Είναι εικαστικές εκθέσεις αυτές στο διαδίκτυο;

Αμἠχα­νος ο χώ­ρος των ει­κα­στι­κών εκ­δη­λώ­σε­ων, όσο δεν παίρ­νει, αφού οι εκ­θέ­σεις σε γκα­λε­ρί και μου­σεία απα­γο­ρεύ­ο­νται εδώ και και­ρό και (εάν και όταν επι­τρα­πούν) δεν ξέ­ρου­με αν πο­τέ ξα­να­γί­νουν εγκαί­νια και εκ­δη­λώ­σεις που θα φέ­ρουν τους φι­λό­τε­χνους απέ­να­ντι στα έρ­γα τέ­χνης, όπως γι­νό­ταν μέ­χρι τώ­ρα. Και δεν εί­ναι αυ­τό το μό­νο θέ­μα που βρί­σκε­ται σε πα­ρα­τα­τέ­με­νη αμ­φι­βο­λία, αφού εί­χε προη­γη­θεί η οι­κο­νο­μι­κή κρί­ση για πά­νω από δέ­κα χρό­νια και συ­νε­χί­ζε­ται. Για να μην θυ­μη­θώ και την έκ­πτω­ση των ει­κα­στι­κών τε­χνών στην κλί­μα­κα καλ­λι­τε­χνι­κών εν­δια­φε­ρό­ντων γε­νι­κώς, αφού η πρω­το­φα­νής άν­θη­ση στις προη­γού­με­νες δε­κα­ε­τί­ες έδω­σε τη θέ­ση της στην αδια­φο­ρία, όπως συμ­βαί­νει και με άλ­λες τέ­χνες. Εί­ναι και αυ­τή η κα­τάρ­γη­ση των καλ­λι­τε­χνι­κών μα­θη­μά­των που προ­σθέ­τει στην δια­φαι­νό­με­νη υπο­βάθ­μι­ση των ει­κα­στι­κών γε­νι­κό­τε­ρα απο τον πο­λι­τι­στι­κό και τον δη­μο­σί­ου εν­δια­φέ­ρο­ντος κορ­μό.

Κά­πως έτσι ήταν στη δε­κα­ε­τία του 1960 και πιο πί­σω, όπως θυ­μά­μαι, τό­τε που η αφύ­πνι­ση μιας γε­νιάς σπου­δαγ­μέ­νων και ανή­συ­χων νέ­ων έβα­λε τις τέ­χνες της όρα­σης στο επί­κε­ντρο· και τα ει­κα­στι­κά και την αρ­χι­τε­κτο­νι­κή και τη γυ­πτι­κή. Η οι­κο­νο­μι­κή ακ­μή στα χρό­νια 1980-90, με λε­φτά που δεν βγή­καν από εδώ αλ­λά ήλ­θαν από την Ευ­ρω­παϊ­κή Ένω­ση, συ­νέ­τει­νε στην εκτό­ξευ­ση των ει­κα­στι­κών στα πο­λύ απα­ραί­τη­τα του κά­θε σπι­τι­κού, αμέ­σως με­τά την νε­ό­δμη­τη κα­τοι­κία, και το ακρι­βό αυ­το­κί­νη­το.

Πά­ντως, δρα­στι­κή με­τα­βο­λή δεν δια­φαί­νε­ται στα επό­με­να χρό­νια σ' αυ­τό το το­πίο.

Το τε­λευ­ταίο επει­σό­διο σ' αυ­τή τη σει­ρά συμ­βά­ντων εί­ναι η κα­τα­φυ­γή στο δια­δί­κτυο και τις ευ­κο­λί­ες του ως εναλ­λα­κτι­κό βή­μα για εκ­θέ­σεις και εκ­δη­λώ­σεις ει­κα­στι­κές. Δει­λά-δει­λά στα τε­λευ­ταία εί­κο­σι χρό­νια, τα μου­σεία, οι γκα­λε­ρί και οι πιο πολ­λοί καλ­λι­τέ­χνες απέ­κτη­σαν δι­κό τους σάιτ, και τώ­ρα φαί­νε­ται πως ήλ­θε η ώρα για να επι­χει­ρη­θεί να πραγ­μα­το­ποιεί­ται στον ψη­φια­κό χώ­ρο ό,τι ως τώ­ρα απαι­τού­σε φυ­σι­κό χώ­ρο και φυ­σι­κή πα­ρου­σία αν­θρώ­πων.

Ήδη αυ­τό συμ­βαί­νει σε έκτα­ση με τη δι­δα­σκα­λία σε σχο­λεία και πα­νε­πι­στή­μια και όχι μό­νο στην Ελ­λά­δα, και επι­τα­χύν­θη­κε από­το­μα λό­γω της υγειο­νο­μι­κής κρί­σης τού κο­ρο­νοϊ­ού. Εί­ναι σα­φές ότι μπή­κα­με στην επο­χή του λε­γό­με­νου Κυ­βερ­νο­χώ­ρου (Cyberspace), όπου ολό­κλη­ρος ο πο­λι­τι­σμός θα έχει την ψη­φια­κή ανα­πα­ρά­στα­σή του, και εκεί πά­νω «στα σύν­νε­φα» (cloud) θα γί­νε­ται η ενη­μέ­ρω­ση, η «επί­σκε­ψη», οι συ­ζη­τή­σεις και οι δι­καιο­πρα­ξί­ες, οι αγο­ρές κλπ.

Η γε­νί­κευ­ση αυ­τή συ­ζη­τιό­ταν και πα­λιό­τε­ρα· πρό­χει­ρα θυ­μά­μαι σει­ρά δια­λέ­ξε­ων/σε­μι­να­ρί­ων στο 'Ι­δρυ­μα Γου­λαν­δρή-Χορν για τα ψη­φια­κά μου­σεία, στα χρο­νια 1995-7. Κα­νείς όμως δεν υπο­λό­γι­ζε ότι θα φτά­σει η επο­χή που η φυ­σι­κή υπό­στα­ση έρ­γων τέ­χνης, αι­θου­σών και αυ­τουρ­γών θα έβαι­νε προς αντι­κα­τά­στα­ση απο «ψη­φια­κά εί­δω­λα», δηλ. τον προ­σο­μοιω­μέ­νο κό­σμο στις οθό­νες υπο­λο­γι­στών και κι­νη­τών τη­λε­φώ­νων. Έτσι, σή­με­ρα τα ζη­τή­μα­τα αντι­με­τω­πί­ζο­νται με κά­ποια αι­σιο­δο­ξία και ενερ­γη­τι­κό­τη­τα αλ­λά οι λύ­σεις οι πει­στι­κές δεν ήλ­θαν ακό­μη.

Συ­νο­ψι­ζω:

1. ART CYBERMARKETING ή όπως αλ­λιώς έπρε­πε να το πω στα ελ­λη­νι­κά και δεν ξέ­ρω. Ο τρό­πος πα­ρα­γω­γής, επι­κοι­νω­νια­κής λει­τουρ­γί­ας και διά­θε­σης των έρ­γων τέ­χνης εί­χε βρει μια πα­γιω­μέ­νη φόρ­μου­λα εδώ και αρ­κε­τές δε­κα­ε­τί­ες. Οι ζω­γρά­φοι, οι γλύ­πτες και οι χα­ρά­κτες πα­ρά­γουν έρ­γα, αυ­τά δη­μο­σιεύ­ο­νται και εκτί­θε­νται στις ει­δι­κές αί­θου­σες, οι συ­νή­θεις εν­δια­φε­ρό­με­νοι και άλ­λοι, προ­σέρ­χο­νται στους χώ­ρους αυ­τούς, τα έρ­γα αγο­ρά­ζο­νται, αλ­λά κα­τό­πιν στο­λί­ζουν κα­τοι­κί­ες, πι­να­κο­θή­κες ή απο­θή­κες· δη­μο­σιο­γρα­φι­κά ή δο­κι­μια­κά κεί­με­να δη­μο­σιεύ­ο­νται, και εκ­δί­δο­νται κα­τά­λο­γοι ή βι­βλία με αυ­τό το υλι­κό.
Τώ­ρα, η κα­τά­στα­ση αυ­τή τεί­νει να αλ­λά­ξει και δεν γνω­ρί­ζου­με πό­σο πο­λύ και για πό­σο διά­στη­μα. Ελά­χι­στοι εί­ναι πλέ­ον οι αγο­ρα­στές, έτσι κι αλ­λιώς. Ακό­μη λι­γό­τε­ροι οι «δια­φη­μι­στές», δη­λα­δή τα ΜΜΕ που προ­σελ­κύ­ουν το ευ­ρύ­τε­ρο κοι­νό και δο­ξά­ζουν τις ει­κα­στι­κές τέ­χνες· εξα­φα­νί­στη­καν επί­σης και οι κο­σμι­κές στή­λες που δη­μιουρ­γού­σαν την αί­σθη­ση γλυ­κειάς ζω­ής μέ­σω των σπου­δαί­ων έρ­γων τέ­χνης στα πλού­σια σπί­τια. Έχει ακό­μα εξα­φα­νι­στεί η ιδε­ο­λο­γία πε­ρί «ηρω­ι­κού καλ­λι­τέ­χνη» που ψά­χνει και ανα­κα­λύ­πτει νέ­ες φόρ­μες και λει­τουρ­γεί ως ελ­κυ­στι­κό πρό­σω­πο και­νο­το­μί­ας, άξιο να εκτι­μη­θεί, να αγα­πη­θεί και να «απο­κτη­θεί» μέ­σω ενός έρ­γου του.

Τα λε­γό­με­να «τέσ­σε­ρα 'P'» (Product, Place, Promotion, Price) των ει­δι­κών έχουν αλ­λά­ξει. Το «προ­ϊ­όν» εί­ναι υπό αλ­λα­γή, έτσι κι αλ­λιώς, και ακα­θό­ρι­στο· ο «τό­πος» εξα­φα­νί­στη­κε και τεί­νει να γί­νει ολο­κλη­ρω­τι­κά ει­κό­να υπο­λο­γι­στή, η «προ­ώ­θη­ση» δεν γί­νε­ται, και οι τι­μές έχουν ήδη κα­τα­βα­ρα­θρω­θεί από και­ρό, χω­ρίς κα­μιά απο­λύ­τως τά­ση επα­νό­δου, με απο­τέ­λε­σμα να έχουν απο­γοη­τευ­θεί όσοι αγό­ρα­σαν τα δε­κά­δες χι­λιά­δες έρ­γα των πρό­σφα­των δε­κα­ε­τιών.

Προ­σπα­θώ πο­λύ, αλ­λά στο τέ­λος δε βλέ­πω τις ει­κα­στι­κές εκ­θέ­σεις στο δια­δί­κτυο. Κα­ταρ­χάς διό­τι δεν τις εκτι­μώ, διό­τι εί­ναι κά­τι σαν προ­σπέ­κτους, σαν φυλ­λά­διο, σαν μι­κρός κα­τά­λο­γος που δια­νέ­με­ται στην έκ­θε­ση. Υπάρ­χει τε­χνο­λο­γία για virtual reality αλ­λά εί­ναι πα­νά­κρι­βη και κα­νείς ακό­μη δεν την χρη­σι­μο­ποιεί. Αλ­λά και η ει­κο­νι­κή πε­ρι­ή­γη­ση θα έχει μο­νί­μως το μειο­νέ­κτη­μα ότι εί­ναι ανα­πα­ρά­στα­ση και όχι αυ­τού­σια υπό­στα­ση, και μά­λι­στα για μια τέ­χνη που θε­ω­ρεί την αυ­το­πρό­σω­πη επι­κοι­νω­νία ως ικα­νή και ανα­γκαία συν­θή­κη για να κα­το­χυ­ρω­θεί.

