Στη στήλη αυτή δημοσιεύονται ενδιαφέρουσες επιστολές γνωστών καλλιτεχνών (συγγραφέων, μουσικών, ζωγράφων,...) απευθυνόμενες σε φίλους, συναδέλφους, οικείους ή απλώς γνωστούς, στις οποίες αναφέρονται σε θέματα που ουδεμία σχέση έχουν με το καλλιτεχνικό τους έργο ούτε, ει δυνατόν, με τις τέχνες γενικότερα. Μπορεί να πρόκειται για θέματα προσωπικά ή επικαιρότητας, να αφορούν τραγικά συμβάντα ή να σατιρίζουν καταστάσεις και ανθρώπους. Το πιο σημαντικό κριτήριο για την επιλογή τους θα είναι το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν, φυσικά, αλλά και το κατά πόσο, μέσα από αυτές, διαφαίνονται πλευρές της προσωπικότητας των επιστολογράφων ή των αποδεκτών, που απέχουν ή και επιβεβαιώνουν τη συμβατική εικόνα που έχουμε διαμορφώσει στο νου μας για τους καλλιτέχνες αυτούς σαν άτομα. Ως εκ τούτου, η επιλογή των επιστολών θα είναι καθαρά υποκειμενική.

——— ≈ ———

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ
ΖΟΡΖ ΕΝÉΝ
ΣΤΟΝ
ΑΝΡÍ ΚΑΛÉ

Κάιρο, 26 Φεβρουαρίου 1951

Αγαπητέ φίλε,

Σειρά μου να είμαι συγχυσμένος και απελπιστικά αργοπορημένος. Δε μου δίνετε τη διεύθυνσή σας στο Ταρμπ·⁽¹⁾ συμπεραίνω ότι ισχύει η διεύθυνσή σας της Rue de la Sablière και ότι σας προωθούν την αλληλογραφία. Ιδού λοιπόν όλοι μας πιο διασκορπισμένοι παρά ποτέ, εννοώ πιο απομακρυσμένοι από τα αγαπημένα μας μέρη, εσείς στο Ταρμπ, η Μάρθα⁽²⁾ στη Ν. Υόρκη, ο Στέφανο⁽³⁾ στο Βελιγράδι, εγώ στο Κάιρο. Φέρνω στο μυαλό μου τα φαλανστηριακά⁽⁴⁾ σχέδιά μας για ομαδική ζωή, για ένα κοινό σπίτι που θα αποκτηθεί δεν ξέρω πού, στη ρωμαϊκή εξοχή ή σε κάποιο ελληνικό νησί. Όμως, τελικά κι εγώ σκέπτομαι όπως εσείς· θεωρώ ότι οι ζωές μας προχωρούν ακυβέρνητες και ότι ο όποιος σχεδιασμός δεν αξίζει τίποτα μπροστά στη παρόρμηση μιάς βραδιάς. Ομολογώ πάντως ότι δεν εγκαταλείπω την ιδέα του ελληνικού νησιού· μεταθέτω την ανακάλυψη για άλλα πέντε χρόνια, ώστε να έχω το χρόνο να σιχαθώ τις ανθρώπινες φάτσες και να έχω γίνει αδιάφορος σε ό,τι αφορά το σεξ. Αρκετό διάστημα επίσης ώστε να συνηθίσω τη γεύση της ελιάς και να την απολαμβάνω.

