Από τις Ιστορίες του Πλοκάμου: Ο Γοτθικός Μετατροπέας

ΜΙΑ ΤΡΟΠΟΝ ΤΙΝΑ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ, ΚΩΜΙΚΗ ΝΟΥΒΕΛΑ ΜΕ ΓΕΝΙΚΟ ΘΕΜΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΚΑΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗ ΤΟΝ ΜΙΜΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ:
ΜΕΡΟΣ Β΄ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΑΝΤΟΦΛΑ (ΕΚΔΟΧΗ ΔΕΥΤΕΡΗ»)

Η πρώτη εκδοχή είναι εντελώς διαφορετικής θεματολογίας και έχει δημοσιευθεί στο τεύχος Ιανουαρίου 2021 του Χάρτη. Και οι δύο εκδοχές έχουν την ίδια αρχή, διαφορετική όμως εξέλιξη.

[ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΞΕΚΙΝΑΕΙ ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ ΕΛΗΓΕ ΤΟ ΜΕΡΟΣ Α΄ (ΠΕΡΙΜΑΖΕΜΑ ΤΟΥ ΜΙΜΟΥ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΜΦΟΡΑ ΠΟΥ ΤΟΝ ΧΤΥΠΗΣΕ ΣΤΟ ΦΟΥΑΓΙΕ) ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ]

Κείνο το πλάνο στην TV μίλησε στην ποιητική ψυχή του υποφαινόμενου —ευθύμου μειζονελάσσονος— όσο δέκα του Ταρκόφσκι σε κείνες των βαρυθύμων μειζόνων. Ήταν μια διαφήμιση τελεμάρκετιγκ, πολύ αινιγματική, με —εκ πρώτης όψεως— άδηλο το διαφημιζόμενο προϊόν: Μια ανοιγόμενη, φορητή σκάλα είχε στηθεί σ’ ένα δωμάτιο. Μια γυναίκα είχε ανέβει τα σκαλιά και άφηνε να πέσει ένα αβγό πάνω σε μια μαύρη παντόφλα στο πάτωμα. Η οθόνη χωρίστηκε σε δύο οθόνες. ΑΡΙΣΤΕΡΑ: το πείραμα κατέληγε σε θραύση, και άρα σ’ ένα αβγό-μάτι στο οπίσθιο μέρος της —τυχαίας— παντόφλας / ΔΕΞΙΑ: το αβγό αναπηδούσε στο οπίσθιο μέρος της —διαφημιζόμενης και ελαστικότατης κατά τα φαινόμενα— παντόφλας, εκτινασσόταν δε εκτός κάδρου. Κοιτούσα χαμένος και παραμιλώντας από θαυμασμό, όσο περίπου και όταν είχα δει το τέλος του Βέρτιγκο του Χίτσκοκ.

Λέει η Μαρία:

«Πριν που πετάχτηκα στον φούρνο να πάρω ψωμί, ενόσω ο Διονύσης με τον Παλλόμενο ψώνιζαν παραδίπλα τη μαναβική, μπήκε ένας πολύ ηλικιωμένος άνδρας, ο οποίος είπε στη φουρνάρισσα, χωρίς μια καλημέρα και τέτοια πράγματα εγκόσμιας αβρότητας, "Θέλω ένα κουλούρι για να πιω τον καφέ μου", πλήρωσε κι έφυγε. Θα ορκιζόμουν ότι φορούσε αυτές τις παντόφλες.»

«Πιθανότατα» είπε ο —αγουροξυπνημένος— Επιτραπέζιος Ποιητής, «αφού όπως μας πληροφόρησε η διαφήμιση ενδείκνυνται και για εξωτερικό χώρο.»

«Εκείνος ο γέρος, καθώς ωραία τον περιγράψατε —Μαρία— να λαχταράει για το κουλούρι του με τρόπο σχεδόν μεταφυσικό, θα είναι μάλλον ένας πολύ τυχερός άνθρωπος που ξέρει να αγαπά και να εκτιμά την όση φωτεινή ζωή του απομένει πριν από το λαίμαργο ρούφηγμά του στο Αιώνιο Σκότος. Σε επίπεδο συμβόλων, θα τον παρομοίαζα με ένα αυτόματο της ανθρώπινης χαράς ad infinitum.» είπε ο —φίλος και φιλοξενούμενός μας— Μίμος του Θανάτου, πίνοντας τον καφέ του.

