Η Cordelia της Βακαλό. Ξαναγράφοντας ένα κείμενο του ερωτικού κανόνα

Το 1997 ο θε­ω­ρη­τι­κός Slavoj Zizek στο βι­βλίο του The Plague of Fantasies προ­τεί­νει την συγ­γρα­φή ενός κει­μέ­νου απά­ντη­σης από την πλευ­ρά της Κορ­δε­λί­ας της κε­ντρι­κής ηρω­ί­δας στο Ημε­ρο­λό­γιο ενός δια­φθο­ρέα του Kierkegaard: «Δεν θα ήταν δια­φω­τι­στι­κό να ξα­να­γρα­φούν τα ερω­τι­κά κεί­με­να του κα­νό­να από μια φε­μι­νι­στι­κή σκο­πιά (για πα­ρά­δειγ­μα, να ξα­να­γρα­φούν τα ημε­ρο­λό­για από την πλευ­ρά της γυ­ναί­κας που υπήρ­ξε το αντι­κεί­με­νο της απο­πλά­νη­σης στο «Ημε­ρο­λό­γιο ενός Δια­φθο­ρέα» στο βι­βλίο του Kierkegaard Εί­τε-Εί­τε);» ανα­ρω­τιέ­ται ο Zizek. Δεν γνώ­ρι­ζε το ολι­γο­σέ­λι­δο και πρω­το­πο­ρια­κό κεί­με­νο της Ελέ­νης Βα­κα­λό με τί­τλο «Δο­κί­μιο για τον Πρώ­το 'Eρω­τα, (απά­ντη­ση της Cordelia στο 'Journal du Seducteur' του Kierkegaard)» που δη­μο­σιεύ­τη­κε στο πε­ριο­δι­κό Και­νούρ­για Επο­χή το 1959. Ακό­μα και σή­με­ρα απο­τε­λεί ένα κεί­με­νο έκ­πλη­ξη που δεν εί­ναι κα­θό­λου ευ­ρύ­τε­ρα γνω­στό.
Η Βα­κα­λό συγ­γρά­φει το "δο­κί­μιο"-"απά­ντη­σή" της 111 χρό­νια με­τά την έκ­δο­ση του κει­μέ­νου του Søren Kierkegaard "Foreoerens Dagbog" (1843) -στην ελ­λη­νι­κή με­τα­φρα­σμέ­νο ως Το Hμε­ρο­λό­γιο ενός δια­φθο­ρέα (Κίρ­κε­γκωρ 1964)- που πε­ριέ­χε­ται αυ­το­τε­λώς στο έρ­γο του Eί­τε - Eί­τε. Η συγ­γρα­φέ­ας στή­νει ένα μο­να­δι­κό παι­χνί­δι δια­κει­με­νι­κής αντα­πό­κρι­σης, μί­μη­σης και ει­ρω­νεί­ας με το ημε­ρο­λό­γιο του Kierkegaard. Το "δο­κί­μιο"-"απά­ντη­ση" μι­μεί­ται εν μέ­ρει την ημε­ρο­λο­για­κή δο­μή του κει­μέ­νου του Δα­νού συγ­γρα­φέα· απαρ­τί­ζε­ται από ση­μειώ­σεις και σκέ­ψεις που απευ­θύ­νο­νται στον «αγα­πη­μέ­νο» της υπο­γρά­φου­σας ως «Cordelia».
Η εκ πα­ραλ­λή­λου ανά­γνω­ση του κει­μέ­νου της Βα­κα­λό και του Hμε­ρο­λο­γί­ου του Kierkegaard πα­ρου­σιά­ζει εξαι­ρε­τι­κό εν­δια­φέ­ρον. Ενώ στο αρ­χι­κό κεί­με­νο του Kierkegaard η ηρω­ί­δα σιω­πά, εί­ναι μια persona muta, βου­βή απο­δέ­κτης των ερω­τι­κών επι­στο­λών του Johanes, η Βα­κα­λό της δί­νει τώ­ρα λό­γο και ‘φω­νή’, αρ­θρώ­νει έναν ου­σια­στι­κό αντί­λο­γο στον μοι­ραίο σα­γη­νευ­τή που την εγκα­τέ­λει­ψε. O ίδιος ο Kierkegaard σε κά­ποια ημε­ρο­λο­για­κή του εγ­γρα­φή (1849) ανα­δρο­μι­κά ανα­φέ­ρει πως κί­νη­τρο για τη συγ­γρα­φή του Eί­τε-Eί­τε ήταν η διά­λυ­ση των αρ­ρα­βώ­νων του (1841) με την Pεγ­γί­να 'Oλ­σεν: «Tό Eί­τε–Eί­τε, και ει­δι­κά το Hμε­ρο­λό­γιο ενός δια­φθο­ρέα γρά­φτη­κε για χά­ρη της, για να την απαλ­λά­ξει από αυ­τήν την σχέ­ση» (Kierkegaard S. 1983 Fear and Trembling// Repetition, επιμ., μτ­φρ., εισ. H.V. Hong & E.H. Hong, Πρίν­στον, Princeton University Press, σ. xi.) Αντί­στοι­χα, η Cordelia της Βα­κα­λό γρά­φει την απά­ντη­σή της στον “πρώ­το έρω­τα» ως μια κα­θυ­στε­ρη­μέ­νη οφει­λή: για να τον απε­λευ­θε­ρώ­σει από την τύ­ψη, όπως λέ­ει, που έχει γι’ αυ­τήν, εφ’ όσον η εγκα­τά­λει­ψή της από αυ­τόν ήταν η ανα­γκαία προ­ϋ­πό­θε­ση, «ένα στά­διο» της ωρί­μαν­σής της:

Η Βα­κα­λό θε­ω­ρεί πως η σύλ­λη­ψη της φι­γού­ρας του σα­γη­νευ­τή Ιω­άν­νη εί­ναι ελ­λειμ­μα­τι­κή, της λεί­πει η δρα­μα­τι­κή διά­στα­ση εφό­σον «το έτε­ρο υπο­κεί­με­νο κα­ταρ­γεί­ται γί­νε­ται απλό αντι­κεί­με­νο». Ο «αι­σθη­τι­κός», αλ­λά και στρα­τη­γι­κά υπο­λο­γι­στής, δια­φθο­ρέ­ας (Ιω­άν­νης) δια­κα­τέ­χε­ται από την ανά­γκη για αυ­το­βε­βαί­ω­ση, μια ανά­γκη που η Βα­κα­λό θε­ω­ρεί στην ρί­ζα της «λυ­ρι­κή», εγω­κε­ντρι­κή, στον άξο­να υπα­γω­γι­κής σχέ­σης υπο­κει­μέ­νου–αντι­κει­μέ­νου. Το­πο­θε­τώ­ντας ως αντίρ­ρο­πη δύ­να­μη στην μο­νο­σή­μα­ντη φι­γού­ρα του δια­φθο­ρέα την «γυ­ναί­κα-υπο­κεί­με­νο» απο­κα­θί­στα­ται η οι­κο­νο­μία μιας δρα­μα­τι­κής έντα­σης και παύ­ει η λυ­ρι­κή αυ­το­α­να­φο­ρά, το μο­να­χι­κό αυ­τά­ρε­σκο κα­θρέ­φτι­σμα. Κι ακό­μα: η άσκη­ση της έλ­ξης της γοη­τεί­ας του άντρα στη γυ­ναί­κα υπα­γο­ρεύ­ε­ται από την γυ­ναί­κα· η ανά­γκη της να ολο­κλη­ρω­θεί προ[σ]κα­λεί την άσκη­ση αυ­τής τη έλ­ξης και γοη­τεί­ας πά­νω της. Η ση­με­ρι­νή Cordelia κα­τα­φά­σκει την σα­γή­νευ­σή της από τον Ιω­άν­νη ως ένα ανα­γκαίο στά­διο της ωρί­μαν­σής της, τον πε­ριέ­χει πλέ­ον ως προ­ϋ­πό­θε­ση:

