα­λιός υπί­λαρ­χος του 2ου συ­ντάγ­μα­τος ελα­φρού ιπ­πι­κού των λογ­χο­φό­ρων, που εί­χε κα­τα­κό­ψει έξι ακρι­βώς χρό­νια νω­ρί­τε­ρα στο Βα­τερ­λώ το αγ­γλι­κό σύ­νταγ­μα δρα­γώ­νων, στο οποίο υπη­ρε­τού­σε ως ανώ­τε­ρος αξιω­μα­τι­κός ο Thomas Gordon, «mais le colonel Gordon n’était pas homme à rancune»].

Πρό­κει­ται για τον Olivier Voutier, που θα προ­σκολ­λη­θεί στο Δη­μή­τριο Υψη­λά­ντη, που εκεί­νη την επο­χή βρί­σκε­ται έξω από την Τρι­πο­λι­τσά και θα γί­νει υπεύ­θυ­νος του υπο­τυ­πώ­δους πυ­ρο­βο­λι­κού ως artilleur. Θα μεί­νει στην Ελ­λά­δα δύο χρό­νια και θα συμ­με­τά­σχει στην εκ­στρα­τεία του Υψη­λά­ντη προς την Πά­τρα (Σε­πτέμ­βριος του 1821), την πο­λιορ­κία του Ακρο­κο­ρίν­θου (Δε­κέμ­βριος του 1821) στην πο­λιορ­κία της Ακρό­πο­λης (Απρί­λιος –Μάιος 1822) ως χι­λί­αρ­χος, στις επι­χει­ρή­σεις με επι­κε­φα­λής τον Αλέ­ξαν­δρο Μαυ­ρο­κορ­δά­το στο Πέ­τα και Με­σο­λόγ­γι (Ιού­νιος- Ιού­λιος 1822)· θα προ­βι­βα­στεί κα­τό­πιν σε συ­νταγ­μα­τάρ­χης με σκο­πό την ανα­σύ­ντα­ξη του πε­ζι­κού και θα πα­ρα­μεί­νει ως την πρώ­τη πο­λιορ­κία της πό­λης (Νο­έμ­βριος – Δε­κέμ­βριος 1822).
Το 1823 γυ­ρί­ζει στην Γαλ­λία και εκ­δί­δει τον τό­μο Mémoires du Colonel Voutier sur la guerre actuelle des Grecs, Paris, dècembre 1823, όπου πε­ρι­λαμ­βά­νει και σχέ­δια, από τα πιο πι­στά, του Υψη­λά­ντη, του Μαυ­ρο­κορ­δά­του, του Γιώρ­γου [Σα­χτού­ρη], του Κο­λο­κο­τρώ­νη. Το 1824 επα­νέρ­χε­ται στην Ελ­λά­δα. Από αυ­τή την χρο­νιά δη­μο­σιεύ­σει κά­ποιες επι­στο­λές του, με κυ­ριό­τε­ρο πα­ρα­λή­πτη την Mme Récamier, μα­ζί με με­ρι­κά «ηρω­ι­κά τρα­γού­δια» στον τό­μο Lettres sur la Grèce. Notes et chants populaires, extraits du portefeuille du Colonel Voutier au profit des Grecs, Πα­ρί­σι 1826. Θα πα­ρα­μεί­νει ένα-δύο χρό­νια ακό­μη, από όπου δεν έχου­με πολ­λά στοι­χεία, εκτός από μια εμπλο­κή σε μο­νο­μα­χία με τον συ­μπα­τριώ­τη του Maxime Raybaud και πι­θα­νή συμ­με­το­χή του στις απο­τυ­χη­μέ­νες συ­γκρού­σεις της Ατα­λά­ντης (Νο­έμ­βριος 1826). Τέ­λη του 1836 του εγκρί­νε­ται η απο­νο­μή του Αρ­γυ­ρού Σταυ­ρού του Σω­τή­ρος και κα­τά μία αμ­φί­βο­λη μαρ­τυ­ρία συμ­με­τέ­χει αρ­γό­τε­ρα στην Κρη­τι­κή εξέ­γερ­ση (Φε­βρουά­ριος - Απρί­λιος) του 1841.