2. ΤΕ­ΧΝΗ ΑΠΟ ΚΟ­ΝΤΑ ή ΣΕ ΑΝΑ­ΠΑ­ΡΑ­ΣΤΑ­ΣΗ; Τα κεί­με­να των συγ­γρα­φέ­ων μπο­ρούν να αλ­λά­ζουν, ίσως, φο­ρέα και από περ­γα­μη­νή να με­τα­φέ­ρο­νται με χαρ­τί και, εντέ­λει, με οθό­νη, ίσως και η μου­σι­κή το ίδιο – αν και χά­νο­νται οι αρ­μο­νι­κοί ήχοι που ανα­πτύσ­σο­νται σε κά­θε χώ­ρο εκτέ­λε­σης, κ.ο.κ, αλ­λά τα έρ­γα ζω­γρα­φι­κής, γλυ­πτι­κης, οι κα­τα­σκευ­ές κλπ. έχουν φτια­χτεί και ακό­μη φτιά­χνο­νται για να εκτε­θούν σε έναν χώ­ρο, κα­τοι­κη­μέ­νο ή επί τού­τω εκ­θε­σια­κό. Πρέ­πει να εί­μα­στε εκεί και να τα βλέ­που­με, η από­στα­ση και η γειτ­νί­α­ση εί­ναι τμή­μα της αι­σθη­τι­κής τους έκ­φρα­σης. Όταν, λοι­πόν, αυ­τά τα «επι­τό­που» έρ­γα φω­το­γρα­φί­ζο­νται και ανα­πα­ρά­γο­νται στην οθό­νη μας, η προ­βλε­πό­με­νη αι­σθη­τι­κή λει­τουρ­γία τους αλ­λά­ζει, πρό­κει­ται πια για ένα άλ­λο «κεί­με­νο», χά­νε­ται η αι­σθη­τη­ρια­κή σχέ­ση μα­ζί του. Αν πρό­κει­ται για προ­ώ­θη­ση/δια­φή­μι­ση, έχει κα­λώς, εί­ναι «προ­σπέ­κτους», όπως δε­κα­ε­τί­ες τώ­ρα· αλ­λά αν εί­ναι για έκ­θε­ση νέ­ων έρ­γων, η δια­δι­κα­σία δεν ισχύ­ει. Εκτός αν πρό­κει­ται για έρ­γα που προ­ϋ­πο­θέ­τουν την ψη­φια­κή με­τα­φο­ρά και ανα­πα­ρά­στα­ση όπως, θυ­μά­μαι, ενός ελ­λη­νο­αυ­στρα­λού, ονό­μα­τι Stellark, που εί­χε χρί­σει έρ­γο ει­κα­στι­κό τη συμ­με­το­χή των επι­σκε­πτών του σάιτ και το διαρ­κές ψη­φια­κό γί­γνε­σθαι κλπ. Τέ­τοια έρ­γα δεν εί­δα­με ακό­μη εδώ στην Ελ­λά­δα και, αν δού­με, δεν θα εί­ναι έρ­γα που θα λει­τουρ­γούν όπως πα­λιά, αλ­λά ως τεκ­μή­ρια κύ­ρους που θα βοη­θούν, π.χ., την εκλο­γή ενός καλ­λι­τέ­χνη σε κα­θη­γη­τι­κή θέ­ση, εί­τε στην από­κτη­ση κά­ποιας υπο­τρο­φί­ας ή επι­χο­ρή­γη­σης.

3. ΘΑ ΔΙΑ­ΤΗ­ΡΗ­ΘΟΥΝ ΟΙ ΠΑ­ΛΙΕΣ ΚΑ­ΤΗ­ΓΟ­ΡΙΕΣ ΕΙ­ΚΑ­ΣΤΙ­ΚΩΝ ΤΕ­ΧΝΩΝ; Στα πα­λιά βι­βλία ιστο­ρί­ας της τέ­χνης, υπήρ­χε ακό­μη ο δια­χω­ρι­σμός Αρ­χι­τε­κτο­νι­κή - Γλυ­πτι­κή – Ζω­γρα­φι­κή – Χα­ρα­κτι­κή – Μι­κρο­τε­χνία, κα­τη­γο­ριο­ποί­η­ση που δέ­χτη­κε ισχυ­ρή αμ­φι­σβή­τη­ση τα τε­λευ­ταία χρό­νια, όπου επι­κρά­τη­σε (κα­κώς) ο γε­νι­κός και ασα­φής όρος «ει­κα­στι­κός», κυ­ρί­ως με­τά από προ­σπά­θειες όσων δεν εί­χαν κά­ποια εκ­παί­δευ­ση στην τέ­χνη ή από προ­χει­ρο­γρά­φους της δη­μο­σιο­γρα­φί­ας.
Εί­χε προη­γη­θεί μια άλ­λη δι­χο­τό­μη­ση, ανά­με­σα στους ζω­γρά­φους-ζω­γρά­φους (που κά­νουν «συμ­βα­τι­κά» έρ­γα με χρώ­μα­τα και μου­σα­μά­δες) και στους άλ­λους που κά­νουν πλα­στι­κή, δηλ. σύν­θε­ση υλι­κών τρισ­διά­στα­των σε σύ­νο­λα. Οι δεύ­τε­ρη κα­τη­γο­ρία έχει κερ­δί­σει τις εντυ­πώ­σεις και στη­ρί­ζε­ται κυ­ρί­ως απο αρ­χι­τε­κτο­νι­κές ανα­γνώ­σεις των ει­κα­στι­κών τε­χνών. Η πρώ­τη, η πα­ρα­δο­σια­κή, ας πού­με, στη­ρί­ζε­ται στις ποι­κί­λες φι­λο­σο­φί­ες πε­ρί ανα­πα­ρά­στα­σης, στις σχέ­σεις πραγ­μα­τι­κού/αι­σθη­τού και αντι­προ­σώ­πευ­σής του κλπ.
Προ­σω­πι­κά, πι­στεύω ότι η κυ­ριαρ­χία των υπο­λο­γι­στών σε λί­γο, ξα­να­δί­νει δυ­να­μι­κή στη πρώ­τη κα­τη­γο­ρία, κα­θώς η οθό­νη μπο­ρεί να λει­τουρ­γή­σει ως νέ­ος καμ­βάς, όπου θα επα­να­δρα­στη­ριο­ποι­η­θούν όλες οι θε­ω­ρί­ες και οι εμπει­ρί­ες πε­ρί χρω­μά­των, αλη­θο­φά­νειας, εξ­πρε­σιο­νι­σμού, κοκ. Ενώ η άλ­λη κα­τη­γο­ρία, που προ­ϋ­πο­θέ­τει φυ­σι­κό τρισ­διά­στα­το χώ­ρο για να τεκ­μη­ριω­θεί αι­σθη­τι­κά εί­ναι πλέ­ον ακρω­τη­ρια­σμέ­νη.