Το κεί­με­νο ‘απά­ντη­ση’ ση­μα­το­δο­τεί μια πο­ρεία με­τά­βα­σής της από την κο­ρι­τσί­στι­κη αθω­ό­τη­τα στην κα­τά­φα­ση της ενή­λι­κης γυ­ναι­κό­τη­τάς της. H Cordelia γί­νε­ται γυ­ναί­κα όχι στον πρώ­το έρω­τα, αλ­λά με­τά, όταν λυ­τρώ­νε­ται, όταν βλέ­πει μα­κρο­σκο­πι­κά το νό­η­μα και την σκο­πι­μό­τη­τα της γοη­τεί­ας του και της εγκα­τά­λει­ψής της. Αφού ολο­κλη­ρώ­νε­ται ο κύ­κλος, πα­ρα­δί­δε­ται ορι­στι­κά στον Iω­άν­νη η ιστο­ρία, μια νέα εκ­δο­χή της αυ­τή την φο­ρά, εφ’ όσον η Cordelia εί­ναι πέ­ραν της ιστο­ρί­ας αυ­τής, εξ ου και η δυ­να­τό­τη­τα να μι­λά­ει, να του απευ­θύ­νε­ται, να εξι­στο­ρεί. Tον δι­καιώ­νει απο­δε­σμεύ­ο­ντάς τον από την αυ­τά­ρε­σκη ευ­θύ­νη. Συ­μπί­πτει εδώ, με εντυ­πω­σια­κό θα λέ­γα­με τρό­πο, η σκέ­ψη της Βα­κα­λό με αυ­τήν του Jean Baudrillard, ο οποί­ος γρά­φο­ντας για τον δια­φθο­ρέα του Kierkegaard στο βι­βλίο του Seduction (1990), θε­ω­ρεί πως «o δια­φθο­ρέ­ας δεν μπο­ρεί να ισχυ­ρι­στεί πως εί­ναι ο ήρω­ας ενός ερω­τι­κού στρα­τη­γι­κού σχε­δί­ου. Εί­ναι μό­νον ο εν­διά­με­σος με­σο­λα­βη­τής μιας δια­δι­κα­σί­ας που οδη­γεί πο­λύ πέ­ρα από αυ­τόν. Ού­τε ωστό­σο το ‘θύ­μα’ εί­ναι εντε­λώς αθώο, εφ’ όσον ως ωραία και γοη­τευ­τι­κή παρ­θέ­νος εί­ναι από μό­νη της μια πρό­κλη­ση που μό­νο από τον θά­να­τό της μπο­ρεί να εξι­σορ­ρο­πη­θεί (ή με την απο­πλά­νη­σή της, το ισο­δύ­να­μο δηλ. φό­νου)».
Η Cordelia χά­νε­ται και ξα­να­κερ­δί­ζει τον εαυ­τό της, ακέ­ραιο και ολο­κλη­ρω­μέ­νο, στο γύ­ρι­σμα του χρό­νου, μέ­σα από τη γρα­φή. Σε αυ­τό το κεί­με­νο που η συγ­γρα­φέ­ας το έγρα­ψε σε ηλι­κία 33 ετών το 1954 (δη­μο­σιεύ­τη­κε 5 χρό­νια αρ­γό­τε­ρα) φαί­νε­ται κα­θα­ρά πώς εν­νο­εί τον έρω­τα η Βα­κα­λό και την δυ­να­μι­κή του. Αυ­τές οι σκέ­ψεις εί­ναι θαυ­μά­σια ορα­τές και στην ποί­η­σή της. Ο έρω­τας εί­ναι μια αμοι­βαία γο­νι­μο­ποί­η­ση και δι­πλή κυο­φο­ρία, η ‘γέν­νη­ση’ του ενός από τον άλ­λο. Στον έρω­τα ο άν­δρας «εγκυ­μο­νεί», γί­νε­ται ο πε­ριέ­χων τη γυ­ναί­κα, όσο και η γυ­ναί­κα προ­ϋ­πο­θέ­τει τον άν­δρα. Αυ­τή την δια­λε­κτι­κή και συν­θε­τι­κή ισο­δυ­να­μία κι­νή­σε­ων απο­ζη­τά η συγ­γρα­φέ­ας· κι­νή­σεις που δεν συ­μπί­πτουν πά­ντα στον χρό­νο, δεν εί­ναι ταυ­τό­χρο­νες, αλ­λά εί­ναι «ανε­παι­σθή­τως δια­δο­χι­κές». Το νό­η­μα του πό­νου στον έρω­τα, για την γυ­ναί­κα, μας επι­ση­μαί­νει η Βα­κα­λό, δεν εξα­ντλεί­ται στην αι­σθη­τι­κή αυ­τα­ξία του (με­λαγ­χο­λία ή αυ­το­κα­τα­στρο­φή), αλ­λά δι­καιώ­νε­ται ως μια ανα­γκαία στιγ­μή του τρα­γι­κού που εκ­βάλ­λει στην κά­θαρ­ση, στην υπέρ­βα­ση, στην δη­μιουρ­γία, «για­τί ο πό­νος ξέ­ρο­με εμείς πως γεν­νά, και δεν κλεί­νε­ται για κα­μιά από μας η ζωή μο­νά­χα στον εαυ­τό της».

Εμπλέ­κε­ται εδώ μια αντι­πα­λό­τη­τα αρ­χε­τύ­πων: του Πυγ­μα­λί­ω­να και της μη­τριαρ­χι­κής φι­γού­ρας. Η Βα­κα­λό ανα­το­πο­θε­τεί τον μύ­θο του σα­γη­νευ­τή Ιω­άν­νη ("μου φαί­νε­ται πως έχω να να­νου­ρί­σω ένα παι­δί μου») μέ­σα από το πο­λύ­ση­μο πρό­σω­πο της Cordelia (γυ­ναί­κας, ερω­μέ­νης, μη­τέ­ρας, κο­πέ­λας) και όχι αντι­πα­ρα­βάλ­λο­ντας στον Ιω­άν­νη ένα θη­λυ­κό του κα­θρέ­φτη, μια μοι­ραία γυ­ναί­κα. ΄Οταν η Cordelia "ξυ­πνά­ει" ο πρώ­ην αγα­πη­μέ­νος της δεν εί­ναι μια τρα­γι­κή φι­γού­ρα, αλ­λά ένα πρό­σω­πο απα­ραί­τη­το για την ολο­κλή­ρω­σή της. Για την Βα­κα­λό το λά­θος που εί­χε στη σύλ­λη­ψή του ο μύ­θος του δια­φθο­ρέα του Κίρ­κε­γκωρ, ήταν ότι πα­ρέ­με­νε στην αγω­νία, στη δρα­μα­τι­κό­τη­τα της σχέ­σης και πα­ρέ­βλε­πε το δρά­μα και την κα­θαρ­τή­ρια λύ­τρω­ση, το σκό­πι­μο τέ­λος. Όταν ο Ιω­άν­νης κα­τα­κτά την Κορ­δε­λία, την εγκα­τα­λεί­πει, κι εκεί θε­ω­ρεί πως τε­λειώ­νει η σχέ­ση του μα­ζί της, αλ­λά και ο σκο­πός της συ­νά­ντη­σής τους, γι’ αυ­τό και κα­τα­λή­γει στην τε­λευ­ταία του ημε­ρο­λο­για­κή εγ­γρα­φή φα­ντα­σιω­νό­με­νος την κα­τα­στρο­φή του δη­μιουρ­γή­μα­τός του, την με­τα­μόρ­φω­σή της σε άντρα (Κίρ­κε­γκωρ 1964:147).
Ωστό­σο, η Βα­κα­λό δεν επι­κα­λεί­ται εδώ μια απλή ανα­στρο­φή με­γε­θών (θη­λυ­κός Δον Ζουάν – αρ­σε­νι­κό θύ­μα), δεν στέ­κε­ται στην δρα­μα­τι­κή σύ­γκρου­ση ισο­δύ­να­μων αντι­πά­λων (αρ­σε­νι­κός δια­φθο­ρέ­ας- θη­λυ­κός δια­φθο­ρέ­ας), αλ­λά προ­τάσ­σει την τε­λι­κή ελευ­θε­ρία και κα­τά­φα­ση της πολ­λα­πλό­τη­τας, την πρό­σλη­ψη του εαυ­τού πέ­ρα από την προ­ο­πτι­κή του δυ­ϊ­σμού, του εί­τε-εί­τε. Λύ­τρω­ση εί­ναι για την Cordelia της Bα­κα­λό η επα­να­πό­δο­ση («γέν­νη­ση») του Iω­άν­νη από την ίδια μέ­σα στην πο­ρεία της ζω­ής της. Αυ­τού του εί­δους η «γέν­νη­ση» και απε­λευ­θέ­ρω­ση του δια­φθο­ρέα από τα δε­σμά της τύ­ψης συ­νι­στά μια μη­τριαρ­χι­κή στά­ση απέ­να­ντι στην δύ­να­μη της σα­γή­νης του μια στά­ση που έχει προ­οι­κο­νο­μή­σει την εγκα­τά­λει­ψη για να πραγ­μα­τω­θεί. Αυ­τή η κα­τά­φα­ση της σκο­πι­μό­τη­τας του πό­νου στην μη­τρό­τη­τα, εί­ναι εντέ­λει για την συγ­γρα­φέα η συν­θή­κη η απαλ­λαγ­μέ­νη από ενο­χές, ενώ ο Iω­άν­νης έχει τη χρι­στια­νι­κή χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή ενο­χή, την τύ­ψη για την εγκα­τά­λει­ψη της Cordelia. Tον απαλ­λάσ­σει έτσι από την τύ­ψη και την ενο­χή, βγά­ζο­ντας τον εαυ­τό της από τη θέ­ση του θύ­μα­τος. H κά­θαρ­ση, το πέ­ραν του τρα­γι­κού, συ­νι­στά την αμι­γώς ελ­λη­νι­κή εκ­δο­χή του μύ­θου του δια­φθο­ρέα που προ­τεί­νει η Βα­κα­λό.