«Αυτό που είδαμε στην τηλεόραση», είπε όντας καβάλα στον Φελίτσε^[1] και κάνοντας βόλτα τριγύρω στο σαλόνι ο Παλλόμενος Αστήρ, στον οποίο πρόσφατα είχα αγοράσει το βιβλίο εκλαΐκευσης Η Φιλοσοφία για νήπια (Εικόνες, Ασκήσεις, Παραδείγματα), «μου φάνηκε μπαμπά, διαισθητικά, πολύ φιλοσοφικό.»

«Και βέβαια είναι» του απάντησα. «Εξάλλου, όπως μας πληροφορεί στους Βίους Φιλοσόφων ο Διογένης Λαέρτιος, οι Στωικοί παρομοίαζαν την φιλοσοφία μ’ ένα αβγό.»

————— ≈ —————

Το δόγμα της Φιλοσοφίας χωρίζεται, λένε οι Στωικοί, σε τρεις κατηγορίες: μία φυσική, μια άλλη ηθική και μια τρίτη λογική. Ο Ζήνων ο Κιτιεύς ήταν ο πρώτος που εισήγαγε αυτή τη διαίρεση στο «Περί λόγου» και ο Χρύσιππος έκανε το ίδιο στο πρώτο βιβλίο του δικού του «Περί λόγου», καθώς και στο πρώτο βιβλίο της «Φυσικής» (…) Μια άλλη παρομοίωση που χρησιμοποιούν είναι αυτή ενός αβγού˙ το τσόφλι είναι η Λογική, μετά ακολουθεί το ασπράδι, η Ηθική, και ο κρόκος στο κέντρο είναι η Φυσική. (…)

Διογένους Λαερτίου, Βίοι Φιλοσόφων, Βιβλίο 7^ο (Ζήνων Κιτιεύς)

————— ≈ —————

«Ναι, βεβαίως.» είπε η Μαρία. «Βγάζει νόημα η διάταξη αυτή με τη Φυσική στον πυρήνα, δεδομένου ότι αυτή είναι η πλέον αδυσώπητη των τριών. Ένα σφάλμα λογικό ή ένα ηθικό δεν πρόκειται, μάλλον, ποτέ μα ποτέ να σε σκοτώσει ακαριαία!»

«Πολύ ωραία η σκέψη σας Μαρία» είπε ο Μίμος. «Μου επιτρέπετε ωστόσο μια μικρή συμπλήρωση: Ένα λογικό ή ένα ηθικό lapsus ενός ανθρώπου δεν πρόκειται ποτέ να τον σκοτώσει ακαριαία, παρεκτός αν ετούτο συνδέεται αδιαρρήκτως με τη Φυσική. Παράδειγμα 1 Σφάλμα λογικό: Παίρνω το κάτω κάτω από μια πανύψηλη στοίβα βιβλία, που επάνω τους —στην κορυφή— είναι τοποθετημένο ένα πενηντάκιλο βαρίδι. Η στοίβα καταρρέει, το βαρίδι πέφτει και μου ανοίγει —σε χτύπημα μοιραίο— το κεφάλι. / Παράδειγμα 2 Σφάλμα ηθικό: Κλέβω ένα χάλκινο καλώδιο της ΔΕΗ, με χτυπάει το ρεύμα asap και θανάσιμα.»

«Κύριε Μίμε του Θανάτου» είπε ο Παλλόμενος Αστήρ «Διατηρώ κάποια επιφύλαξη για την καθολική εγκυρότητα των περιπτώσεων/παραδειγμάτων που μας είπατε. Όπως διάβασα τελευταία στο βιβλίο μου της Φιλοσοφίας, σύμφωνα με τον Σκωτσέζο φιλόσοφο David Hume, ο οποίος γεννήθηκε το 1711 και πέθανε το 1776, η πίστη σε μια αιτιώδη σχέση είναι πάντοτε μια καθ’ έξιν προσδοκία.^[2] Άρα, σε κάθε περίπτωση δεν είναι απόλυτα βέβαιο ότι η πτώση της στοίβας με τα βιβλία θα επέφερε καν την πτώση του βαριδίου ή ότι μια μέχρι τούδε αποδεδειγμένη ως άκρως θανατηφόρα ποσότητα ηλεκτρικού ρεύματος θα επέφερε και τον θάνατο του συγκεκριμένου ανθρώπινου αγωγού της.»

