Μουσική διασκευή σε γκρίζο: Το πορτραίτο του μικρού Stephen Manuel

Ίσως με­ρι­κοί να ανα­ρω­τη­θούν τί δου­λειά έχει το πορ­τραί­το ενός μι­κρού αγο­ριού σε μια σει­ρά με άρ­θρα που έχουν να κά­νουν με με­γά­λα έρ­γα ζω­γρα­φι­κής προ­ρα­φαη­λι­τών ζω­γρά­φων και με τα γυ­ναι­κεία μο­ντέ­λα τους, αλ­λά αυ­τά τα «μι­κρά» έρ­γα δη­μιουρ­γούν τη σχο­λή, το κλί­μα της επο­χής και τις σχέ­σεις των ζω­γρά­φων με τα μο­ντέ­λα τους.

Το πορ­τραί­το του Στέ­φα­νου Μα­νου­ήλ (Stephen Manuel, 1880-1954) το ζω­γρά­φι­σε ο Τζέιμς Γουί­στλερ (James Whistler) πε­ρί­που το 1885 και ήταν πα­ραγ­γε­λία της μη­τέ­ρας του Σο­φί­ας Ιω­νί­δου-Μα­νου­ήλ, που ήταν αδελ­φή της Νέλ­λης Ιω­νί­δου-Γουί­στλερ, κου­νιά­δας του ζω­γρά­φου. Ο μι­κρός Στέ­φα­νος ήταν τό­τε πε­ρί­που 5 ετών. Για ένα μι­κρό αγό­ρι πέ­ντε ετών ήταν πο­λύ δύ­σκο­λο να κρα­τή­σει την πό­ζα του για μα­κρύ χρο­νι­κό διά­στη­μα και ο ζω­γρά­φος έπρε­πε να το ζω­γρα­φί­σει γρή­γο­ρα, πράγ­μα σχε­δόν αδύ­να­το για τον Γουί­στλερ· ας θυ­μη­θού­με ότι για να ζω­γρα­φί­σει την Πρι­γκί­πισ­σα στη χώ­ρα της πορ­σε­λά­νης το μο­ντέ­λο, Χρι­στί­να Σπάρ­τα­λη-D’Anvers, χρειά­στη­κε να πο­ζά­ρει κά­που εβδο­μή­ντα φο­ρές και του πή­ρε σχε­δόν δύο χρό­νια για να το ολο­κλη­ρώ­σει. Η προ­τρο­πή και συμ­βου­λή του βοη­θού του και μα­θη­τή του Γουόλ­τερ Σί­κερτ (Walter Sickert) ήταν να το ζω­γρα­φί­σει γρή­γο­ρα και να κά­νει αρ­γό­τε­ρα μό­νο με­ρι­κές διορ­θώ­σεις. Συ­νή­θως οι προ­ρα­φαη­λί­τες ζω­γρά­φοι όταν ζω­γρά­φι­ζαν νε­α­νι­κά μέ­λη των ελ­λη­νο­βρε­τα­νι­κών οι­κο­γε­νειών, τα ζω­γρά­φι­ζαν φο­ρώ­ντας ελ­λη­νι­κές εθνι­κές εν­δυ­μα­σί­ες, τσο­λιά­δες ή Αμα­λί­ες. Ο ζω­γρά­φος Oυάτς (George Frederic Watts) 1817-1904 λέ­γε­ται ότι ζω­γρά­φι­σε για την ελ­λη­νι­κή πα­ροι­κία της Αγ­γλί­ας πε­ρί­που εξή­ντα πορ­τραί­τα τους^. όταν βρι­σκό­ταν σε οι­κο­νο­μι­κή στε­νό­τη­τα ζη­τού­σε και ζω­γρά­φι­ζε κά­ποιον από τους «Έλ­λη­νες» (the Greeks). Ο Oυάτς εί­χε ζω­γρα­φί­σει και το πορ­τραί­το της μη­τέ­ρας του Στέ­φα­νου. Ο Γουί­στλερ όμως για να ζω­γρα­φί­σει τον Στέ­φα­νο επέ­λε­ξε να τον ζω­γρα­φί­σει με ένα κα­θη­με­ρι­νό έν­δυ­μα σαν να εί­ναι έτοι­μος να πά­ει βόλ­τα. Στον τί­τλο εν­σω­μά­τω­σε όπως συ­νή­θι­ζε εκεί­νη την επο­χή ορο­λο­γία από τη μου­σι­κή, γι’ αυ­τό και ονό­μα­σε τον πί­να­κα Arrangement in Grey: Portrait of Master Stephen Manuel. Ένας πα­ρό­μοιος πί­να­κας του Γουί­στλερ σώ­ζε­ται με τον τί­τλος Πορ­τραί­το ενός παι­διού (Portrait of a child), αλ­λά φαί­νε­ται ότι εί­ναι σαν προ­σχέ­διο του πί­να­κα, ένας ατε­λεί­ω­τος πί­να­κας.

Ο Στέ­φα­νος Μα­νου­ήλ εί­χε λα­μπρή κα­ριέ­ρα σαν δη­μό­σιος υπάλ­λη­λος της Βρε­τα­νι­κής αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Πα­ντρεύ­τη­κε μια ξα­δέλ­φη του, τη Ζωή Ιω­νί­δου, όπως συ­νη­θι­ζό­ταν στον κύ­κλο της ελ­λη­νι­κής ομο­γέ­νειας, οι γά­μοι να εί­ναι με­τα­ξύ των οι­κο­γε­νειών, και πα­ρα­στά­θη­κε και πε­ριέ­θαλ­ψε τη θεία του Νέλ­λη, όταν έμει­νε μό­νη της με­τά τον θά­να­το του άντρα της και του κου­νιά­δου της. Κλη­ρο­νό­μη­σε τον πί­να­κα με­τά τον θά­να­το της μη­τέ­ρας του, ο οποί­ος εντέ­λει αγο­ρά­στη­κε από τον αμε­ρι­κά­νο με­γι­στά­να Φρηρ (C.L. Freer) και σή­με­ρα εκτί­θε­ται μα­ζί με όλη τη συλ­λο­γή του Φρηρ στο Μου­σείο Σμιθ­σό­νια, στη Γκα­λε­ρί Φρηρ (Freer Gallery) στην Ουά­σιγ­κτον, μα­ζί με την Πρι­γκί­πισ­σα στη χώ­ρα της πορ­σε­λά­νης^. ένα μι­κρό αρι­στούρ­γη­μα πλάι σε έναν με­γά­λο πί­να­κα.