Ο Iω­άν­νης του Kierkegaard εί­ναι ένας δια­νοη­τι­κός δια­φθο­ρέ­ας με πλή­ρη αυ­το­γνω­σία, συ­νεί­δη­ση και στρα­τη­γι­κή υπο­λο­γι­σμού. Οδη­γεί την αθώα Κορ­δε­λία στον έρω­τα ανα­πτύσ­σο­ντας την έντα­ση και την έκτα­ση της επι­θυ­μί­ας στην ψυ­χή και το σώ­μα της με έναν συ­γκε­κρι­μέ­νο δια­νοη­τι­κό τρό­πο, εμ­βο­λί­ζο­ντας πρώ­τα το φα­ντα­σια­κό της: «δο­κί­μα­σα να ανα­πτύ­ξω τον πνευ­μα­τι­κό έρω­τα μέ­σα της» (Κίρ­κε­γκωρ 1964). Την ξε­λο­γιά­ζει πρώ­τα μέ­σα από ένα εί­δω­λό του που πλά­θε­ται στην φα­ντα­σία της ηρω­ί­δας μέ­σα από τα βι­βλία που της δί­νει ο ίδιος να δια­βά­σει, και στην συ­νέ­χεια ο ίδιος προ­σο­μοιώ­νε­ται προς την συ­μπε­ρι­φο­ρά των ηρώ­ων των βι­βλί­ων.
Η αντί­θε­ση που υπο­νο­εί­ται εί­ναι αυ­τή ανά­με­σα στην τέ­χνη και στην φύ­ση. Ο δια­νοη­τι­κός, αι­σθη­τι­κός δια­φθο­ρέ­ας ανα­λαμ­βά­νει να εξο­λο­θρεύ­σει την φυ­σι­κή, αθώα και ασυ­νεί­δη­τη ομορ­φιά της Κορ­δε­λί­ας με τε­χνη­τά και λο­γο­τε­χνι­κά στρα­τη­γή­μα­τα. Συλ­λαμ­βά­νει την ζωή ως τέ­χνη, ρυθ­μί­ζει την στά­ση του σαν καλ­λι­τέ­χνης απέ­να­ντι στο δη­μιούρ­γη­μά του, άλ­λος Πυγ­μα­λί­ων απέ­να­ντι στο άγαλ­μά του. Ο συν­δυα­σμός αυ­τός του μέ­ντο­ρα, ερα­στή και λο­γο­τέ­χνη συ­να­ντά­ται πο­λύ νω­ρίς ήδη από τον Οβί­διο στο τρί­το βι­βλίο της Ars Amatoria του   και φθά­νει έως τα μυ­θι­στο­ρή­μα­τα αγω­γής [Bildungsroman] του 17^ου και 18^ου αιώ­να. Από­λη­ξη αυ­τής της πα­ρά­δο­σης θε­ω­ρεί­ται το μυ­θι­στό­ρη­μα Felix Krull του Thomas Mann, ο οποί­ος σε ση­μειώ­σεις του ανα­φέ­ρει πως το έγρα­ψε έχο­ντας υπό­ψη του τον δια­φθο­ρέα του Kierkegaard.

Στην αντί­πε­ρα όχθη του αι­σθη­τι­σμού, η Cordelia της Βα­κα­λό επι­χει­ρεί την ίδια ανα­γνω­στι­κή ακρο­βα­σία, δια­βά­ζει το ημε­ρο­λό­γιο του Iω­άν­νη που εί­ναι ο αγα­πη­μέ­νος της προ­κει­μέ­νου να ανα­το­πο­θε­τή­σει τις δι­κές της εμπει­ρί­ες και να ανα­σκευά­σει το ιστο­ρι­κό τους νό­η­μα για την ίδια. Μέ­σα από το κει­με­νι­κό / χρο­νι­κό χά­σμα που δια­νοί­γε­ται, οι­κειώ­νε­ται την ετε­ρό­τη­τά της δια πα­ντός, ερ­μη­νεύ­ει και αφη­γη­μα­το­ποιεί το πα­ρελ­θόν. Εί­ναι η γυ­ναί­κα-υπο­κεί­με­νο που του γρά­φει μια επι­στο­λή με την σει­ρά της.
Η Βα­κα­λό ξα­να­γρά­φει την ιστο­ρία του δια­φθο­ρέα από την σκο­πιά της Κορ­δε­λί­ας. Πρό­κει­ται για ένα εγ­χεί­ρη­μα που αξί­ζει το εν­δια­φέ­ρον μας και για τις θέ­σεις που πρε­σβεύ­ει, αλ­λά και για το πρώ­ι­μο του χα­ρα­κτή­ρα του, αφού δη­μο­σιεύ­ε­ται το 1959, πο­λύ νω­ρί­τε­ρα δηλ. από την πρό­σφα­τη επα­νεγ­γρα­φή –από την πλευ­ρά της γυ­ναί­κας– των με­γά­λων δυ­τι­κών αφη­γή­σε­ων από τον Οι­δί­πο­δα έως τον Φά­ουστ (Ιο­κά­στη, Μαρ­γα­ρί­τα), μια τά­ση που συ­να­ντά­με ιδιαί­τε­ρα στην πρό­σφα­τη γερ­μα­νι­κή λο­γο­τε­χνι­κή πα­ρα­γω­γή. Μέ­σα από την φι­γού­ρα της Cordelia της Βα­κα­λό προ­τεί­νε­ται ου­σια­στι­κά μια γυ­ναί­κα-υπο­κεί­με­νο (αφή­γη­σης / γρα­φής) που υπερ­βαί­νει κά­θε δυ­ϊ­σμό ή δι­χο­το­μία στην βά­ση οποιου­δή­πο­τε «εί­τε-εί­τε». Η ίδια λο­γι­κή διέ­πει την τε­λι­κή αντί­λη­ψή της για τον σα­γη­νευ­τή· ο δια­φθο­ρέ­ας ου­σια­στι­κά δια­φθεί­ρε­ται από τον δια­φθει­ρό­με­νο, από τον γοη­τευό­με­νο που έχει και την τε­λευ­ταία λέ­ξη. Πρό­κει­ται για την τό­σο προ­σφι­λή στην Ελέ­νη Βα­κα­λό δια­λε­κτι­κή των συ­ζεύ­ξε­ων που δια­περ­νά όλο το φά­σμα της ποι­η­τι­κής γρα­φής και δο­κι­μια­κής της σκέ­ψης.