Έχουν συρρεύσει εδώ πολλές φυσιογνωμίες «πολύ παριζιάνικες». Είναι ο κύριος Αντρέ Λοτ⁽⁵⁾ που εκθέτει τις εργώδεις αγγαρείες του. Σε πιο ανάλαφρο κλίμα, ο Φρανσίς Λεμάρκ⁽⁶⁾ μας συγκινεί με τα ρεφρέν του. Τον είχαμε ακούσει μαζί, στο L’Echelle de Jacob,⁽⁷⁾ ένα βράδυ που ένας γέρος, καθώς έψαχνε ματαίως να βρει το παπούτσι του κάτω από τα τραπέζια, έσπρωχνε τις κυρίες και βούταγε ποτήρια αλκοόλ. Μαζί μας βρίσκεται και η Λεονόρ Φινί,⁽⁸⁾ αντί 500.000 φράγκων το κάθε πορτρέτο σαλονιού. Την εικόνα συμπληρώνει η Ρενέ Κριτλέ, η νεαρά κληρονόμος του ξενοδοχείου Μάντισον, η οποία αφίχθη προκειμένου να οσφρανθεί τη Σφίγγα εκ του πλησίον. Όμως όσο δημοφιλές κι αν είναι το Κάιρο αυτή την εποχή, καμία σημαντική κίνηση δεν δημιουργείται και τίποτα συναρπαστικό δεν τραβάει το ενδιαφέρον μας. Θέλετε να αλλάξουμε και να έρθω να σας αντικαταστήσω στο Ταρμπ; Είναι κάποιες φορές που έχω διάθεση για επαρχία και οι μικρές πόλεις μου φαίνονται, δεν ξέρω γιατί, χαριτωμένα αγκαλιάσιμες.

Η Μπούλα⁽⁹⁾ και εγώ σας σκεφτόμαστε με αγάπη.

Ζ. ΕΝΕΝ

^{ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ}

(1) Tarbes: πόλη στη Νότια Γαλλία, στην περιοχή των Πυρηναίων, κοντά στα σύνορα με την Ισπανία, όπου ζούσε τότε ο Ανρί Καλέ.
(2) Μάρθα: Marthe Klein, σύζυγος του Ανρί Καλέ από το 1935 έως το 1949.
(3) Στέφανο: Stefano Terra (1917-1986), Ιταλός συγγραφέας και δημοσιογράφος. Έζησε στο Βελιγράδι από το 1950 έως το 1953, ως ανταποκριτής της RΑΙ και του Ιταλικού πρακτορείου ειδήσεων.
(4) Τα Φαλανστήρια (γαλλ. Phalanstéres) υπήρξαν θεωρητική σύλληψη του ουτοπικού σοσιαλιστή Σαρλ Φουριέ για τη δημιουργία κοινών αυτοδιοικούμενων χώρων, στους οποίους θα συζούσαν άτομα και οικογένειες διαφορετικής ηλικίας και χαρακτήρα, με ποικίλες δεξιότητες και γνώσεις. Από την ιδέα αυτή προέκυψαν αργότερα οι κολεκτίβες και τα κοινόβια.
(5) Αντρέ Λοτ (André Lhote, 1885-1962): Γάλλος ζωγράφος που ανήκει στο ρεύμα του κυβισμού, διατηρώντας όμως στη ζωγραφική του πολλά κλασικά και διακοσμητικά στοιχεία.
(6) Φρανσίς Λεμάρκ (Francis Lemarque, 1917-2002): Γάλλος συνθέτης, στιχουργός, τραγουδιστής. Έγραψε πάνω από 400 τραγούδια, από τα οποία το πιο διάσημο είναι το À Paris.
(7) «L’Echelle de Jacob» [«Η κλίμαξ Ιακώβ»]: Γνωστό παριζιάνικο καμπαρέ, που βρίσκεται στο Σεν-Ζερμέν, στη Rue Jacob. Εκεί πρωτοεμφανίστηκαν, μεταξύ άλλων, ο Ζακ Μπρελ και ο Λεο Φερέ.
(8) Λεονόρ Φινί (Leonor Fini, 1907-1996): γνωστή υπερρεαλίστρια ζωγράφος. Γεννήθηκε στην Αργεντινή, έζησε όμως και δημιούργησε στη Γαλλία.
(9) Μπούλα: Η Ikbal El Alaily, γνωστή σε φίλους ως Boula, υπήρξε σύντροφος του Ζορζ Ενεν από το 1939 και επίσημα σύζυγός του από το 1954 έως τον θάνατό του. Με καταγωγή από μουσουλμανική οικογένεια, η ίδια δήλωνε από νεαρή ηλικία μη θρησκευόμενη και έζησε με τον Ενέν παρά την αντίδραση της οικογένειάς της. Δημοσίευσε μια ανθολογία Γερμανών ρομαντικών συγγραφέων και μετά τον θάνατο του Ενεν φρόντισε για την έκδοση του ανέκδοτου έργου του.