(…) Here, then, is our natural state of ignorance with regard to the powers and influence of all objects. How is this remedied by experience? It only shows us a number of uniform effects, resulting from certain objects, and teaches us that those particular objects,at that particular time, were endowed with such powers and forces. When a new object, endowed with similar sensible qualities, is produced, we expect similar powers and forces, and look for a like effect. (…) You say that the one proposition is an inference from the other. But you must confess that the inference is not intuitive; neither is it demonstrative: Of what nature is it, then? To say it is experimental, is begging the question. For all inferences from experience suppose, as their foundation, that the future will resemble the past, and that similar powers will be conjoined with similar sensible qualities. (…)

David Hume, An Enquiry Concerning Human Understanding, 37

————— ≈ —————

«Δε χρειάζεται, πάντως, να σκαρφαλώσει κανείς στην ανεμοδαρμένη σκοπιά-παρατηρητήριο του Σκεπτικισμού, για να διαπιστώσει τη διόλου αμελητέα πιθανότητα διάρρηξης ενός συνηθέστατου —και δη στα όρια της βεβαιότητας— αιτιώδους συνδέσμου. Θα μπορούσε να τη διαβεβαιώσει με τον πικρότερο —καθώς και πλέον χειροπιαστό τρόπο— κι ο δύστυχος ο Νικολά Σαμφόρ», είπε ο Επιτραπέζιος Ποιητής.

————— ≈ —————

Unable to tolerate the prospect of being imprisoned once more, in September 1793 he locked himself into his office and shot himself in the face. The pistol malfunctioned and he did not die even though he shot off his nose and part of his jaw. He then repeatedly stabbed his neck with a paper cutter, but failed to cut an artery. He finally used the paper cutter to stab himself in the chest. He dictated to those who came to arrest him the well-known declaration Moi, Sebastien-Roch Nicolas de Chamfort, déclare avoir voulu mourir en homme libre plutôt que d'être reconduit en esclave dans une maison d'arrêt ("I, Sebastien-Roch Nicolas de Chamfort, hereby declare my wish to die a free man rather than to continue to live as a slave in a prison") which he signed in a firm hand and in his own blood. His butler found him unconscious in a pool of blood. From then until his death at Paris the following year, he suffered intensely and was attended to by a gendarme, whom he paid a crown a day.

[Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Chamfort]

————— ≈ —————

«Oh shit!» είπε η Μαρία.
«Γιατί να γράφετε στο κείμενό σας, Διονύσιε, όλο λέξεις και φράσεις της αγγλικής αργκό;» με ρωτά ένας Φιλόλογος.
«Επαναλαμβάνω πάραυτα στην —περισσότερο του γούστου σας φαντάζομαι— Λατινική» απάντησα εγώ.
«O stercora!» είπε η Μαρία.
«Πώς ξεφύτρωσε αυτός εδώ;» είπε ο Επιτραπέζιος Ποιητής.
«Εν πάση περιπτώσει.» είπα εγώ.

Και συνέχισα στην κανονική ροή:

«Είναι αλήθεια —φίλοι— πως η οικογένεια των Φιλοσόφων έχει να επιδείξει hilarious θανάτους, αν υποτεθεί ότι είναι δόκιμος, σε τέτοιες περιστάσεις, ο επιθετικός αυτός προσδιορισμός.»

————— ≈ —————

Νωρίτερα, ο Ντεκάρτ είχε στείλει ένα σχέδιο των Παθών [ενν. «Τα πάθη της ψυχής»] στη Βασίλισσα Χριστίνα της Σουηδίας, η οποία είχε διαβάσει τις Αρχές και είχε εκφράσει ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία του. Το 1649 δέχτηκε, μετά από πολλούς δισταγμούς, την πρόσκλησή της για να επισκεφτεί τη βασιλική αυλή της Στοκχόλμης. Ο Ντεκάρτ έφτασε στη Σουηδία το Σεπτέμβριο, αλλά, όπως φοβόταν, η βασίλισσα είχε «άπειρες άλλες ασχολίες» πέραν της Φιλοσοφίας, κι έτσι τους τελευταίους τέσσερις μήνες του 1649 ο Ντεκάρτ βρέθηκε απασχολημένος με μια σειρά άσχετων καθηκόντων, όπως η συγγραφή λιμπρέτων για το μπαλέτο που θα γιόρταζε τα γενέθλια της Χριστίνας. Τον Ιανουάριο του 1650 η βασίλισσα ήταν έτοιμη να αρχίσει το μάθημα που θα την οδηγούσε στο χώρο της φιλοσοφίας, αλλά διέταξε τον Ντεκάρτ να την περιμένει στις πέντε κάθε πρωί. Ο Ντεκάρτ φρόντιζε για χρόνια την υγεία του˙ τώρα, η ανάγκη διακοπής του πρωινού του ύπνου, συνήθειας που είχε σε όλη του τη ζωή, απέβη τόσο μοιραία, που κατέληξε βαριά άρρωστος με πνευμονία. Μακάβριες σκέψεις ενδημούσαν σίγουρα στην τρέλα της αναζήτησης της «αγαπημένης [του] απομόνωσης». «Δίχως τη μοναξιά μου», έγραφε πριν λίγους μήνες, «είναι αδύνατο να κάνω πρόοδο, χωρίς τεράστιες δυσκολίες, στην αναζήτηση αυτού που συνιστά το κυριότερο αγαθό της ζωής μου, την αναζήτηση της αλήθειας». Με την αναζήτησή του να μένει ημιτελής, ο Ντεκάρτ πέθανε στις 11 Φεβρουαρίου του 1650, λίγο πριν προλάβει να κλείσει τα 54 χρόνια του.