Βο­να­παρ­τι­στής, φι­λε­λεύ­θε­ρος που δεν μπο­ρού­σε να δε­χτεί την πα­λι­νόρ­θω­ση της βα­σι­λεί­ας στη Γαλ­λία, ρο­μα­ντι­κός και ιδε­ο­λό­γος, με κλα­σι­κι­στι­κή παι­δεία και αρ­χαιο­λο­γι­κά εν­δια­φέ­ρο­ντα, κλί­ση στο ζω­γρα­φι­κό σχέ­διο και με κά­ποια αφε­λή και υπερ­φί­α­λη προ­σέγ­γι­ση πε­ρι­γρά­φει τις πρά­ξεις του, τις ασυ­στη­μα­το­ποί­η­τες μά­χες των ατά­κτων Ελ­λή­νων με τους προ­σω­πι­κούς ηρω­ι­σμούς που του θυ­μί­ζουν ομη­ρι­κές συ­γκρού­σεις, αλ­λά και τα έν­δο­ξα από τα αρ­χαία χρό­νια μέ­ρη και ερεί­πια, που δεν πα­ρα­λεί­πει να δια­τρέ­ξει.
Στη Γαλ­λία, το κλί­μα για αυ­τόν δεν θα ήταν ευ­νοϊ­κό. Την πε­ρί­ο­δο της Πα­λι­νόρ­θω­σης η κα­χυ­πο­ψία των Αρ­χών προς τους βε­τε­ρά­νους του Να­πο­λέ­ο­ντα ήταν με­γά­λη, οι πα­ρα­κο­λου­θή­σεις και οι κα­τα­δό­σεις, οι ανά­λο­γοι εκ­βια­σμοί κά­τι το συ­νη­θι­σμέ­νο. Ο Jean Roch Coignet, που ορ­φα­νός, άπο­ρος και αγράμ­μα­τος, πέ­ρα­σε 17 χρό­νια επι­στρά­τευ­σης και περ­πά­τη­σε από την Ισπα­νία στη Μό­σχα και πί­σω, γρά­φει από­μα­χος πια λο­χα­γός από την Auxerre, όπου ζού­σε:

Ο κα­τα­δό­της που τον επι­σκέ­πτε­ται, ανα­φέ­ρει την λί­στα των σε δια­θε­σι­μό­τη­τα στρα­τιω­τι­κών της πε­ριο­χής, που πα­ρα­κο­λου­θεί, ώστε να του απο­σπά­σει χρή­μα­τα. Στη συ­νέ­χεια απο­κα­λύ­πτε­ται πως ο λό­γος που με­ρι­κοί προ­στρέ­χουν στην επα­να­στα­τη­μέ­νη Ελ­λά­δα εί­ναι για­τί ακο­λου­θούν τον πα­λιό τους διοι­κη­τή. Η βαρ­βα­ρό­τη­τα όμως των Τούρ­κων προς τους αιχ­μα­λώ­τους κά­νει πολ­λούς να γυ­ρί­σουν πί­σω και η δια­σύν­δε­ση κά­ποιων με το υπουρ­γείο Πο­λέ­μου τους επι­τρέ­πει να κα­τα­πια­στούν με άλ­λες πιο ανώ­δυ­νες και προ­σο­δο­φό­ρες ασχο­λί­ες, στρε­φό­με­νοι ενα­ντί­ον των πα­λιών τους ομοϊ­δε­α­τών.

Ο Olivier Voutier θα πε­ρά­σει ένα διά­στη­μα ίσως ως το 1837 στην Ελ­βε­τία, στο Salenstein στον πε­ρί­γυ­ρο της πρώ­ην βα­σί­λισ­σας (της Ολ­λαν­δί­ας) Hortence de Beauharnais και του γιου της πρί­γκι­πα Louis-Napoléon Bonaparte (με­τέ­πει­τα Να­πο­λέ­ο­ντα Γ΄), που ζού­σαν εξό­ρι­στοι στο Castle Arenenberg. Στα 1849 τέ­λος θα εγκα­τα­στα­θεί στην Hyères (στη Νό­τια Γαλ­λία, κο­ντά στην Του­λόν), όπου στα χα­λά­σμα­τα ενός πα­λιού μο­να­στη­ριού θα χτί­σει την έπαυ­λη Castel Sainte Claire, ανά­με­σα σε ελιές και πεύ­κα με θέα το νη­σί της Ανα­το­λής (l’île du Levant). Εδώ, αν και πα­λιός βο­να­παρ­τι­στής θα υπο­στη­ρί­ξει τους δη­μο­κρα­τι­κούς Hyèrois στην μα­χη­τι­κή τους αντί­δρα­ση στο συ­νταγ­μα­τι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα του Δε­κεμ­βρί­ου του 1851. Ο τά­φος του βρί­σκε­ται στο πιο ψη­λό ση­μείο δί­πλα στα ερεί­πια του πύρ­γου του μο­να­στη­ριού.