{Ανα­τύ­πω­ση από το βι­βλίο Μα­ρία Κα­κα­βού­λια, Μορ­φές και Λέ­ξεις στο έρ­γο της Ελέ­νης Βα­κα­λό, Νε­φέ­λη, σσ. 289-296}

«(Απά­ντη­ση της Cordelia στο Journal du Seducteur του Kierkegaard)» 

Ανα­τύ­πω­ση από το πε­ριο­δι­κό Και­νούρ­για Επο­χή (1959) σελ. 136-141

——————————

(Με­τά από 10 χρό­νια)

Αγα­πη­μέ­νε μου, σε λέω πρώ­τη φο­ρά έτσι από τό­τε, χω­ρίς κα­μιά τύ­ψη. Για­τί ξέ­ρω πως εί­σαι ο αγα­πη­μέ­νος μου για πά­ντα, – του­λά­χι­στον ακό­μη – χω­ρίς γι’ αυ­τό να στε­ρώ τί­πο­τα από κα­νέ­ναν άλ­λον. Σή­με­ρα εί­μαι βέ­βαια. Γι’ αυ­τό το λέω. Ού­τε φεύ­γω, ού­τε επα­νέρ­χο­μαι. Φύ­λα­ξε την Cordelia σου, από σέ­να τον ίδιον, ακρι­βώς για­τί εί­μαι η Cordelia.

Εί­ναι ένα πε­ρί­ερ­γο πράγ­μα τού­τη η αιφ­νί­δια γνώ­ση. Ζεις πρώ­τα, ύστε­ρα κυ­κλώ­νεις, μία προς αυ­τήν την κα­τεύ­θυν­ση μία προς την άλ­λην, το γε­γο­νός, το χω­ρί­ζεις κ’ εξα­ντλείς τις όψεις του, κά­πο­τε και τις πιο απί­θα­νες, εκεί­νες που μό­νο από ορι­σμέ­νη στά­ση δι­κή σου θα έβλε­πες, και ξαφ­νι­κά μια μέ­ρα, σε μια στιγ­μή που ού­τε το συλ­λο­γιό­σου­να κα­θό­λου, έρ­χε­ται σα χτύ­πη­μα στο μυα­λό σου, ολό­κλη­ρο, ανοι­χτό στην έκτα­ση και σφι­χτό στη σύν­θε­ση της ύλης, το νό­η­μά του, με όλες του τις όψεις ενω­μέ­νες, αχώ­ρι­στα όμως, λες κ’ εί­ναι έτσι κά­τι και­νού­ριο απ’ την αρ­χή, και το γνω­ρί­ζεις τό­τε. Γνω­ρί­ζεις ακό­μη, εκεί­νη την ώρα ιδιαί­τε­ρα, πως δεν μπο­ρείς να το πε­ρι­γρά­ψεις ού­τε αυ­τό, ού­τε τη γνώ­ση του. Φο­βά­σαι πως θα σκορ­πί­σει πά­λι, να μη το χά­σεις. Εκεί­νη την ώρα μό­νο την ονο­μα­σία του μπο­ρείς να πεις και να βλέ­πεις πως λες πε­ρισ­σό­τε­ρα πα­ρ’ ό,τι κι αν έλε­γες άλ­λο. Να, έτσι, μ’ όλο που πή­ρα να σου γρά­ψω την απά­ντη­σή μου δεν θα σου γρά­ψω σή­με­ρα τί­πο­τα άλ­λο. Με­τά, νο­μί­ζω πως πραγ­μα­τι­κά ό,τι να εί­ναι τε­λειώ­νει.

(Ύστε­ρα από μία εβδο­μά­δα)

Υπάρ­χουν ορι­σμέ­νες συμ­πτώ­σεις που συ­νή­θως τις λέ­νε μοι­ραί­ες, και που βέ­βαια εγώ θα απο­φύ­γω να σου τις χα­ρα­κτη­ρί­σω έτσι, μ’ όλο που δεν θα μπο­ρού­σα να τις πω και οπωσ­δή­πο­τε αλ­λιώς. Υπάρ­χει λοι­πόν μία τέ­τοια σύμ­πτω­ση, που μ’ έφε­ρε, ύστε­ρα από 10 χρό­νια, αυ­τήν τη στιγ­μή, ξα­νά τό­σο κο­ντά σου. Σκέ­φτο­μαι πώς, ενώ όλα με οδη­γού­σαν εδώ, μπο­ρού­σε να μη συμ­βεί πο­τέ να αντα­μώ­σω τού­τη την ώρα. Κυ­ρί­ως να μη δω έτσι, όχι μό­νο πού με οδη­γού­σε, αλ­λά πως κά­που με οδη­γού­σε ολό­κλη­ρη η ζωή μου.

Ένας φί­λος του άντρα μου μου έφε­ρε ένα βρά­δυ το Ou bien ou bien του Kierkegaard συ­στή­νο­ντάς μου να το δια­βά­σω. Άρ­χι­σα με­θο­δι­κά από τα «Δια­ψάλ­μα­τα». Σου λέω πως εί­χα μιαν απώ­θη­ση. Τώ­ρα δεν μπο­ρώ να μην την συν­δέ­σω με την αί­σθη­ση της πρώ­της μου επα­φής μα­ζί σου. Αι­σθα­νό­μου­να πως με οδη­γού­σε στην ανά­λυ­ση και ακρι­βώς αυ­τό δεν το ήθε­λα. Δεν ξέ­ρω όμως για­τί, - και δεν μου συ­νέ­βη­κε πρώ­τη φο­ρά αυ­τό, - ενώ έπα­ψα να το δια­βά­ζω, δεν το επέ­στρε­ψα και στον φί­λο μας που σου εί­πα. Ερ­χό­ταν τα­κτι­κά να μας δει και μι­λού­σα­με για όλες μου τις σκέ­ψεις. Σε λί­γον και­ρό ξα­νάρ­χι­σα τα Etapes erotiques. Δεν εί­χα φρο­ντί­σει να πά­ρω κα­νέ­να άλ­λο βι­βλίο. Μ’ όλο που λο­γά­ρια­ζα μά­λι­στα να το δώ­σω πί­σω, θυ­μά­μαι πως δεν το εί­χα βά­λει εκεί που βά­ζω συ­νή­θως τα βι­βλία που πρέ­πει να επι­στρέ­ψω, αλ­λά στο ρά­φι εκεί­νο της βι­βλιο­θή­κης που το­πο­θε­τώ ό,τι έχω για διά­βα­σμα, κο­ντά στη με­γά­λη πο­λυ­θρό­να.

Θα μου επι­τρέ­ψεις εδώ να προ­σθέ­σω με­ρι­κές ση­μειώ­σεις που εί­χα κρα­τή­σει σχε­τι­κά με τον μύ­θο του Don Zuan, συ­μπλη­ρω­μέ­νες εκ των υστέ­ρων με­τά από όσα συ­νέ­βη­καν για μέ­να στο διά­στη­μα αυ­τό. Αλ­λιώ­τι­κα δεν εί­μαι σί­γου­ρη πως θα μπο­ρέ­σω να κρα­τή­σω μια σω­στή σει­ρά για να σου ανα­φέ­ρω ό,τι απ’ αυ­τές τις σκέ­ψεις μου θα έχει κά­ποια ση­μα­σία, στην κα­τάλ­λη­λη θέ­ση. Το ελάτ­τω­μά μου αυ­τό ξέ­ρω ότι το εί­χες προ­σέ­ξει, ήμουν όμως βέ­βαιη ότι σου άρε­σε τό­τε και στο τέ­λος συ­νει­δη­τά το τό­νι­ζα κά­πως.

(Πριν 6 πε­ρί­που μή­νες)

Η έλ­λει­ψη της με­τά­θε­σης στο αντί­κρυ­σμα του υπο­κει­μέ­νου από το ένα πρό­σω­πο στο άλ­λο, εί­ναι η βα­σι­κή έλ­λει­ψη στη σύλ­λη­ψη της δρα­μα­τι­κό­τη­τας του μύ­θου. Έτσι το έτε­ρο υπο­κεί­με­νο κα­ταρ­γεί­ται, γί­νε­ται απλό αντι­κεί­με­νο, που, στον Don Zuan φθά­νει στην τε­λευ­ταία μορ­φή του, στον απρό­σω­πο αριθ­μό, ενώ στον Φά­ουστ η Μαρ­γα­ρί­τα κα­ταρ­γεί­ται όταν παύ­ει η χρη­σι­μό­τη­τά της για την από­λη­ξη της προ­σω­πι­κής τε­λεί­ω­σης του Φά­ουστ (Β΄ μέ­ρος).