Βλ. John Cottingham, Φιλοσοφία της Επιστήμης, Α΄ Τόμος: Οι ορθολογιστές, μτφρ. Σοφία Τσούρτη, εκδ. Πολύτροπον 2003, σσ. 38-39

[Ο Φράνσις Βάκων] Στο τέλος του Μάρτη 1626, μια μέρα που έκανε παγωνιά, σταμάτησε την καρρότσα του στο Χάιγκέητ, αγόρασε ένα κοτόπουλο από μια αγαθή χωριάτισσα και το γέμισε με χιόνι για να μελετήσει τα αποτελέσματα του ψύχους πάνω στη σήψη. Αλλά άρπαξε ένα άσχημο συνάχι απ’ το οποίο πέθανε λίγες μέρες αργότερα, στο σπίτι ενός φίλου όπου τον είχαν αμέσως μεταφέρει. Ήτανε η 9^η Απριλίου, μέρα του Πάσχα. Τον θάψανε στην εκκλησία του Αγίου Μιχαήλ στο Σαιντ Άλμπανς.

Βλ. Φράνσις Βάκων, Φιλοσοφικά, ηθικά και πολιτικά δοκίμια, μτφρ. Αχ. Βαγενά, Εκδόσεις Αναγνωστίδη, σ. 24 (Πρόλογος)

Ο La Mettrie, που υπήρξε εξαίρετος γιατρός, ήταν περιζήτητος για τις ιατρικές του γνώσεις. Έτσι έσωσε τη ζωή του μυλόρδου Tyrconnel, πρεσβευτή της Γαλλίας στο Βερολίνο. Όταν ο μυλόρδος ανάρρωσε, κάλεσε τον La Mettrie σε γεύμα για να τον ευχαριστήσει. Εκεί, ο τελευταίος στάθηκε απερίσκεπτος και έφαγε μεγάλη ποσότητα από ένα χαλασμένο πατέ, το οποίο του προκάλεσε σοβαρότατη δυσπεψία, και ύστερα από ολιγοήμερη μάχη με αφόρητους πόνους πέθανε στις 11 Νοεμβρίου 1751. (…) Σε μια επιστολή του προς την Mme Denis με ημερομηνία 14 Νοεμβρίου 1751, [ο Βολταίρος] αναφέρει για το θλιβερό αυτό γεγονός: «Δεν μπορώ ακόμη να συνέλθω από την κατάπληξή μου. Ο μυλόρδος Tyrconnel παρακάλεσε τον La Mettrie να έρθει να τον γιατρέψει, ή να τον διασκεδάσει. (…) Ο La Mettrie φθάνει στην οικία του αρρώστου τη στιγμή που η κυρία Tyrconnel σερβίρει το δείπνο. Τρώει, πίνει, συζητάει και γελάει περισσότερο από όλους τους συνδαιτυμόνες. Έχει φθάσει πια στα όριά του, όταν φέρνουν στο τραπέζι ένα πατέ από αετό, που έχουν μεταμφιέσει σε φασιανό, σταλμένο από τον Βορρά και παραγεμισμένο με χαλασμένο λαρδί, ψιλοκομμένο χοιρινό και πιπερόριζα. Αφού το έφαγε όλο, πέθανε την επομένη στο σπίτι του μυλόρδου Tyrconnel, επικουρούμενος από δύο γιατρούς που τους χλεύασε. Ιδού μια μεγάλη στιγμή στην ιστορία της λαιμαργίας. (…)»