Στο με­τα­ξύ οι θε­ω­ρί­ες και οι ευ­φά­ντα­στες από­ψεις για την αρ­χι­κή κα­τά­στα­ση και πα­ρά­στα­ση του αγάλ­μα­τος της Αφρο­δί­της της Μή­λου εί­ναι συ­νε­χείς. Ακρι­βώς πε­νή­ντα χρό­νια με­τά την από­κτη­σή του και για λό­γους προ­φύ­λα­ξης κα­τά τον βομ­βαρ­δι­σμό της πό­λης του Πα­ρι­σιού (Ια­νουά­ριος 1871) κα­τά τον Γαλ­λο­πρω­σι­κό πό­λε­μο και την αι­μα­τη­ρή εξέ­γερ­ση στη συ­νέ­χεια της Πα­ρι­σι­νής Κομ­μού­νας (26 Μαρ­τί­ου - Μάιος 1871) το άγαλ­μα εγκι­βω­τί­ζε­ται και με­τα­κι­νεί­ται. Όταν τα πράγ­μα­τα ηρε­μούν ένας φι­λό­δο­ξος επι­με­λη­τής του Λού­βρου ανα­λαμ­βά­νει την εκ νέ­ου με­λέ­τη, συ­ντή­ρη­ση και έκ­θε­ση. Τό­τε «απο­κα­λύ­πτε­ται» πως το γλυ­πτό δεν έσπα­σε ού­τε κό­πη­κε πο­τέ, αλ­λά τα δύο τμή­μα­τά του εί­ναι από κα­τα­σκευ­ής φτιαγ­μέ­να ξε­χω­ρι­στά και ενώ­νο­νταν με επι­δε­ξιό­τη­τα. Αφαι­ρού­νται και οι διά­φο­ρες ατυ­χείς συ­μπλη­ρώ­σεις.

Στο πλαί­σιο των ερευ­νών του μα­θαί­νει λί­γο αρ­γό­τε­ρα πως ένα πα­λιός αξιω­μα­τι­κός της «L’Estafette», της γο­λέ­τας που φόρ­τω­σε το άγαλ­μα και πε­ρι­διά­βαι­νε έξι μή­νες στα νε­ρά της Με­σο­γεί­ου, ζει υπέρ­γη­ρος κά­που στη Νό­τιο Γαλ­λία, στη Προ­βη­γκία. Πρό­κει­ται για τον πα­ραι­τη­θέ­ντα δό­κι­μο του γαλ­λι­κού βα­σι­λι­κού ναυ­τι­κού Olivier Voutier, τον κα­το­πι­νό Colonel Voutier του Αγώ­να για την ανε­ξαρ­τη­σία των Ελ­λή­νων. Ο Voutier θα στεί­λει τις πλη­ρο­φο­ρί­ες του τυ­πω­μέ­νες σε ένα μι­κρό φυλ­λά­διο 8^ου σχή­μα­τος: Découverte et acquisition de la Vénus de Milo par Voutier. Hyères, Souchon 1874 και ένα σκί­τσο του από όταν πρω­τό­ει­δε το εύ­ρη­μα. Τρία χρό­νια με­τά από την έκ­δο­σή του αυ­τή πε­θαί­νει σε ηλι­κία 84 ετών (19 Απρι­λί­ου 1877).