Το πρό­βλη­μα για τον κα­θέ­να εί­ναι να βε­βαιω­θεί ο ίδιος. Η σύγ­χρο­νη μορ­φή της σκέ­ψης εί­ναι από φύ­ση της λυ­ρι­κή. Σε μια τέ­τοια πο­ρεία απο­κα­θι­στάς την δρα­μα­τι­κή σχέ­ση μό­νον αν πα­ρα­θέ­σεις, όχι αν αντι­θέ­σεις, το έτε­ρο υπο­κεί­με­νο στην δι­κή του λυ­ρι­κή τρο­χιά. Αυ­τό άλ­λω­στε δεν εί­ναι και το μο­να­δι­κό στή­ριγ­μα του σύγ­χρο­νου θε­ά­τρου; Φα­ντά­ζο­μαι λοι­πόν το ισο­δύ­να­μο γυ­ναι­κείο πρό­σω­πο στο δρά­μα του Don Zuan σε μια υπο­θε­τι­κή πα­ρά­θε­σή του.

Η συ­νε­χής αριθ­μη­τι­κή δια­δο­χή αντι­κει­μέ­νων του έρω­τα δεν μπο­ρεί να απο­κα­τα­στή­σει αυ­τό το «έτε­ρο πρό­σω­πο» πα­ρά μό­νον για τη λυ­ρι­κή δι­καί­ω­ση του ήρωα, πέ­ραν ασφα­λώς της λυ­ρι­κής του υπό­στα­σης – όχι όμως όπως ο Kierkegaard δέ­χε­ται για την δρα­μα­τι­κή αρ­τί­ω­ση του μύ­θου, αν πραγ­μα­τι­κά την δρα­μα­τι­κό­τη­τα τη δού­με σε μιαν ισο­δύ­να­μη σχέ­ση.

Μια γυ­ναί­κα – υπο­κεί­με­νο, στον Don Zuan ου­σια­στι­κά θέλ­γε­ται από αυ­τή την άσκη­ση του πό­θου του, ίσα­με όλη την έκτα­ση της αγω­νί­ας που ανα­πτύσ­σει. Μό­λις παύ­σει να υπάρ­χει η αγω­νία παύ­ει να υπάρ­χει ο Don Zuan . Για την αιω­νιό­τη­τά του χρειά­ζε­ται την επα­νά­λη­ψη. Αλ­λά το σχή­μα της επα­νά­λη­ψης προ­ϋ­πο­θέ­τει τη στιγ­μιαία έστω παύ­ση. Δεν εί­ναι κλει­στός κύ­κλος ταυ­τό­ση­μος στην αρ­τιό­τη­τά του με το αιώ­νιο. Τη στιγ­μή ακρι­βώς της κα­τάρ­γη­σής του, θα πρέ­πει, για την αντί­στοι­χη γυ­ναι­κεία προ­σω­πι­κό­τη­τα, αυ­τήν που υπάρ­χει από δι­κή της ενέρ­γεια, έστω και ασύ­νει­δη, να παύ­ει και η ελ­κτι­κή δύ­να­μη. Η γυ­ναί­κα εί­ναι εκ νέ­ου άθι­κτη. Βρί­σκε­ται έτσι πά­λι ως προς εκεί­νον ακυ­ρί­ευ­το αντι­κεί­με­νο απέ­να­ντί του. Η αέ­ναη ανα­νέ­ω­ση της σχέ­σης σε μια τέ­τοια αντί­λη­ψη γί­νε­ται δυ­να­τή, ένα συ­νε­χές επα­να­λαμ­βα­νό­με­νο σχή­μα και μπο­ρεί να βρει εκεί η αγω­νία το εί­δος της δρα­μα­τι­κής της φύ­σης. Υπάρ­χουν δύο πρό­σω­πα που εί­ναι το ένα για το άλ­λο, σε μια ανε­παί­σθη­τη δια­δο­χή, που μοιά­ζει σύγ­χρο­νη, ο έρω­τας και η απει­λή.

Τώ­ρα που ξα­να­δια­βά­ζω τις ση­μειώ­σεις μου αυ­τές ανα­γνω­ρί­ζω πως δεν εί­ναι τί­πο­τα άλ­λο από την έκ­φρα­ση των αμ­φι­βο­λιών που με βα­σά­νι­ζαν αυ­τά τα δέ­κα χρό­νια. Εί­ναι ό,τι αό­ρι­στα ανα­λο­γί­στη­κα, –χω­ρίς κα­λά-κα­λά να το κα­τα­λα­βαί­νω–,  πως θα μπο­ρού­σα να κά­νω, σαν αντί­δρα­ση μάλ­λον πα­ρά σαν αυ­τό­νο­μη πρά­ξη, όταν δεν μου ήτα­νε ακό­μη δυ­να­τόν αλ­λιώ­τι­κα, με ό,τι  υπήρ­ξα, να σε δι­καιώ­σω.

Ο φί­λος μας αμέ­σως μου πα­ρα­τή­ρη­σε πως έτσι το γυ­ναι­κείο αντί­μα­χο πρό­σω­πο ήταν μια «μοι­ραία γυ­ναί­κα», ακυ­ρί­ευ­τη. Δεν θα δε­χό­μουν πο­τέ δί­πλα στον Don Zuan, μια μοι­ραία γυ­ναί­κα. Πα­ρα­μέ­νει υπό­θε­ση και στη ζωή. Δια­φώ­νη­σα πως δεν εν­νο­ού­σα κά­τι τέ­τοιο. Απλώς ήθε­λα ένα αιώ­νιο γυ­ναι­κείο στοι­χείο να στα­θεί αντί­κρυ στην αιω­νιό­τη­τα του Don Zuan για να την ακε­ραιώ­σει, και να την δια­τη­ρεί μέ­σα στο δ ρ ά μ α. Όχι να πα­ρα­τεί­νει απλώς τη  δρα­μα­τι­κό­τη­τα.

Βλέ­πω σή­με­ρα πως αν ήταν στρα­βά όλα αυ­τά υπήρ­χε σε σπέρ­μα μέ­σα τους η αλή­θεια. Το λά­θος ήταν πως έμε­να πά­λι στην αγω­νία. Έπρε­πε να την πε­ρά­σω. Η Ελ­λη­νι­κή τρα­γω­δία σκο­πεύ­ει το πέ­ραν του τρα­γι­κού. Αυ­τό δεν εί­χα δει.

Αρ­γό­τε­ρα άρ­χι­σα να δια­βά­ζω το ημε­ρο­λό­γιό σου. Στην αρ­χή πί­στε­ψα κ’ εγώ πως ήταν πραγ­μα­τι­κά το ημε­ρο­λό­γιο του Johanes. Ήταν έξο­χα στη­μέ­νη η πα­γί­δα, όπως άλ­λω­στε και την πρώ­τη φο­ρά, όταν νό­μι­σα πως η ιστο­ρία μας ήταν μο­νά­χα η ιστο­ρία των δύο μας. Η τε­λευ­ταία φά­ση της αγω­νί­ας ήταν αυ­τή, η απο­κά­λυ­ψη της πα­γί­δας. Ύστε­ρα, ξα­ναϋ­φαί­νε­ται το ημε­ρο­λό­γιό σου μπλεγ­μέ­νο με το δι­κό μου.

Μια πί­κρα μό­νο δι­χα­σμού στα ενω­μέ­να μας πρό­σω­πα, όπως τα έβλε­πα και δεν μπο­ρού­σα γι’ αυ­τό να ξε­χω­ρί­σω το δι­κό μου, ανοί­γει μό­λις τώ­ρα, κ’ ίσως να ήταν η τε­λευ­ταία βο­ή­θεια που πή­ρα από σέ­να για το ελευ­θέ­ρω­μά μου.

Σου δό­θη­κα αλη­θι­νά πιο πριν απ’ ό,τι πι­στεύ­εις, όταν έφτα­σα στην στιγ­μή να σε φω­νά­ζω με τ’ όνο­μά σου, σε μιαν έρη­μη έκτα­ση, μό­νη, όπου εί­χα γύ­ρω μου γη και πά­νω μου ου­ρα­νό με τον ήλιο ψη­λά. Ήμουν βέ­βαιη πά­ντα πως εσύ την ήξε­ρες και τη γεύ­τη­κες, τέ­τοια που ήτα­νε αυ­τήν την στιγ­μή, αφού εσύ την εί­χες οδη­γή­σει. Η χρο­νι­κή απλώς με­τά­θε­ση, έχει ση­μα­σία για­τί με­τα­θέ­τει την αξία του γε­γο­νό­τος. Πιο πο­λύ απ’ όλα, τού­τη η πρώ­τη συ­ναί­σθη­ση της ανά­γκης του άλ­λου εγκαι­νιά­ζει την ερω­τι­κή ζωή μας.

