Η φωτογραφική τεκμηρίωση των έργων αποκατάστασης των μνημείων της αθηναϊκής Ακρόπολης

Με τη δημιουργία της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως το 1975, μελετήθηκαν και σχεδιάστηκαν οι διάφορες επεμβάσεις στα μνημεία. Οι επεμβάσεις και η φωτογραφική τεκμηρίωσή τους, άρχισαν το 1978 από το Ερέχθειο. Στη συνέχεια στον Παρθενώνα και τα Προπύλαια και το 2001 στον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Απο την αρχή αποφασίσθηκε, η φωτογραφική τεκμηρίωση να γίνεται σε καθημερινή βάση απο τους μελετητές και απο το φωτογραφικό τμήμα που δημιουργήθηκε γι’ αυτόν το λόγο. Τότε σχεδιάσθηκαν οι αρχές και οι μέθοδοι, με οδηγό εκατοντάδες εικόνες από φωτογράφους που φωτογράφισαν τα μνημεία και τις εργασίες σ’αυτά, στο παρελθόν.

William James Stillman 1869
William James Stillman 1869
Fred. Boissonnas 1908
Fred. Boissonnas 1908
Ο Walter Hege φωτογραφίζει τη δυτική ζωφόρο το 1928
Ο Walter Hege φωτογραφίζει τη δυτική ζωφόρο το 1928
Walter Hege 1928
Walter Hege 1928

Το πλήθος αυτών των εξαιρετικών φωτογραφικών τεκμηρίων αξιολογήθηκε και βοήθησε στη διαμόρφωση των αρχών της φωτογραφικής κάλυψης των έργων στη διάρκεια της επέμβασης, προσθέτοντας νέες μεθόδους αναγκαίες στην ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης επέμβασης, και αξιοποιώντας ταυτόχρονα την βελτίωση των φωτογραφικών μέσων και τις δυνατότητες που μπορούσε να προσφέρει η εξέλιξη της τεχνολογίας.
Ανάμεσα στις βασικές αρχές, σημαντική ήταν η ανάγκη για συγκρίσιμες φωτογραφίες και επομένως στην επιλογή κυρίως της μαυρόασπρης εικόνας.
Βασικός παράγων επίσης, ήταν η αναγκαιότητα της εκπαιδευτικής προσέγγισης που έπρεπε να συνοδεύει τα φωτογραφικά τεκμήρια και φυσικά η υποχρέωση για ιστορική καταγραφή, που ταυτόχρονα θα αποτελούσε σημείο αναφοράς για την ίδια την αναστήλωση, αν λάβουμε υπ’όψιν τις δραματικές αλλαγές κατά τη διάρκεια των εργασιών.
Τέλος ήταν απαραίτητο η προσωπική ματιά του φωτογράφου να μην υποβαθμισθεί, χωρίς αυτό να μειώνει την τεκμηριωτική και εκπαιδευτική αξία των φωτογραφιών. Η κάθε φωτογραφία δηλαδή, όπου αυτό ήταν δυνατόν, έπρεπε να έχει τεκμηριωτική, εκπαιδευτική και αισθητική επάρκεια.

Παρθενώνας 1980
Παρθενώνας 1980
Παρθενώνας 1980
Παρθενώνας 1980
Προπύλαια 1980
Προπύλαια 1980

Η ιδιαιτερότητα των επεμβάσεων, αλλά και των ίδιων των μνημείων της Ακρόπολης, συχνά μας οδήγησε στον σχεδιασμό και την χρήση ιδιοκατασκευών, συνηθισμένων σχετικά στις αναστηλώσεις, αλλά όχι στη φωτογραφία.

Ενδεικτικά μία περιστρεφόμενη βάση για τη φωτογράφιση των δόμων των τοίχων του σηκού, στην οποία είναι ενσωματωμένο το φόντο και η μηχανή, έτσι ώστε οι φωτογραφιζόμενοι δόμοι να ακολουθούν ταυτόχρονα την κίνηση του ήλιου προς εξασφάλιση όμοιου πλάγιου φωτισμού, στην ίδια κλίμακα.

Περιστρεφόμενη βάση
Περιστρεφόμενη βάση
Η πρόταση αποκατάστασης του νότιου τοίχου του σηκού
Η πρόταση αποκατάστασης του νότιου τοίχου του σηκού

...και ένα ειδικό ικρίωμα για την συστηματική φωτογράφιση σε ζεύγη, των πλακών του δαπέδου, του σηκού του Παρθενώνα πριν την τοποθέτηση της προστατευτικής πλάκας τσιμέντου (1983-84).

Ειδικό ικρίωμα για την συστηματική φωτογράφιση σε ζεύγη των πλακών του δαπέδου.
Ειδικό ικρίωμα για την συστηματική φωτογράφιση σε ζεύγη των πλακών του δαπέδου.
Σύνθεση τμήματος του δαπέδου χωρίς παραμορφώσεις από τις ανά ζεύγος λήψεις.
Σύνθεση τμήματος του δαπέδου χωρίς παραμορφώσεις από τις ανά ζεύγος λήψεις.