Βλ. την εισαγωγή του Maurice Solovine στο Ο άνθρωπος μηχανή του Julien Offray de La Mettrie (εκδόσεις Αμολγός, 2020)

————— ≈ —————

«Εκ των δύο βασικών στοιχείων της προαναφερθείσας διαφήμισης, αρκετά πραγματευτήκαμε όμως —συνομιλητές μου— το, φιλοσοφικότατο κατά τους Στωικούς, αβγό. Προσωπικά, αρχίζω να διαισθάνομαι ότι και η άνωθι παντόφλα με τον ελαστικό πάτο διόλου δεν στερείται φιλοσοφικότητας.» είπε ο Επιτραπέζιος Ποιητής.

«Έτσι νομίζω κι εγώ Επιτραπέζιε» είπε ο Παλλόμενος Αστήρ.

Και συνέχισε λέγοντας: «Θα μπορούσε, ας πούμε, να είναι μια τέλεια μεταφορά για τον υγιή, ελαστικότατο —ως απαλλαγμένο από την ακαμψία της Προκατάληψης—ανθρώπινο Λογισμό.»

«Έξοχο Παλλόμενε.» είπα εγώ «Διότι —αν το καλοσκεφτούμε— μονάχα ένας τέτοιος Λογισμός αποτελεί την ιδανική συνθήκη για την υποδοχή του εύθραυστου αβγού της Φιλοσοφίας.»

————— ≈ —————

(…) Το καλύτερο για μένα ήτανε να επιχειρήσω να βγάλω από μέσα μου όλες τις γνώμες, που ως τότε είχα παραδεχτεί κι ύστερα να βάλω άλλες ή καλύτερες ή τις ίδιες, αφού όμως τις επαληθεύσω με το λογικό. Και πίστεψα σταθερά, πως μ’ αυτό τον τρόπο θα κατόρθωνα να κατευθύνω τη ζωή μου πολύ καλύτερα παρά αν έχτιζα σε παλιά θεμέλια μονάχα και στηριζόμουνα στις αρχές που παραδεχόμουνα νεώτερος, χωρίς να έχω εξετάσει ποτέ αν ήταν αληθινές ή όχι. (…)

Ρενέ Ντεκάρτ, από τον Λόγο περί της μεθόδου, Μέρος 2^ο

————— ≈ —————

«Μπράβο κοριτσάκι μου!» είπε η Μαρία. [Ο Παλλόμενος Αστήρ είναι, βλέπετε, θήλυ – πρόκειται για περίπτωση λεξιλογικής παρενδυσίας].

Προσωπικά, εξάλλου, η ιδέα του Παλλόμενου για την ερμηνεία της παντόφλας με βοήθησε να λύσω εντός μου και ένα δύσκολο ζήτημα που για πολύ καιρό με κατατρώει:

ΙΔΟΥ

– ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΞΕΡΕΤΕ ΟΙ ΕΝΑΠΟΜΕΙΝΑΝΤΕΣ ΞΟΠΙΣΩ ΖΩΝΤΑΝΟΙ –
ΤΟ ΕΠΙΘΥΜΗΤΟ ΤΑΦΙΚΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΜΟΥ
ΠΟΥ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΕΥΟΜΟΥΝ ΩΣ
[ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ]
(1) ΚΩΜΙΚΟ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΚΑΙ (2) ΑΓΑΠΗΤΙΚΟ
ΣΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ 1:1
ΚΑΙ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΛΗΨΗ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΑΝΑΘΕΤΩ
—ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΣΗΜΕΙΩΣΗ—
ΣΤΟΝ ΙΚΑΝΟΤΑΤΟ ΦΙΛΟ ΜΟΥ, ΜΙΜΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

Κάθομαι σε καρέκλα.

Έχω για φόντο στο βάθος ένα μακρινό, ομιχλώδες τοπίο, σαν κάτι πίνακες της αναγέννησης.

Στα χέρια κρατάω τον Επιτραπέζιο Ποιητή μου.

Σε μικρή απόσταση πίσω μου (επαρκή πάντως ώστε να χωράνε όλοι στο κάδρο) η Μαρία και ο Παλλόμενος Αστήρ κάνουν το πείραμα με τη σκάλα, το αβγό και την παντόφλα, ενώ ο Φελίτσε, ο χαρούμενος γάιδαρος, τους παραστέκει.