Κι ού­τε θα ήθε­λα, –κα­θώς λες και συ–, απο­κα­θι­στώ­ντας αλ­λη­λου­χία γε­γο­νό­των στα πράγ­μα­τα, να πα­ρου­σιά­ζει «ψυ­χο­λο­γι­κό εν­δια­φέ­ρον» κυ­ρί­ως η απά­ντη­σή μου. Θα με­τα­το­πι­ζό­ταν το νό­η­μά της που εί­ναι, νιώ­θω, –τώ­ρα–, το πλή­ρες δό­σι­μό μου σε σέ­να.

Σκέ­ψου ακό­μη, ανα­λαμ­βά­νεις σε τού­το το ημε­ρο­λό­γιό σου ου­σια­στι­κά την αμαρ­τία επει­δή δεν μπο­ρείς να δεις πως ήταν δυ­να­τόν πια για σέ­να να λυ­τρω­θείς πα­ρά μέ­σα απ’ την αμαρ­τία. Την πα­ρα­τει­νό­με­νη πρώ­τη μορ­φή της αθω­ό­τη­τας φο­βά­σαι, και για κεί­νην θέ­λεις να έχεις τύ­ψεις. Νο­μί­ζω πως την νο­σταλ­γείς μάλ­λον. Μ’ αυ­τόν τον τρό­πο ελα­φρώ­νεις, κα­θώς τ’ αρ­νιέ­σαι, το άλ­λο, το με­γά­λο βά­ρος της ύπαρ­ξης της ίδιας. Η πα­ρα­δο­χή της αμαρ­τί­ας εί­ναι μο­νά­χα προ­ϋ­πό­θε­ση για να συγ­χω­ρε­θού­με. Η προ­ο­πτι­κή μιας εξαρ­χής κα­τάρ­γη­σής μας. Δεν μπο­ρεί να έχει σχέ­ση με σέ­να, ού­τε να σε δω εγώ έτσι, για να σε λέω όπο­τε θα ξα­νάρ­χε­σαι «αγα­πη­μέ­νε».

Τα θύ­μα­τα χρειά­ζο­νται για όσους δεν μπο­ρούν να αντέ­ξουν ως το τέ­λος τη μο­να­ξιά τους, για όσους εί­ναι απα­ραί­τη­το έτσι ή αλ­λιώς να θριαμ­βεύ­ουν σα να πο­ρεύ­τη­καν έξω κ’ ενά­ντια στον κό­σμο. Έρ­χο­μαι φέρ­νο­ντάς σου, ας πού­με τον Πα­ρά­δει­σο, τον με­τά θά­να­το πα­ρά­δει­σο. Κα­τα­λα­βαί­νεις; Αυ­τή εί­ναι η απά­ντη­σή μου, κ’ η κα­τα­δί­κη σου αν θέ­λεις από μέ­να. Δεν μου εί­χες δώ­σει τη βε­βαιό­τη­τα πως μ’ αγα­πού­σες μα με εί­χες κά­νει εμέ­να να σ’ αγα­πώ. Με­τά βα­σα­νί­στη­κα για να δια­κρί­νω αν με εί­χες στ’ αλή­θεια αγα­πή­σει.

Ξα­να­κοί­τα­ξα όλα τα γε­γο­νό­τα -όσα έμε­ναν στην ανά­μνη­σή μου-, μα ήταν τό­σο λί­γα και πα­ρα­μι­κρά, που δεν μπο­ρώ να πω ότι αυ­τά σχη­μά­τι­σαν πο­τέ το ρεύ­μα της θερ­μό­τη­τας που στά­θη­κε η σχέ­ση των δύο μας. Η ανη­συ­χία αν μ’ αγα­πού­σες ήρ­θε κα­τό­πι. Τό­τε ερ­χό­μου­να και σου έφερ­να το πρό­σω­πό μου. Μου άρε­σε να το βλέ­πεις. Ήμουν πε­ρισ­σό­τε­ρο απ’ ό,τι ήμουν εκεί­νη την ώρα, όταν βρι­σκό­μουν κο­ντά σου. Δεν θυ­μά­μαι τι σου έλε­γα και πώς φερ­νό­μουν. Νο­μί­ζω μά­λι­στα πως δεν θυ­μό­μου­να ού­τε αμέ­σως με­τά. Δια­βά­ζω τις δι­κές σου ση­μειώ­σεις τώ­ρα για κά­θε συ­νά­ντη­σή μας και βρί­σκω σ’ αυ­τές την Cordelia. Τη γνώ­ρι­σες πριν από μέ­να και μου τη γνώ­ρι­σες, και αυ­τό εί­ναι ο έρω­τάς μας. Ού­τε αυ­τά τα ίδια τα γε­γο­νό­τα που πε­ρι­γρά­φεις. Έχω την ίδια ησυ­χία που εί­χα και τό­τε.

(Με­τά από μι­κρή δια­κο­πή)

Πριν προ­χω­ρή­σω πα­ρα­κά­τω κά­θι­σα και τα­χτο­ποί­η­σα τα προη­γού­με­να. Για­τί εί­ναι δύ­σκο­λο να κλεί­σεις σε φρά­σεις, όχι μό­νο το απο­τέ­λε­σμα, μα και αυ­τήν τη σύμ­πτω­ση των δυ­νά­με­ων που τις γεν­νά. Να εί­ναι ο τρό­πος που ακο­λου­θείς μια μά­χη, πά­ντα το ένιω­θα σα να με έσω­ζε απ’ το χα­μό. Δεν έχει ση­μα­σία να δια­σώ­σεις το θέ­μα σου, μα να δια­σώ­σεις και τον εαυ­τό σου. Αυ­τήν την έν­νοια άλ­λω­στε δεν έχει στο τέ­λος και ολό­κλη­ρη η απά­ντη­σή μου;

Ο ρό­λος του Don Zuan στην ζωή της γυ­ναί­κας εί­ναι η απο­κά­λυ­ψη της γυ­ναι­κό­τη­τάς της στην πιο μύ­χια ου­σία της γυ­ναι­κό­τη­τας αυ­τής. Κά­τω απ’ τα κα­λύμ­μα­τα της αθω­ό­τη­τας του κο­ρι­τσιού, της παι­γνι­διά­ρας γνώ­σης λί­γο με­τά, της αι­σθη­μα­τι­κής αδρά­νειας κα­μιά φο­ρά, εκεί­νος γνω­ρί­ζει τη γυ­ναί­κα με το αιώ­νιό της βά­ρος της ύλης που ζη­τά να δο­θεί για να με­τα­τρα­πεί σε ενέρ­γεια. Σκο­πεύ­ει κα­τ’ ευ­θεί­αν στο στό­χο αυ­τόν τον κρυμ­μέ­νο, και η εξά­σκη­ση της γοη­τεί­ας του συ­νί­στα­ται ακρι­βώς στο να τον φα­νε­ρώ­σει, να ρί­ξει τα κα­λύμ­μα­τα για να τον έχει απέ­να­ντί του γυ­μνό και απρο­στά­τευ­το στην δύ­να­μή του, που δεν εί­ναι εχθρι­κιά πια μα ο ίδιος ο προ­ο­ρι­σμός και του στό­χου. Κά­τι πα­ρό­μοιο γί­νε­ται με κά­θε «εσύ» νο­μί­ζω.