Ο Ζορζ Ενέν (Georges Henein, 1914-1973) ήταν Αιγύπτιος συγγραφέας και ποιητής, εισηγητής και κυριότερη μορφή του υπερρεαλισμού στην Αίγυπτο. Όταν έστειλε την επιστολή αυτή είχε ήδη συγκροτήσει από τη δεκαετία του 1930 την πρώτη υπερρεαλιστική ομάδα στο Κάιρο, αρχικά γύρω από το περιοδικό Τέχνη και Ελευθερία, γράφοντας ιδιαίτερα μαχητικά άρθρα και συγκεντρώνοντας γύρω του πολλούς ελεύθερα σκεπτόμενους διανοούμενους και καλλιτέχνες της Αιγύπτου, διατηρώντας επίσης επαφή με τον Αντρέ Μπρετόν και με πολλούς άλλους Γάλλους συγγραφείς. Είχε ήδη εκδώσει βιβλία ποίησης, άρθρα σε πολλά περιοδικά της Αιγύπτου, είχε συνεργαστεί με γαλλικά υπερρεαλιστικά περιοδικά, είχε υπογράψει πολλές από τις διακηρύξεις της γαλλικής υπερρεαλιστικής ομάδας και δημοσιεύσει μπροσούρες που οι πολιτικές του θέσεις είχαν ενοχλήσει τις Αρχές. Το 1948 απομακρύνθηκε από τη γαλλική υπερρεαλιστική ομάδα και ψυχράνθηκε με τον Μπρετόν. Το 1962 θα αναγκαστεί να φύγει από το Κάιρο, λόγω της αντίθεσής του προς τον Νάσερ, για να καταλήξει στη Ρώμη, αφού θα είχε περάσει από την Αθήνα, το Παρίσι, την Καζαμπλάνκα, όπου θα ζήσει γράφοντας άρθρα σε διάφορα περιοδικά γύρω από θέματα Τρίτου Κόσμου, επικαιρότητας, λογοτεχνίας και τέχνης. Πέθανε στο Παρίσι στις 18 Ιουλίου 1973.

O Ανρί Καλέ (Henri Calet, ψευδώνυμο του Raymond-Théodore Barthelmess, 1904-1956) ήταν Γάλλος συγγραφέας και δημοσιογράφος. Έζησε σύντομη αλλά περιπετειώδη ζωή, ανάμεσα στο Παρίσι, τις Βρυξέλλες και άλλες πόλεις της Ευρώπης, αλλά και στο Μοντεβιδέο, όπου είχε καταφύγει με πλαστό διαβατήριο στο όνομα Ανρί Καλέ το οποίο διατήρησε σαν λογοτεχνικό ψευδώνυμο, καθώς τον αναζητούσε η αστυνομία επειδή είχε αφαιρέσει ένα μεγάλο ποσό από το ταμείο της εταιρείας όπου εργαζόταν. Πρόκειται για ρεαλιστή συγγραφέα και τα θέματα των βιβλίων του είναι συχνά αυτοβιογραφικά και κοινωνικά, πολλά από αυτά αναφέρονται στην, αρκετά ταραγμένη, ζωή του. Τη χρονιά που γράφτηκε η επιστολή αυτή ήταν ένας γνωστός δημοσιογράφος και είχε ήδη γράψει και δημοσιεύσει τα γνωστότερα βιβλία του. Συνέχιζε να εργάζεται σαν δημοσιογράφος σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά μέχρι τον θάνατό του, στις 14 Ιουλίου 1956, μετά από απανωτές καρδιακές προσβολές.