«Εις όποιον ζωγραφίζει ένα τοπίο, η φύση αντηχάει στην καρδιά πρώτα και μετά στο πινέλο»: Με τα λόγια αυτά ο σοφός Wei Wang (699-759 μ.Χ.) ξετυλίγει τη σωζόμενη πραγματεία του Κείμενα περί ζωγραφικής. Η δωρεά του τοπίου (Άγρα 2002). Πτυχές της περίφημης, όπως την αποκαλεί ο Κινέζος διδάσκαλος, δωρεάς του τοπίου, είχαμε την ευκαιρία να ατενίσουμε από κοντά στη μεγάλη έκθεση των έργων του Κινέζου ζωγράφου Qi Baishi (1864-1957), η οποία έλαβε πρόσφατα χώρα στην καλλιτεχνική σκηνή της Αθήνας (12/12/2-10-12/1/2020 στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, σε συνεργασία με την Ακαδημία Καλών Τεχνών του Πεκίνου, με 126 αντιπροσωπευτικούς πίνακες του ζωγράφου ).
Ο «δυνατός αγέρας της ανατολής» στα εικονογραφήματα του Qi Baishi
Ο Qi Baishi –ή αλλιώς ο πολυθρύλητος «πλούσιος με τους 300 σφραγιδόλιθους»– αποτέλεσε τον ιδρυτή της Σύγχρονης Κινέζικης Τέχνης, τοποθετούμενος στον αντίποδα της παραδοσιακής και πομπώδους
αναπαραστατικής ζωγραφικής. Προερχόμενος από αγροτική οικογένεια στα περίχωρα της αχανούς ασιατικής υπαίθρου, ο ζωγράφος εισήγαγε με τις μελανογραφίες του την τεχνοτροπία Xieyi, η οποία αναδύθηκε αντιθετικά στη ρεαλιστική αναπαράσταση των παραδοσιακών τεχνικών, οι οποίες δέσποζαν έως τότε στην τέχνη της Χώρας τού Μεταξιού. Με τις λεπταίσθητες μεταξοτυπίες από μελάνι ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια των επισκεπτών τα μυστικά της σύγχρονης ασιατικής αισθητικής: γνήσιος μινιμαλισμός, υπόρρητη μουσικότητα και λιτή υποβλητικότητα. Πτυχές τού μικρόκοσμου της Φύσης φωτίζονται θωπευτικά και μεγαλύνονται μπροστά στο έκθαμβο βλέμμα των θεατών από τη Δύση: η εράσμια ορχιδέα, ο μεγαλοπρεπής κόκκινος λωτός και ο σαρκώδης ιβίσκος «συνομιλούν» τρυφερά με την παιχνιδιάρα λιβελλούλα, τον παραπονιάρικο γρύλλο και τις βελούδινες πεταλούδες.
Ο Κινέζος χειροτεχνουργός έχοντας θητεύσει, σε όλη τη διάρκεια του βίου, του ισότιμα στην καλλιγραφία, στην ποίηση, στη ζωγραφική και στη σφραγιδολιθία, παραδίδει μια παρακαταθήκη έργων, όπου ο κάθε πίνακας περιλαμβάνει δύο στιγμιότυπα: Μία ζωγραφική σύνθεση αφ’ ενός και, αφ’ ετέρου, ένα ποιητικό επίγραμμα ως σχόλιο της εικόνας, συν δύο αποτυπώματα σφραγίδων με τα οποία υπογράφει ξεχωριστά σε καθένα από τα δύο τεχνουργήματα. Στα λυρικά εικονοποιήματα, τα οποία φιλοτεχνεί μνημειώνει με στοχαστική διάθεση τα πλείστα mirabilia του φυτικού κόσμου, όπως τα εξαίσια άνθη της πορφυρής δαμασκηνιάς, η οποία λικνίζεται αγέρωχα στον χειμωνιάτικο αιθέρα: «Ο άνεμος φυσούσε από τα βάθη του δάσους και τα κλαδιά ήταν ανθισμένα [...] Το άνθος της δαμασκηνιάς ανθίζει τον χειμώνα αψηφώντας το κρύο και το χιόνι».