Αν για κά­θε γυ­ναί­κα η εμ­φά­νι­ση του Don Zuan στη ζωή της εί­ναι απο­κα­λυ­πτι­κή, για τη κο­πέ­λα, η τε­λεί­ω­ση της γοη­τεί­ας του πά­νω της, ση­μαί­νει την ίδια τη γέν­νη­σή της. Πρώ­τη φο­ρά κα­τα­λα­βαί­νει αυ­τό το βά­ρος της ύλης που συ­νι­στά τη μορ­φή της. Κά­τω από την ελα­φρά­δα της ανυ­πο­ψί­α­στης πε­ρη­φά­νιας και της ντρο­πής της, της ελευ­θε­ρί­ας της και της αγο­ρί­στι­κης αυ­τάρ­κειας, αυ­τής της ύπαρ­ξης που εί­ναι ακό­μη πο­λύ πνεύ­μα για να νιώ­θει η ίδια τον εαυ­τό της, και αυ­τού του πνεύ­μα­τος που αξε­διά­λυ­τα ακό­μη μπλέ­κε­ται κά­θε στιγ­μή, σαν τρυ­φε­ρό κλω­νά­ρι αμπε­λιού, με τις αό­ρι­στες ανη­συ­χί­ες και τις πα­ρά­δο­ξες με­λαγ­χο­λί­ες, πρώ­τη φο­ρά της νιώ­θει να εί­ναι ορι­σμέ­νη όπως δεν εί­ναι ο αέ­ρας ή το νε­ρό, μα όπως εί­ναι ο κό­σμος με τον αέ­ρα και το νε­ρό.

Σ’ αυ­τόν τον ρό­λο του Αδάμ που απ’ την πλευ­ρά του θα γεν­νη­θεί η Εύα, υπάρ­χει η θε­τι­κή όψη του Don Zuan. Εκεί­νη που εί­ναι το θύ­μα του τον δι­καιώ­νει. Ό,τι βρι­σκό­τα­νε εν δυ­νά­μει, δη­μιουρ­γεί­ται, απ’ τ’ άγ­γιγ­μά του μες τη ζωή. Ο μύ­θος του Don Zuan κοι­ταγ­μέ­νος απ’ τη γυ­ναί­κα δεν εί­ναι αγω­νία κα­τα­λυ­τι­κή, για­τί ο πό­νος ξέ­ρο­με εμείς πως γεν­νά, και δεν κλεί­νε­ται για κα­μιά από μας η ζωή μο­νά­χα στον εαυ­τό της.

Παίρ­νω τον Don Zuan έτσι απλά όπως σή­με­ρα, και μου φαί­νε­ται πως έχω να να­νου­ρί­σω ένα παι­δί μου. Η δρα­μα­τι­κή τε­λεί­ω­ση του αι­σθά­νο­μαι ακα­θό­ρι­στα πως πρέ­πει κά­πως να πε­ρά­σει από δω. Μο­νά­χα που ζη­τώ να με συγ­χω­ρέ­σεις που δεν μπο­ρώ να την κά­νω, για μια στιγ­μή σαν αυ­τή, πιο πλού­σια τη φω­νή μου.

(Προ­σθέ­τω εκ των υστέ­ρων)

Στη ση­με­ρι­νή ώρι­μή μας σκέ­ψη θα μπο­ρού­σα­με να απο­κα­τα­στή­σου­με την ισορ­ρο­πία της γνώ­σης του αντι­κει­μέ­νου που μοι­ραία ακρω­τη­ριά­σα­με και κα­τα­στρέ­ψα­με όταν ήμα­σταν νέ­οι, με τη συ­νεί­δη­ση της σχέ­σης μιας πα­ράλ­λη­λης υπο­στά­σε­ως υπο­κει­μέ­νων, όπως άλ­λω­στε το εί­δες ότι το υπο­ψια­ζό­μουν. Μό­νο που ο μο­νό­λο­γός τους δεν θα πα­ρα­τί­θε­ται για τον θε­α­τή, θα υπάρ­χει το άγ­γιγ­μά τους, η ξε­νη­τιά αυ­τή που δεν μας κα­ταρ­γεί αλ­λά μας ορί­ζει. Ίσως, το πω στο παι­δί μου όταν θα το απο­βγά­ζω.

Γι’ αυ­τό οφεί­λει να σω­θεί η Cordelia. Η Μαρ­γα­ρί­τα κα­θώς χά­νε­ται δεν μπο­ρεί να ελευ­θε­ρώ­σει τον Φά­ουστ. Με­τά αντα­μώ­νει την Ελέ­νη. Η Cordelia πρέ­πει να εί­ναι η Μαρ­γα­ρί­τα και η Ελέ­νη. Το νό­η­μα του πρώ­του έρω­τα να μην εί­ναι ο χα­μός, μα η συ­νεί­δη­ση. Μία Ελέ­νη που μέ­σα της κρα­τά πη­γή για την αιώ­νια ομορ­φιά της τη Μαρ­γα­ρί­τα. Να ξα­να­λού­ζε­ται στην πρώ­τη, την ανα­μάρ­τη­τη ου­σία, για να μπο­ρεί να πράτ­τει, -χω­ρίς να δια­λύ­ε­ται- , την γυ­ναι­κό­τη­τά της, βε­βαί­ω­ση στη ζωή της ολό­κλη­ρη, του Don Zuan.

Η ιστο­ρία μας θα μπο­ρού­σε να ήταν η γέν­νη­σή της.

Ο φί­λος μας που του μί­λη­σα γι’ αυ­τές μου τις σκέ­ψεις έκα­νε μιαν απρό­ο­πτη πα­ρα­τή­ρη­ση. Του αρέ­σει το εί­δος αυ­τό του δια­λό­γου που οδη­γεί στην ακρο­βα­σία κα­μιά φο­ρά. Η χρο­νο­λο­γι­κή σει­ρά, μου εί­πε, που εμ­φα­νί­ζο­νται στην ιστο­ρία αυ­τές οι γυ­ναι­κεί­ες μορ­φές, Εύα, Ελέ­νη, Μαρ­γα­ρί­τα, αντι­στοι­χεί ίσως στην φο­ρά που ακο­λού­θη­σε μες στην πο­ρεία της συ­νεί­δη­σής μας γε­νι­κώ­τε­ρα η αντί­λη­ψη του «μύ­θου».

Ένα άλ­λο πρό­βλη­μα που με απα­σχο­λεί με­τά απ’ την συ­ζή­τη­ση μα­ζί του, εί­ναι αν το δρά­μα που σχε­διά­ζω μπο­ρεί να έχει την ορι­σμέ­νη του μορ­φή μέ­σα στον ορι­σμέ­νο της χρό­νο. Εδώ απλώ­νε­ται έξω απ’ το σχή­μα του, σαν ζωή που δεν ορί­ζε­ται πα­ρά μό­νο απ’ τα στά­δια της συ­νεί­δη­σής μας, και όχι απ’ τον χρό­νο. Η Cordelia όμως υπάρ­χει σε όλα της τα στοι­χεία και σε όλο το διά­στη­μα απ’ αρ­χής. Δεν εί­ναι ανύ­παρ­κτη σαν αριθ­μός, εί­ναι απλώς ανει­κο­νι­κή, «ενέ­χου­σα ει­κό­να» και έτσι μπο­ρεί να απο­τε­λέ­σει το άλ­λο σκέ­λος σε μια δρα­μα­τι­κή σχέ­ση.

Αν εσύ έχεις να σχη­μα­τί­σεις από την αγά­πη σου τό­σο συ­γκε­κρι­μέ­νο το πρό­σω­πό της ώσπου να το δεις ο ίδιος κά­πο­τε ένα ακέ­ραιο πρό­σω­πο, ξέ­νο και μό­νο, εί­ναι για­τί δεν ήσα­σταν ο έρω­τας και η απει­λή μο­νά­χα ο ένας για τον άλ­λον, μα κι ο κα­θέ­νας απ’ την ίδια ρί­ζα, έρω­τας και απει­λή ο ίδιος για τον εαυ­τό του.

Η ώρα εκεί­νη που έτσι σε κά­λε­σα, τώ­ρα το ξέ­ρω πως ήταν το τρα­γι­κό ση­μείο. Δεν προ­ε­τοί­μα­ζε, αγα­πη­μέ­νε μου, την προ­δο­σία, μα εκεί­νη την ανα­πό­φευ­κτη τε­λεί­ω­ση δύο αν­θρώ­πων που νιώ­θουν τον εαυ­τό τους χω­ρι­στόν, πά­ντα όμως ο ένας σε σχέ­ση με τον άλ­λον, γι’ αυ­τό κ’ έχουν ανά­γκη ο ένας του άλ­λου. Υπήρ­ξα όμως στην ιστο­ρία αυ­τή προ του τρα­γι­κού και εί­μαι τώ­ρα μό­λις πέ­ραν του τρα­γι­κού γι’ αυ­τό στέ­κε­ται τέ­τοια, πο­λύ­τι­μη η ώρα εκεί­νη.

Ο χω­ρι­σμός μας μου οφει­λό­ταν. Μου οφει­λό­ταν έτσι να πο­νέ­σω για να στο πω ετού­το τώ­ρα, και να μπο­ρώ να σε ξα­να­δώ­σω, εγώ αυ­τήν την φο­ρά απ’ την αρ­χή, στην άλ­λη γυ­ναί­κα, όχι επα­νά­λη­ψη, όπως εσύ νο­μί­ζεις ή θέ­λεις να νο­μί­ζεις, πά­ντα, μα μια ολο­καί­νουρ­γη ιστο­ρία.

Έφτα­σα στο τε­λι­κό μέ­ρος. Πα­ρα­τη­ρώ, ξα­να­δια­βά­ζο­ντας όσα έχω γρά­ψει· πως ακο­λού­θη­σα ανά­λο­γους τρό­πους για να δια­φεύ­γω, όπως και τό­τε, κυ­κλώ­νο­ντας μο­νά­χα με σχό­λια και συ­ναι­σθή­μα­τα ό,τι ήταν αλη­θι­νό «πράγ­μα». Ίσως όμως μ’ αυ­τόν τον τρό­πο φτά­νει κα­νείς ανα­πό­τρε­πτα πια εκεί, για­τί έχει εξα­ντλή­σει τους άλ­λους δρό­μους, ανα­γκά­ζο­ντας τον εαυ­τό του ολό­κλη­ρον, τώ­ρα, ευ­θύ, στην πιο κο­ντά στη σάρ­κα του αλή­θεια.

Αγά­πη­σα, πα­ντρεύ­τη­κα, και έχω παι­διά. Μπο­ρεί αυ­τό ακρι­βώς να συ­νέ­τει­νε σε όλο τον σχη­μα­τι­σμό της άπο­ψής μου. Στις πιο ευ­τυ­χι­σμέ­νες μου στιγ­μές αι­σθά­νο­μαι πως εί­μαι η Cordelia σου. Πε­ρί­που όπως ξέ­ρει μια ηθο­ποιός πως εί­ναι η «Γε­νε­βιέ­βη». Πά­ντα ανα­λο­γι­ζό­μου­να τί εί­ναι πε­ρισ­σό­τε­ρο πραγ­μα­τι­κό­τη­τα για τον ηθο­ποιό και ως ποιο ση­μείο φτά­νει η προ­δο­σία. Νο­μί­ζω εί­ναι το ίδιο κα­θώς την ώρα του έρω­τα δεν σ’ εμπο­δί­ζει που από νω­ρίς μι­λού­σα­τε για το φαΐ ή για τα ρού­χα. Δεν εί­ναι δι­χα­σμός αυ­τό, ού­τε εί­ναι ασκή­μια. Πλου­ταί­νει η ώρα η μία την άλ­λην, και εί­σαι έτσι ολό­κλη­ρη ο εαυ­τός σου. Η διαρ­κής με­τά­βα­ση απ’ την μορ­φή στην ου­σία, απ’ την ου­σία στην μορ­φή, δί­νει την ομορ­φιά σε όλα. Ο τρό­πος αυ­τής της με­τά­βα­σης εί­ναι που ξε­χω­ρί­ζει τον ένα απ’ τον άλ­λον. Ίσως εί­ναι η ίδια η ου­σία.

Εί­μαι η Cordelia όπως με βλέ­πεις σή­με­ρα, σ’ αυ­τόν τον τρό­πο, γι’ αυ­τό εί­μαι η Cordelia σου και η γυ­ναί­κα του, και η μη­τέ­ρα των παι­διών μας. Ως τώ­ρα απέ­φευ­γα και τη σκέ­ψη μου ακό­μη που στρε­φό­ταν σε σέ­να νο­μί­ζο­ντας πως ήταν για κεί­νους απά­τη. Η αγω­νία των δέ­κα μου χρό­νων ήταν να κυ­βερ­νή­σω τον ακέ­ραιο εαυ­τό μου. Ερ­χό­νταν στιγ­μές που έλε­γα, όταν πο­λύ πο­νού­σα γι’ αυ­τό το σκί­σι­μο του κό­σμου μέ­σα μου στα δύο, πως δεν έπρε­πε να έχει έρ­θει ο χω­ρι­σμός μας, κι ανα­ζη­τού­σα τό­τε να βρω ποιος ήταν ο φταί­χτης. Τώ­ρα το ξέ­ρω που ενώ­θη­καν όλα. Παίρ­νο­ντας μιαν ορι­σμέ­νη μορ­φή χά­νε­σαι σ’ αυ­τό που ήσουν τό­τε, γε­νι­κή κα­θα­ρή έν­νοια της γοη­τεί­ας, πέ­ρα κι απ’ τα προ­σω­πι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά σου που απο­κτούν στο μά­κρε­μα του χρό­νου πά­λι μιαν εντε­λώς συμ­πτω­μα­τι­κή θέ­ση. Με γέν­νη­σες έτσι. Ανα­πτύσ­σο­ντας για μέ­να, όσο πε­ρισ­σό­τε­ρο, την έκτα­ση της έλ­ξης, μου απο­κά­λυ­ψες την έκτα­ση και την ύπαρ­ξη της δι­κιάς μου ου­σί­ας, όλου του αντί­στοι­χου πε­δί­ου που υπήρ­χε για μιαν άλ­λης φύ­σης ενέρ­γεια.

Πέ­ρα από την κα­τα­στρο­φή, σου χρω­στού­σα στη ζωή μου να της δώ­σω την πρά­ξη, να τη βε­βαιώ­σω σε όλες τις μορ­φές που ήταν να πά­ρει. Όταν γυρ­νάω σε σέ­να, εί­ναι για κεί­νους να γί­νω ωραία. Για­τί δι­κό σου εί­ναι το όνο­μα Cordelia. Με οφεί­λουν σε σέ­να. Γι’ αυ­τό σου γρά­φω.

Κα­θώς λυ­τρώ­νο­μαι από την αγω­νία το ξέ­ρω πως λυ­τρώ­νο­μαι πά­λι για σέ­να. Και σί­γου­ρα το πε­ρι­μέ­νεις. Ένας δρα­μα­τι­κός Don Zuan που γνώ­ρι­ζε πως η ελευ­θε­ρία του θα βρε­θεί τό­σο μα­κρύ­τε­ρα, πιο δύ­σκο­λη και ωραιό­τε­ρη, στο τε­λευ­ταίο άκρο της κα­μπύ­λης, αφού εκεί­νος οδή­γη­σε στο υψη­λό­τε­ρό της ση­μείο. Εγώ υπήρ­ξα η άλ­λη δύ­να­μη στην τρο­χιά της. Χρειά­ζο­νται δύο. Τώ­ρα σου δί­νο­μαι πλή­ρως, δί­νο­ντάς σου το τέ­λος, γεν­νώ­ντας σε με τη σει­ρά μου ποιος εί­σαι.

Μην το πά­ρεις για χά­ρη συγ­γνώ­μης. Θέ­λω να εί­μαι ακέ­ραια πά­λι αυ­τήν την ώρα μπρο­στά σου. Μο­νά­χα σου λέω, πως εί­ναι η άλ­λη νέα υπε­ρη­φά­νεια, που δεν χρειά­ζε­ται κα­νέ­ναν πια, και ού­τε κα­νέ­νας μπο­ρεί να τη βοη­θή­σει ανα­λαμ­βά­νο­ντας το πρώ­το σφάλ­μα, του αν­θρώ­που που αντί­κρυ στην μοί­ρα του τη γνω­ρί­ζει. Η δρα­μα­τι­κή αί­σθη­ση δεν έχει τέ­λος.

Πριν να σ’ εγκα­τα­λεί­ψω, τώ­ρα αλη­θι­νά μο­νά­χον, χω­ρίς ού­τε το βά­ρος και τον δε­σμό της τύ­ψης για μέ­να, σε ευ­χα­ρι­στώ που μου έδω­σες να έχω πά­ντο­τε μέ­σα μου τη Μαρ­γα­ρί­τα. Σε ευ­χα­ρι­στεί η Cordelia του άντρα μου και των παι­διών μου, η Cordelia σου.

Cordelia

_{(1954 γράφτηκε, 1959 δόθηκε για να εκδοθεί)}