«Ο θάνατος κι ο εφιάλτης»

Η επιρ­ροή της ποί­η­σης του Μίλ­του Σα­χτού­ρη στη γε­νιά του ’70 εί­ναι ένα θέ­μα που με­λε­τά­ται ιδιαι­τέ­ρως τα τε­λευ­ταία χρό­νια απο­δει­κνύ­ο­ντας (και πα­ράλ­λη­λα υπο­δει­κνύ­ο­ντας) ότι αυ­τός ο οι­κεί­ος και ταυ­τό­χρο­να ανοί­κειος κό­σμος που δη­μιουρ­γεί, το άγ­χος και η αγω­νία της ύπαρ­ξης, το πα­ρά­δο­ξο μιας «κό­λα­ση[ς] / με τό­σο φως / δεν το πε­ρί­με­να» (Μ. Σα­χτού­ρης, «Στιγ­μές», Στίγ­μα­τα, 1962^[1] δεν εκ­φρά­ζει μό­νο τα βιώ­μα­τα και την οδύ­νη ενός με­τεμ­φυ­λια­κού κό­σμου αλ­λά γί­νε­ται εξαι­ρε­τι­κά επί­και­ρος στη σύγ­χρο­νη επο­χή και δεν αφή­νει αδιά­φο­ρους τους ομο­τέ­χνους του. Το πε­δίο της ποί­η­σης του Σα­χτού­ρη επε­κτεί­νε­ται πέ­ρα από συ­γκε­κρι­μέ­να, ει­δι­κά χρο­νι­κά όρια λαμ­βά­νο­ντας δια­χρο­νι­κή αξία, «κα­θώς αυ­τή η πα­ρα­γω­γή εί­ναι σα­φές σε από­λυ­τη έν­νοια ότι αντα­πο­κρί­νε­ται στα­θε­ρά στους όρους της σύγ­χρο­νης δη­μιουρ­γι­κής πρό­σλη­ψης κα­τά την εξέ­λι­ξη του αντι­κει­με­νι­κού και κυ­ρί­ως του πο­λι­τι­σμι­κού χρό­νου»^[2] και εμπνέ­ο­ντας όχι μό­νο νε­ό­τε­ρους ποι­η­τές αλ­λά απο­κτώ­ντας στα­θε­ρά και ένα νέο, δυ­να­μι­κό κοι­νό^[3]
Αυ­τός, λοι­πόν, ο κό­σμος που «ενώ πε­ρι­γρά­φε­ται με κα­νο­νι­κά συ­νταγ­μέ­νο λό­γο, με­τα­τρέ­πε­ται σε ανοί­κειο χώ­ρο»,^[4] η εμ­μο­νή με τον θά­να­το και το στοι­χείο του εφιάλ­τη εί­ναι ορι­σμέ­να από τα στοι­χεία που επη­ρέ­α­σαν και έναν από τους ση­μα­ντι­κό­τε­ρους εκ­προ­σώ­πους της γε­νιάς του ’70, τον Γιάν­νη Βαρ­βέ­ρη. Ο ίδιος άλ­λω­στε επι­ση­μαί­νει σε αφιέ­ρω­μα του πε­ριο­δι­κού Αντί ότι «η γε­νιά του ’70 οφεί­λει ση­μα­ντι­κά τρο­φεία στον Μίλ­το Σα­χτού­ρη. […] Με τις εφιαλ­τι­κές του ει­κό­νες και τα εω­σφο­ρι­κά το­πία του μας βο­ή­θη­σε να εξοι­κειω­θού­με και να δια­τυ­πώ­σου­με […] την μεί­ζο­να έν­νοια του θα­νά­του».^[5]