Το βέ­βαιο εί­ναι ότι οι πα­λιές κα­τη­γο­ρί­ες ει­κα­στι­κών τε­χνών όταν ανα­πα­ρά­γο­νται στο δια­δί­κτυο, εί­ναι εκτός λει­τουρ­γί­ας ως ελ­κυ­στι­κά αντι­κεί­με­να προς από­κτη­ση, ο θε­α­τής τους «κα­τα­κτά» την ει­κό­να τους και δε χρειά­ζε­ται να λα­χτα­ρή­σει και να απο­κτή­σει τη φυ­σι­κή τους υπό­στα­ση.

4. ΣΤΑΥ­ΡΟ­ΔΟ­ΜΙΑ ΕΞΕ­ΛΙ­ΞΕ­ΩΝ - Εί­ναι σα­φές ότι ζού­με μια κρί­σι­μη με­τα­βα­τι­κή επο­χή στα πά­ντα και, ασφα­λώς και στις τέ­χνες, στις ει­κα­στι­κές. Δε μοιά­ζει πως εάν ξαφ­νι­κά έφευ­γε ο κο­ρο­νο­ϊ­ός και ερ­χό­ταν κά­ποια οι­κο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη, όλα θα ξα­να­γι­νό­ταν όπως πριν. Ήδη η με­τα­φο­ρά όλων των δρα­στη­ριο­τή­των στο δια­δί­κτυο έχει κα­τα­κυ­ριεύ­σει τη ζωή και τώ­ρα απλώ­θη­κε στα ει­κα­στι­κά. Αυ­τή η με­τα­κί­νη­ση από τον πραγ­μα­τι­κό χώ­ρο στον κυ­βερ­νο­χώ­ρο, έχει δρα­μα­τι­κές ιστο­ρι­κές επι­πτώ­σεις στις αν­θρώ­πι­νες σχέ­σεις, στις σχέ­σεις αν­θρώ­που και φυ­σι­κού χώ­ρου, κοκ· δεν εί­ναι κά­τι απλό. Βρι­σκό­μα­στε ακό­μα στην αρ­χή. Κι εγώ που ασχο­λού­μαι πολ­λές δε­κα­ε­τί­ες με το θέ­μα, πα­ρα­τη­ρώ­ντας, με­λε­τώ­ντας και γρά­φο­ντας στο πε­ριο­δι­κό πλη­ρο­φο­ρι­κής Ram, δι­δά­σκο­ντας για χρό­νια στο Πα­νε­πι­στή­μιο, κι εγώ, λοι­πόν, αδυ­να­τώ να πω κά­τι πε­ρισ­σό­τε­ρο από το ότι βρι­σκό­μα­στε σε ένα σταυ­ρο­δρό­μι με αλ­λα­γές που θα ανα­τρέ­ψουν τη μορ­φή και τη λει­τουρ­γία της τέ­χνης.