Έτσι, με τα θαυμαστά εικονοποιήματα του επονομαζόμενου και ως «σοφού γέροντα Jiping» μυούμαστε στα άδυτα μίας Τέχνης, η οποία συνδυάζει θελκτικά τον αποφθεγματικό περίτεχνο λόγο, από κοινού με τη λιτανεία των χρωμάτων: Στο θεσπέσιο εικονοποίημα «Ο κήπος με τις ροδακινιές ή ο Παράδεισος», –οραματιζόμενος τον προσωπικό Άλλο Τόπο– εξομολογείται με μακαριότητα: «Δεν πήγα ποτέ στον κήπο με τις ροδακινιές [στον παράδεισο] στη ζωή μου. Φαντάζομαι ότι υπάρχει εκεί ένα μακρύ ρυάκι με καθάριο νερό. Δεν ήθελα να ενοχλήσω τους ανθρώπους εκεί, γι’ αυτό δεν υπάρχει νερό στον πίνακα. Διά χειρός Qi Huang (Baishi)».
Το εν λόγω κομψοτέχνημα αποπνέει υπόκωφα τη μυστηριακή και αιθέρια αύρα του έκπαγλου ασιατικού τόπου. Τα πυκνόφυλλα υπεραιωνόβια δέντρα εναγκαλίζονται τα ταπεινά ανθρώπινα σπίτια, εν είδει υπερουράνιου θόλου, ευωδιάζοντας το μυρωμένο θυμίαμα των βουδιστών ασκητών μοναχών. Ο εικαστικός, ως ένας άλλος μύστης της Φύσης, αφουγκράζεται τον αχό της και αποτυπώνει εν τω γίγνεσθαι τον προαιώνιο Ρυθμό της. Οι ομιχλώδεις ορεινοί όγκοι, ιχνογραφούνται όχι στατικά, αλλά αντιμιμητικά και ανεπιτήδευτα, ενώ οι ηθελημένα αγεωμέτρητες γραμμές αναλάμπουν από την εσώτερη αρμονία που εκπηγάζει απ’ το τοπίο. Όπως και στη σύνθεση «Ευτυχισμένη και γαλήνια ζωή», ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί ποικίλους τόνους του γαλάζιου για να αποδώσει μυσταγωγικά τη δική του Εδέμ: Από τη μουσική συμφωνία των γλαυκών γραμμών αναβλύζει φασματικά ο φωσφορισμός του υπεραισθητού.
Στο ορεινό τοπίο του ανάερου βουνού Yantapo αποτυπώνεται ονειρικά η απόκοσμη σελήνη, ενώ η μελαγχολική οπτασία του δέντρου συντροφεύει με την παρουσία της τερπνά τη μοναχική ανθρώπινη φιγούρα. Η ταπεινή ανθρώπινη μορφή, εντασσόμενη οργανικά στο ουρανομήκες φυσικό Σύμπαν, εξαϋλώνεται μπροστά στην υπερκόσμια αίγλη και τη μυστηριακή αχλύ που ασκεί το άχραντο Πνεύμα της Φύσης. Η Μεγάλη Μητέρα εναγκαλίζεται ερατεινά την επίγεια, ανθρώπινη εγκοσμιότητα.
Συνολικά, με τη μέθεξη στον εδεμικό χρονότοπο των αβρών εικονοποιημάτων της Άπω Ανατολής, ο θεατής εκλαμπρύνεται σε κοινωνό του απαράμιλλου Μεγαλείου της Φύσης. Από τα αριστοτεχνικά «ανάγλυφα μιας τέχνης ταπεινής» αναθάλλει ευεργετικά ο ιριδισμός του επέκεινα sub specie aeternitatis.*
*Η παρουσίαση αυτή αφιερώνεται από τα βάθη της καρδιάς μου στην κυρία Τζίνα Καλογήρου.