Ει­δι­κό­τε­ρα, η επιρ­ροή του Σα­χτού­ρη στην ποί­η­ση του Βαρ­βέ­ρη εντο­πί­ζε­ται κυ­ρί­ως στη δη­μιουρ­γία ενός εφιαλ­τι­κού το­πί­ου με ανα­φο­ρές στον δια­με­λι­σμό του αν­θρώ­πι­νου σώ­μα­τος, στη συ­νύ­παρ­ξη ζω­ντα­νών-νε­κρών, αλ­λά και στη χρή­ση ορι­σμέ­νων συμ­βό­λων, όπως το χιό­νι. Ο Σα­χτού­ρης έχει βιώ­σει τις οδυ­νη­ρές εμπει­ρί­ες του Β΄ Πα­γκό­σμιου πο­λέ­μου, της Κα­το­χής, του Εμ­φυ­λί­ου και των με­τεμ­φυ­λια­κών χρό­νων και αυ­τή η επο­χή και «ο ρε­α­λι­σμός της ει­σβάλ­λει και ανα­στα­τώ­νει τα άδυ­τα του φα­ντα­στι­κού του χώ­ρου και το εγώ του με την τα­ρα­χή και τις πα­ραι­σθή­σεις του, δρώ­ντας εξ επα­φής, λει­τουρ­γεί σαν πα­ρα­μορ­φω­τι­κός κα­θρέ­φτης της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας».^[6] Ακό­μη και αν η επο­χή και ο σκο­πός των δύο ποι­η­τών δια­φέ­ρει, το ποι­η­τι­κό απο­τέ­λε­σμα του Βαρ­βέ­ρη σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις ανά­γε­ται στα ποι­ή­μα­τα του Σα­χτού­ρη, με τον οποίο «δη­μιουρ­γεί ση­μεία δια­λό­γου».^[7]

Στη συ­νέ­χεια, θα εξε­τά­σου­με ορι­σμέ­να ποι­ή­μα­τα εν­δει­κτι­κά των σχέ­σε­ων που ανα­πτύσ­σο­νται ανά­με­σα στους δύο ποι­η­τές. Ο πα­ραλ­λη­λι­σμός των κοι­νών στοι­χεί­ων ξε­κι­νά με το ποί­η­μα του Βαρ­βέ­ρη «Σε σκλη­ρό νό­μι­σμα» όπου ο δια­με­λι­σμός του σώ­μα­τος συν­δέ­ε­ται με την ποι­η­τι­κή τέ­χνη: «Διε­ρω­τώ­μαι αν μέ­σα σ’ αυ­τό το ποί­η­μα/ βρί­σκε­ται η καρ­διά μου./ Θή­ρα­μα εί­ναι και τρέ­χει τρέ­χει./ Την κυ­νη­γούν κυ­νη­γοί./ Εγώ εί­μαι με τους κυ­νη­γούς./ Στή­νω δό­κα­να, πα­ρι­στά­νει πως πιά­στη­κε, φεύ­γει. […] Το βρά­δυ μα­ζευό­μα­στε/ εγώ και οι κυ­νη­γοί/ σε μια κα­λύ­βα δια­βά­ζου­με δυ­να­τά:/ «Απου­σιά­ζει η καρ­διά σου», μου λέ­νε./ Και σκύ­βω το κε­φά­λι./ «Θα δο­κι­μά­σω πά­λι αύ­ριο» υπό­σχο­μαι/ ξέ­ρο­ντας πως η φυ­σι­κή κα­τά­στα­ση/ της καρ­διάς μου/ εί­ναι μέ­σα στο δά­σος/ και έξω απ’ τα ποι­ή­μα­τα».