Ο Voutier λοι­πόν δι­η­γεί­ται πως κα­τά τα τέ­λη Μαρ­τί­ου του 1820, όταν το πλοίο του, που υπη­ρε­τού­σε ως πρώ­τος δό­κι­μος, έπια­σε στη Μή­λο, βγή­κε και άρ­χι­σε να ερευ­νά τα ερεί­πια του αρ­χαί­ου θε­ά­τρου· τό­τε έτυ­χε να πα­ρα­τη­ρή­σει ένα χω­ρι­κό, που μα­ζεύ­ο­ντας πέ­τρες λί­γο πιο μα­κριά, κο­ντο­στά­θη­κε πά­νω σε κά­τι δια­φο­ρε­τι­κό, σε ένα κομ­μά­τι μάρ­μα­ρο. Όταν το ξέ­θα­ψαν απο­κα­λύ­φθη­κε ένας γυ­ναι­κεί­ος κορ­μός χω­ρίς χέ­ρια. Στη συ­νέ­χεια βρί­σκουν και το κά­τω τμή­μα, ένα θραύ­σμα που συ­μπλή­ρω­νε την ένω­ση και δύο ερ­μαϊ­κές στή­λες. Ο Voutier τα σκι­τσά­ρει πρό­χει­ρα και σπεύ­δει να ει­δο­ποι­ή­σει τον Γάλ­λο υπο­πρό­ξε­νο στο νη­σί. Πα­ρα­δο­ξό­τη­τα τέ­ταρ­τη της ιστο­ρί­ας: δεν θα μι­λή­σει έκτο­τε πο­τέ για την ανα­κά­λυ­ψη αυ­τή, ού­τε ακό­μα και στα γράμ­μα­τα που στέλ­νει στη Mme Récamier, όταν ξα­να­βρέ­θη­κε στη Μή­λο κα­τά την Επα­νά­στα­ση (Ιού­νιος- Ιού­λιος 1824).

Τα νέα αυ­τά στοι­χεία θα χρεια­στούν ακό­μη 20 χρό­νια για να γί­νουν ευ­ρύ­τε­ρα γνω­στά με μια σει­ρά ανα­κοι­νώ­σε­ων το κα­λο­καί­ρι του­1890 στην Académie des Inscriptions et Belles Lettres (τυ­πω­μέ­νων στα Mémoires de l’Institut National de France, τόμ. XXXIV, 1892) και να δώ­σουν τέ­λος στις διά­φο­ρες υπο­θέ­σεις των ει­δι­κών για τα χέ­ρια της Αφρο­δί­της και την επι­γρα­φή της βά­σης. Εί­ναι η τε­λευ­ταία και ίσως πιο «πα­ρά­ξε­νη» από τις πα­ρα­δο­ξό­τη­τες γύ­ρω από την Αφρο­δί­τη της Μή­λου, με μία και μό­νο εξαί­ρε­ση τον πο­λύ Salomon Reinach, μέ­λος του Ιν­στι­τού­του ης Γαλ­λί­ας, κα­θη­γη­τή στη Σχο­λή του Λού­βρου και συ­ντά­κτη του πε­ρί­φη­μου τρί­το­μου Répertoire de la Statuaire Grecque et Romain (1897-8), που δεν έπα­ψε να ισχυ­ρί­ζε­ται πως πρό­κει­ται για το άγαλ­μα της θε­άς της θά­λασ­σας Αμ­φι­τρί­της (και ακό­μη: αρ­χαιό­τε­ρο κα­τά διό­μι­σι αιώ­νες, απο­πνέ­ει το πνεύ­μα της Σχο­λής του Φει­δία).

Την ίδια χρο­νιά τυ­πώ­νε­ται και η πέμ­πτη έκ­δο­ση, έκτο­τε η έκ­δο­ση ανα­φο­ράς, των Poèmes antiques (1852) του Leconte des Lisle. Οι γνω­στές ως τό­τε πα­ρα­στά­σεις της Αφρο­δί­της αντι­πα­ρα­βάλ­λο­νται με το άγαλ­μα του Λού­βρου και σε δέ­κα τε­τρά­στι­χα η κα­θα­ρό­τη­τα της έκ­φρα­σης, η δε­ξιο­τε­χνία της φόρ­μας, ο κλα­σι­κός ιδε­α­λι­σμός σχη­μα­τί­ζουν την επι­το­μή του παρ­νασ­σι­σμού, που αν­θεί την επο­χή εκεί­νη.