Η χρήση του γερανού στον Παρθενώνα μας έδωσε τη μοναδική ευκαιρία να πραγματοποιήσουμε για πρώτη φορά λήψεις τμημάτων του μνημείου σε σημεία που στο παρελθόν ήταν αδύνατη η πρόσβαση.

Φωτογραφίσεις από τον γερανό
Φωτογραφίσεις από τον γερανό
Παρθενώνας. Η βορειοανατολική γωνία μετά την αφαίρεση του θριγκού.
Παρθενώνας. Η βορειοανατολική γωνία μετά την αφαίρεση του θριγκού.
Ο οπισθόναος του Παρθενώνα μετά την αφαίρεση της δυτ. ζωφόρου.
Ο οπισθόναος του Παρθενώνα μετά την αφαίρεση της δυτ. ζωφόρου.
Η βόρεια κιονοστοιχία του Παρθενώνα.
Η βόρεια κιονοστοιχία του Παρθενώνα.
Η βορειοανατολική γωνία του Παρθενώνα μετά την αποκατάσταση των επιστυλίων.
Η βορειοανατολική γωνία του Παρθενώνα μετά την αποκατάσταση των επιστυλίων.
Παρθενώνας. Τα ανατολικά εναέτια γείσα και οι μετόπες.
Παρθενώνας. Τα ανατολικά εναέτια γείσα και οι μετόπες.
Το εσωτερικό του σηκού του Παρθενώνα.
Το εσωτερικό του σηκού του Παρθενώνα.

Η φωτογραφική τεκμηρίωση χωρίζεται σε τρείς κύριες κατηγορίες.
Πρώτα είναι το ρεπορτάζ. Αφορά στην καθημερινή καταγραφή των εργασιών, αποτελώντας ένα φωτογραφικό ημερολόγιο/σημειωματάριο και ταυτόχρονα αρχειακό υλικό παράλληλων επεμβάσεων μικρής σχετικά κλίμακας. Η φωτογράφιση γίνεται με μηχανές μικρού φορμά, που επιτρέπουν κινήσεις ανάμεσα στα μάρμαρα, τις σκαλωσιές, τους γερανούς και τους εργαζόμενους, κατά τη διάρκεια των εργασιών, καταγράφοντας αυτές ακριβώς τις εργασίες.

Οι πύργοι για φωτογράφιση και κινηματογράφηση, στην έναρξη των εργασιών στον Παρθενώνα το 1986.
Οι πύργοι για φωτογράφιση και κινηματογράφηση, στην έναρξη των εργασιών στον Παρθενώνα το 1986.
Η έναρξη των εργασιών αποκατάστασης του Παρθενώνα. Αποσυναρμολόγηση της βορειοανατολικής σίμης το 1986.
Η έναρξη των εργασιών αποκατάστασης του Παρθενώνα. Αποσυναρμολόγηση της βορειοανατολικής σίμης το 1986.
Επανατοποθέτηση γείσου.
Επανατοποθέτηση γείσου.
Επανατοποθέτηση γείσου.
Επανατοποθέτηση γείσου.
Παρθενώνας.
Παρθενώνας.
Ερέχθειο.
Ερέχθειο.
Στρέψη και μετατόπιση του βορειοανατολικού κίονα του Παρθενώνα κατά 13 χιλιοστά, στον σεισμό του 1981.
Στρέψη και μετατόπιση του βορειοανατολικού κίονα του Παρθενώνα κατά 13 χιλιοστά, στον σεισμό του 1981.
Μεταφορά δόμου της δυτικής ζωφόρου, στο μουσείο.
Μεταφορά δόμου της δυτικής ζωφόρου, στο μουσείο.
Η βορειοανατολική γωνία του Παρθενώνα στο επίπεδο των μετοπών.
Η βορειοανατολική γωνία του Παρθενώνα στο επίπεδο των μετοπών.
Η διάλυση του εργοταξίου στο Ερέχθειο μετά την ολοκλήρωση της αποκατάστασης του μνημείου.
Η διάλυση του εργοταξίου στο Ερέχθειο μετά την ολοκλήρωση της αποκατάστασης του μνημείου.

Η δεύτερη κατηγορία είναι η καταγραφή των επεμβάσεων. Αφορά στην φωτογράφιση μεγάλων τμημάτων των μνημείων, και την λεπτομερή καταγραφή της κατάστασής τους, πριν την οποιαδήποτε επέμβαση. Αυτές οι φωτογραφίες απαιτούν συχνά ειδικές κατασκευές και γίνονται σε κλίμακα, όποτε αυτό είναι δυνατόν. Χρησιμοποιούνται απο του μελετητές σαν αρχειακό υλικό, που τους βοηθά να αναγνωρίσουν και να συμπληρώσουν εικονικά, μέλη και  τμήματα των μνημείων.