^[8] Εδώ η απου­σία της καρ­διάς του ποι­η­τή πα­ρα­πέ­μπει στο κομ­μέ­νο κε­φά­λι από το ποί­η­μα του Σα­χτού­ρη «Το κε­φά­λι του ποι­η­τή», το οποίο συ­νε­χί­ζει να δια­μαρ­τύ­ρε­ται και να ενο­χλεί με τα λό­για του: «Έκο­ψα το κε­φά­λι μου/ το ’βα­λα σ’ ένα πιά­το/ και το πή­γα στο για­τρό μου/ -Δεν έχει τί­πο­τε, μου εί­πε,/ εί­ναι απλώς πυ­ρα­κτω­μέ­νο/ ρί­ξε το μέ­σα στο πο­τά­μι και θα ιδού­με/ το­’ρι­ξα στο πο­τά­μι μα­ζί με τους βα­τρά­χους/ τό­τε εί­ναι που χά­λα­σε τον κό­σμο/ άρ­χι­σε κά­τι πα­ρά­ξε­να τρα­γού­δια/ να τρί­ζει φο­βε­ρά και να ουρ­λιά­ζει/ το πή­ρα και το φό­ρε­σα πά­λι στο λαι­μό μου/ γύ­ρι­ζα έξαλ­λος τους δρό­μους/ με πρά­σι­νο εξα­γω­νο­με­τρι­κό κε­φά­λι ποι­η­τή».^[9]

Έπει­τα, στο ποί­η­μα «Αυ­γά μά­τια» του Βαρ­βέ­ρη πα­ρα­τη­ρού­με πώς απο­δο­μεί­ται μια οι­κεία σκη­νή και επα­να­δο­μεί­ται με εφιαλ­τι­κούς όρους: «Εί­πα κι εγώ ένα βρά­δυ να βυ­ζά­ξω τα το­πία./ Ξε­ρί­ζω­σα λοι­πόν τα δυο μου μά­τια/ κι έκα­ψα βού­τυ­ρο σ’ ένα φαρ­δύ τη­γά­νι/ να πιω βου­νά και λί­μνες στέ­ρεα τώ­ρα./ Ο κό­σμος εί­ναι δυο μα­στοί το δί­χως άλ­λο/ με μια και δυο κου­τά­λα της κου­ζί­νας/ πή­ρα να τους γευ­τώ μέ­σα στο πιά­το·/ ψαύ­ο­ντας με τη γλώσ­σα τις θη­λές τους/ τα δά­κρυα σαν παι­δά­κια εί­χαν κλο­τσή­σει/ σαν τό­πια τα το­πία εί­χαν κυ­λή­σει/ στο νέο τους χάρ­τη μιας πε­διά­δας ομε­λέ­τας./ Αυ­γά και μά­τια ένα μπα­στού­νι παίρ­νω τώ­ρα/ κι όπου σας βρί­σκω θα τρυ­πάω και θα βα­δί­ζω».^[10] Αυ­τή η πα­ρα­μόρ­φω­ση και η με­τα­τρο­πή της κα­θη­με­ρι­νό­τη­τας σε σκη­νι­κό εφιαλ­τι­κού το­πί­ου πα­ρα­τη­ρεί­ται στο ποί­η­μα «Συ­μπέ­ρα­σμα» του Σα­χτού­ρη: «[…] κι ύστε­ρα τι ν’ από­γι­νε αυ­τός ο άν­θρω­πος/ τα ρού­χα του κυ­κλο­φό­ρη­σαν σ’ εφη­με­ρί­δες/ το ένα του μά­τι το κρα­τού­σε κι έπαι­ζε/ ένα μι­κρό κο­ρί­τσι/ μαύ­ρα αυ­το­κί­νη­τα με­τέ­φε­ραν τα κομ­μέ­να/ μέ­λη του/ κι η καρ­διά του αε­ρό­στα­το γε­λού­σε στο κε­νό»,^[11] κα­θώς και στο ποί­η­μα «Ιστο­ρία», όπου προ­βάλ­λε­ται με το οξύ­μω­ρο «ωραίο τέ­ρας» η δυ­σμορ­φία του κο­ρι­τσιού: «Όταν άνοι­ξε η σκου­ρια­σμέ­νη πόρ­τα σαν αυ­λαία/ έτρι­ξε/ όπως σά­πιο κα­ρά­βι σε κα­κό λι­μά­νι/ πρό­βα­λε γε­λα­σμέ­νο το πρό­σω­πο του κο­ρι­τσιού/ μέ­σα στο άρω­μα της φω­τιάς και του κα­πνού/ η φω­νή της/ σα σκο­τει­νή αί­θου­σα κι­νη­μα­το­γρά­φου […] το κο­ρί­τσι/ ένα ζω­ντα­νό λου­λού­δι/ ένα λου­λού­δι αναμ­μέ­νο/ ένα ωραίο τέ­ρας/ ανά­πο­δα γυ­ρι­σμέ­νο το στό­μα/ τα μά­τια/ τα φρύ­δια/ ένα ωραίο τέ­ρας/ που χτυ­πού­σε/ σα μα­γι­κό ρο­λό­γι/ το βρά­δυ αυ­τό το μα­γι­κό/ τέ­λος προ­χώ­ρη­σε/ η νύ­χτα/ το κο­ρί­τσι έσπα­σε μέ­σα στον κα­θρέ­φτη/ ύστε­ρα/ φά­νη­καν πά­λι/ τε­ρά­στια/ το πρό­σω­πό μου/ το πρό­σω­πό της/ πα­ρα­μορ­φω­μέ­να/ άγρια μα­τω­μέ­να/ σαν κι­νη­μα­το­γρά­φος».^[12]

Ταυ­τό­χρο­να, μπο­ρού­με να πού­με ότι η συ­νύ­παρ­ξη ζω­ντα­νών και νε­κρών, η από­δο­ση αν­θρώ­πι­νων χα­ρα­κτη­ρι­στι­κών στον θά­να­το και οι νε­κροί που συ­μπε­ρι­φέ­ρο­νται όπως οι ζω­ντα­νοί απο­τε­λούν βα­σι­κά θέ­μα­τα της ποί­η­σης του Βαρ­βέ­ρη. Την ίδια στιγ­μή απο­τε­λεί συ­χνό θέ­μα και της ποί­η­σης του Σα­χτού­ρη^[13] και θα ανα­φέ­ρου­με ορι­σμέ­να πα­ρα­δείγ­μα­τα, για να δια­πι­στω­θεί η ανα­λο­γία ανά­με­σα στους δύο ποι­η­τές. Αρ­χι­κά, στο ποί­η­μα «Η ζωή» του Βαρ­βέ­ρη πα­ρου­σιά­ζο­νται ει­ρω­νι­κά ορι­σμέ­νες φυ­σιο­λο­γι­κές δια­δι­κα­σί­ες των ζω­ντα­νών σ’ έναν κό­σμο νε­κρών: «Κά­τω απ’ το χώ­μα εδώ η ζωή/ μα­κραί­νει/ κι όλο χτε­νί­ζου­με/ του δι­πλα­νού μας τα μαλ­λιά/ κι ο ένας του άλ­λου/ κό­βου­με τα νύ­χια./ Και κά­θε νύ­χτα οι πιο πα­λιοί/ νιώ­θουν του φρέ­σκου δι­πλα­νού ν’ ανα­ση­κώ­νο­νται/ τα δά­χτυ­λα βα­ριά/ να ψη­λα­φού­νε για ένα χά­δι τρυ­φε­ρό/ τη σάρ­κα που έμει­νε».^[14] Στο ποί­η­μα «Παί­ζου­με τους ζω­ντα­νούς;» οι αγα­πη­μέ­νοι νε­κροί κά­νουν την εμ­φά­νι­σή τους και ταυ­τί­ζο­νται με τους ζω­ντα­νούς: «Ξα­πλώ­νω από­ψε πά­λι στη με­ριά σου./ Και με φω­νά­ζω από το δι­πλα­νό δω­μά­τιο/ μ’ αγκα­λιά­ζω με φι­λάω/ εί­μαι πε­ρή­φα­νος για τους βαθ­μούς σου/ το Σάβ­βα­το θα πά­με σι­νε­μά/ την Κυ­ρια­κή θα φά­με έξω/ και σε σφίγ­γω στη σκιά μου/ αυ­τήν που έχω στους πνεύ­μο­νες/ και δε θα σε προ­λά­βουν/ μο­νά­χα μην υπο­πτευ­θείς/ γι’ αυ­τό/ ανά­βω και τσι­γά­ρο:/ Μπα­μπά, πά­λι τσι­γά­ρο;/ μ’ ακούω να λέω/ αλ­λά δεν ξέ­ρω πια/ ποιος απ’ τους δυο/ κα­πνί­ζει/ και ποιος κλαί­ει».^[15] Στο ποί­η­μα «Πρό­βα» δια­γρά­φε­ται με οξύ­μω­ρους όρους μια αντί­στρο­φη κυ­κλι­κή δια­δι­κα­σία θα­νά­του-γέν­νη­σης, κα­θώς οι νε­κροί ετοι­μά­ζο­νται να γεν­νη­θούν: «Ζού­με κα­λά/ σ’ αυ­τό το από­με­ρο νε­κρο­τα­φείο./ Στους ευά­ε­ρους τά­φους/ κά­νου­με πρό­βα ξα­πλω­μέ­νοι/ ενώ φυ­σά­ει από πα­ντού ζωή/ και μας γε­μί­ζει νιά­τα./ Όταν τε­λειώ­νει η πρό­βα ση­κω­νό­μα­στε/ γε­μά­τοι αι­σιο­δο­ξία και δύ­να­μη. Αύ­ριο πά­λι./ Οι πρό­βες συ­νε­χί­ζο­νται επ’ αό­ρι­στον/ και μας μι­κραί­νουν/ σι­γά σι­γά ξα­να­γυ­ρί­ζου­με στη γέν­νη­σή μας/ και πα­ρα­δι­νό­μα­στε/ ετοι­μο­θά­να­τα νε­ο­γέν­νη­τα/ γε­μά­τα σφρί­γος./ Ζού­με κα­λά/ σ’ αυ­τό το από­με­ρο νε­κρο­τα­φείο./ Πο­τέ σας δε θα μά­θε­τε/ πως με­γα­λώ­νει ένας άν­θρω­πος/ σε βρέ­φος/ που δεν κλαί­ει».^[16]

Όσον αφο­ρά τον Σα­χτού­ρη, θα ανα­φέ­ρου­με εν­δει­κτι­κά κά­ποιους στί­χους από τη συ­νύ­παρ­ξη ζω­ντα­νών-νε­κρών, όπως στο ποί­η­μα «Σάβ­βα­το»: «Οι νε­κροί δυο βή­μα­τα πλάι μας/ ησυ­χά­ζουν/ ή κά­θο­νται ήσυ­χα/ στα σκα­λο­πά­τια/ με μια σκού­πα μα­τω­μέ­νη στο χέ­ρι […]»,^[17] στο ποί­η­μα «Ο ήλιος»: «– ‘Ήμουν ο άρ­ρω­στος δί­χως κρε­βά­τι’ έλε­γε τώ­ρα/ ο νε­κρός στο νέο εξε­τα­στή του. Το δω­μά­τιο ήταν/ κα­τα­σκό­τει­νο και μό­νο από μια μι­κρή τρύ­πα στο τα­βά­νι,/ κα­τέ­βαι­νε σι­γά-σι­γά μια υγρή κόκ­κι­νη κλω­στή»,^[18] ενώ η κα­τάρ­γη­ση των φυ­σι­κών ορί­ων ζω­ής-θα­νά­του πραγ­μα­το­ποιεί­ται και με την από­δο­ση στο θά­να­το αν­θρώ­πι­νων ιδιο­τή­των, όπως: «[…] ώσπου τα φέ­ρε­τρα να γί­νουν αύ­ριο άσπρες βάρ­κες/ και μέ­σα να τρα­γου­δά­νε ευ­τυ­χι­σμέ­νοι οι νε­κροί»,^[19] «[…] κά­θε βρά­δυ κερ­δί­ζω κερ­δί­ζω/ ο θά­να­τός μου/ απλώ­νει το χέ­ρι/ κά­θε βρά­δυ κερ­δί­ζω κερ­δί­ζω»,^[20] «Ένας κό­σμος νε­κρός/ πί­νει το πα­γω­μέ­νο γά­λα του/ βάρ­κες πη­γαί­νουν έρ­χο­νται/ φέρ­νουν κι άλ­λους νε­κρούς/ μη­τέ­ρες χά­νουν τα παι­διά τους/ παι­διά κλαί­νε για­τί χά­σαν τις μη­τέ­ρες τους/ τέ­ρα­τα χαρ­το­παί­ζουν:/ – Ρί­ξε το πέ­ντε! Ουρ­λιά­ζει ο νε­κρός δο­λο­φό­νος/ ξάφ­νου πά­λι μι­λά­ει/ η κυ­ρία σκα­τό και καρ­πού­ζι/ ώσπου να βγά­λει η κόκ­κι­νη σε­λή­νη/ το μα­χαί­ρι της/ και ν’ αρ­χί­σει να σφά­ζει.»^[21] ή όταν οι ίδιοι οι νε­κροί απο­κτούν φω­νή, αι­σθή­σεις, σκέ­φτο­νται και αι­σθά­νο­νται όπως οι ζω­ντα­νοί: «Μέ­σα στον τά­φο μου/ περ­πα­τώ τα­ραγ­μέ­νος/ τ’ απά­νω κά­τω/ τ’ απά­νω κά­τω/ ακούω τα πράγ­μα­τα τρι­γύ­ρω/ να ουρ­λιά­ζουν […]»,^[22] «Πρωί πρωί κα­θώς έβγαι­να από το σπί­τι μου,/ εί­δα το αγ­γελ­τή­ριο του θα­νά­του μου./ «Τον αγα­πη­μέ­νο μας φί­λο…» έγρα­φε./ Ώστε λοι­πόν δεν εί­χα συγ­γε­νείς./ Πή­ρα γρή­γο­ρα ένα τα­ξί κι ανέ­βη­κα στην Κη­φι­σιά./ Σ’ όλο τον δρό­μο υπήρ­χαν τε­ρά­στια πα­νώ που/ γρά­φαν:/ «ΠΕ­ΣΑΝ ΤΑ ΦΡΑΓ­ΜΑ­ΤΑ», «ΠΕ­ΣΑΝ ΤΑ ΦΡΑΓ­ΜΑ­ΤΑ»./ Στην Κη­φι­σιά εί­χα ρα­ντε­βού με τον Διά­βο­λο./ Κα­θό­ταν σ’ ένα κα­φε­νείο και με μια μαύ­ρη βούρ­τσα/ βούρ­τσι­ζε τα ρού­χα του./ – Εντά­ξει, μου εί­πε, εί­ναι όλα τα κα­νο­νι­σμέ­να./ – Σας εξα­σφα­λί­σα­με ακό­μα και νε­ρό./ – Ησυ­χά­στε/ – Ησυ­χά­στε/ – Ησυ­χά­στε».^[23] Ο κό­σμος των νε­κρών του Σα­χτού­ρη δια­μορ­φώ­νε­ται μέ­σα σε ένα γκρο­τέ­σκο σκη­νι­κό, ανα­πα­ρά­γε­ται σε «εφιαλ­τι­κά το­πία […] μα­ζί με τους αι­νιγ­μα­τι­κούς συμ­βο­λι­σμούς τους και ανα­πτύσ­σο­νται πά­ντο­τε σαν ύπου­λα γοη­τευ­τι­κές μου­σι­κές και χρώ­μα­τα»,^[24] όπως ση­μειώ­νει ο Βαρ­βέ­ρης.

Τέ­λος, θα ανα­φερ­θού­με στο χιό­νι ως πα­ρα­πο­μπή στον θά­να­το, ένα στοι­χείο κοι­νό ανά­με­σα στους δύο ποι­η­τές. Ο Βαρ­βέ­ρης συν­δυά­ζει το χιό­νι με την πα­ρου­σία του θα­νά­του εί­τε προ­σω­πο­ποιώ­ντας τον εί­τε με τη μορ­φή των νε­κρών που εκ­φρά­ζουν ει­ρω­νι­κά τη δια­πί­στω­σή τους για το πέ­ρα­σμα του χρό­νου: «Μαύ­ρες κουκ­κί­δες/ Διάτ­το­ντες στο χιό­νι/ Σή­μα μι­κρό που χά­νε­ται στη θέα/ Να κά­νει σκι πά­νω σε μια νι­φά­δα/ Το βρί­σκει άλ­λη νι­φά­δα και το λιώ­νει/ Λιώ­νει κι αυ­τή/ Χιό­νι στο χιό­νι/ Βέρ­μιο Φτε­ρό­λακ­κα ψη­λά βου­νά/ Ο χρό­νος – / Κι ο θά­να­τος το στρώ­νει»,^[25] «Χρό­νια πολ­λά/ λεν οι ζω­ντα­νοί./ Χιό­νια πολ­λά/ απα­ντούν οι πε­θα­μέ­νοι»,^[26] «Χιό­νια πολ­λά/ λεν οι ζω­ντα­νοί./ Χρό­νια πολ­λά/ απα­ντούν οι πε­θα­μέ­νοι».^[27] Για τον Σα­χτού­ρη συν­δυά­ζε­ται με τις δυ­σκο­λί­ες, τις αντι­ξο­ό­τη­τες και κα­τ’ επέ­κτα­ση τον θά­να­το^[28]: «Ένας μπα­ξές γε­μά­τος αί­μα/ εί­ν’ ο ου­ρα­νός/ και λί­γο χιό­νι/…/»,^[29] «Χιό­νι που πέ­φτει έξω!/ σαν πα­γο­πώ­λης του θα­νά­του/ ο Θε­ός/…/»,^[30] «Λέ­ει η τσιγ­γά­να:/ – Δια­βά­ζω χρή­μα­τα/ μέ­σα στον ύπνο σου/ έχεις μια ζωή πυ­κνή/ γε­μά­τη χιό­νι/ όμως δεν ξέ­ρω/ πό­τε θα γλι­στρή­σεις πέ­ρα […] λέ­ει ο θά­να­τος:/ – Δι­κά μου τα χρή­μα­τα/ δι­κό μου και το φεγ­γά­ρι/ δι­κά μου το χιό­νι και τ’ αρ­νιά/ κι οι κόκ­κι­νες φλό­γες/…/».^[31]

Συ­νο­ψί­ζο­ντας, θα λέ­γα­με ότι ο θά­να­τος και ο εφιάλ­της στή­νουν ένα ποι­η­τι­κό σκη­νι­κό με κοι­νές ορί­ζου­σες στους δύο ποι­η­τές, δια­τη­ρώ­ντας ωστό­σο ο κα­θέ­νας το δι­κό του γνώ­ρι­μο ύφος. Κλεί­νο­ντας, αξί­ζει να επι­ση­μά­νου­με ότι στη συλ­λο­γή του Γιάν­νη Βαρ­βέ­ρη Εν φα­ντα­σία και λό­γω, που κυ­κλο­φο­ρεί το 1975, το πρώ­το ποί­η­μα τι­τλο­φο­ρεί­ται «Τα σκεύη». Η συλ­λο­γή του Σα­χτού­ρη Το σκεύ­ος έχει εκ­δο­θεί το 1971. Βέ­βαια, μπο­ρεί να πρό­κει­ται για ένα συμ­πτω­μα­τι­κό γε­γο­νός, όμως με την ανά­γνω­ση του ποι­ή­μα­τος θα μπο­ρού­σα­με να πού­με ότι ο Βαρ­βέ­ρης δη­λώ­νει τον σε­βα­σμό του στο έρ­γο των προ­γό­νων, ανά­με­σα σ’ αυ­τούς και ο Σα­χτού­ρης. Το ποι­η­τι­κό υπο­κεί­με­νο αι­σθά­νε­ται ότι το έρ­γο αυ­τό απο­τε­λεί μια κλη­ρο­νο­μιά που του δί­νει ώθη­ση μέ­σα από τη δη­μιουρ­γι­κή αφο­μοί­ω­ση: «Η αί­θου­σα των κει­μη­λί­ων/ άθι­κτη/ εντός μου./ Κλή­ρος μου/ η εγρή­γορ­ση των αντι­κει­μέ­νων/ η δυ­να­στεία των τε­λευ­ταί­ων βη­μα­τι­σμών/ Προ­βι­βά­ζο­μαι σε σιω­πή».^[32]