Η καμπυλότητα του Παρθενώνα.
Η καμπυλότητα του Παρθενώνα.
Η βορειοανατολική γωνία του Παρθενώνα πριν την αποσυναρμολόγησή της.
Η βορειοανατολική γωνία του Παρθενώνα πριν την αποσυναρμολόγησή της.
Η βόρεια κιονοστοιχία του Παρθενώνα εξωτερικά, πριν την έναρξη των εργασιών.
Η βόρεια κιονοστοιχία του Παρθενώνα εξωτερικά, πριν την έναρξη των εργασιών.
Η βόρεια κιονοστοιχία του Παρθενώνα εσωτερικά, λίγο πριν την έναρξη των εργασιών.
Η βόρεια κιονοστοιχία του Παρθενώνα εσωτερικά, λίγο πριν την έναρξη των εργασιών.

Η τρίτη κατηγορία είναι η παρακολούθηση της προόδου των εργασιών και της εξέλιξης των προγραμμάτων. Αφορά στην φωτογραφική τεκμηρίωση του κάθε μνημείου ή τμημάτων του από επιλεγμένες θέσεις, πριν και κατά την διάρκεια των επεμβάσεων. Η συστηματική και συχνή παρακολούθηση των εργασιών απο αυτές τις θέσεις, προσφέρει συγκριτικές φωτογραφίες σε διάφορες χρονικές στιγμές.

Ο Ναός της Αθηνάς Νίκης πριν την έναρξη των εργασιών, έως την πλήρη αποσυναρμολόγησή του.
Ο Ναός της Αθηνάς Νίκης πριν την έναρξη των εργασιών, έως την πλήρη αποσυναρμολόγησή του.
Το Ερέχθειο κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των εργασιών.
Το Ερέχθειο κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των εργασιών.
Η ανατολική πλευρά του Παρθενώνα κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των εργασιών.
Η ανατολική πλευρά του Παρθενώνα κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των εργασιών.

Τέλος, μιά βασική αρχή στην φωτογραφική τεκμηρίωση της αναστήλωσης, είναι ο περιορισμένος αριθμός φωτογραφιών σε συνδυασμό με όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες. Αυτό είναι εξαιρετικά χρήσιμο στην αρχειοθέτησή τους, και βοηθά σημαντικά στην διαχείρηση, μελέτη, και δημοσίευσή των εικόνων.

Στη μακρόχρονη αυτή διαδρομή των μεγάλων επεμβάσεων στα μνημεία της Ακρόπολης, πέρα από τις εύκολα αντιληπτές καταστροφές, ανθρωπογενείς ή φυσικές, υπάρχουν και εκείνες που η καταγραφή τους απαιτεί λεπτομερή και αρκετές φορές σχεδόν μικροσκοπική έξέταση και απεικόνιση. Οι φωτογραφίες αυτές που περιγράφουν με ακρίβεια χιλιοστού δυσδιάκριτα φαινόμενα και φθορές στα μάρμαρα, σχηματίζουν εικόνες που με πρώτη ματιά παραπέμπουν σε εικαστική αφαίρεση, που στην πραγματικότητα βέβαια συνυπάρχει με ένα πλήθος τεκμηριωτικών πληροφοριών, σχεδόν αόρατων από μακρυά.

Λεπτομέρεια κιονοκράνου του προνάου, εκτεθειμένου στα φαινόμενα. Ορατή η ζαχαροειδής διάβρωση του μαρμάρου
Λεπτομέρεια κιονοκράνου του προνάου, εκτεθειμένου στα φαινόμενα. Ορατή η ζαχαροειδής διάβρωση του μαρμάρου
Λεπτομέρεια κιονοκράνου του οπισθονάου προστατευμένου, με ορατές τις λεπτομέρειες της αρχαίας εργασίας και το αρχαίο το ίχνος που σημείωνε την αρχή της λάξευσης.
Λεπτομέρεια κιονοκράνου του οπισθονάου προστατευμένου, με ορατές τις λεπτομέρειες της αρχαίας εργασίας και το αρχαίο το ίχνος που σημείωνε την αρχή της λάξευσης.
Λεπτομέρεια σπονδύλου.
Λεπτομέρεια σπονδύλου.
Λεπτομέρεια του στερεοβάτη του Παρθενώνα.
Λεπτομέρεια του στερεοβάτη του Παρθενώνα.
Λεπτομέρεια προμόχθου γείσου με σταγόνες.
Λεπτομέρεια προμόχθου γείσου με σταγόνες.
Λεπτομέρεια της επιφάνειας έδρασης ενός σπονδύλου όπου φαίνεται η κυκλική αναθύρωσις και το νέο εμπόλιο από τιτάνιο.
Λεπτομέρεια της επιφάνειας έδρασης ενός σπονδύλου όπου φαίνεται η κυκλική αναθύρωσις και το νέο εμπόλιο από τιτάνιο.
 

αυτόν το μήνα οι εκδότες προτείνουν: