Χάρτης 30 - ΙΟΥΝΙΟΣ 2021
https://dev.hartismag.gr/hartis-30/komiks/apo-thn-idea-ston-lampthra-kai-toympalin
Η γνωστή απεικόνιση της ιδέας ως λαμπτήρα οφείλεται σε τρεις παράγοντες: στο εφευρετικό μυαλό του Τόμας Έντισον, σε ένα γάτο των κινουμένων σχεδίων, καθώς και στο ρομπότ-βοηθό ενός παλαβού εφευρέτη στα κόμικς. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, πριν την ανάπτυξη τεχνικών που επέτρεπαν την αναπαραγωγή φωτογραφιών σε τυπωμένες σελίδες, στυλοβάτες του ημερήσιου και περιοδικού τύπου ήταν οι εικονογραφήσεις, τα σκίτσα και οι γελοιογραφίες. Οι εκδότες ανέθεταν στα ατελιέ των εντύπων ή σε εξωτερικούς συνεργάτες να απεικονίσουν με αυτό τον τρόπο τα γεγονότα που περιγράφονταν στα άρθρα. Έτσι, οι πρώτες αναφορές στα επιτεύγματα του Τόμας Άλβα Έντισον και ιδίως στην ανακάλυψη του ηλεκτρικού λαμπτήρα (1879), συνοδεύονταν συνήθως από την εικόνα ενός σκοτεινού δωματίου στο οποίο φωτοβολούσε ένας γλόμπος. Καθώς η επιτυχία αυτής της ανακάλυψης έγινε ολοένα και πιο εμφανής, έφτασε να συμβολίζει όλη την εφευρετική ικανότητα του Έντισον. Ήταν όμως ο 20ός αιώνας εκείνος που εδραίωσε αυτή την εικόνα ως σύμβολο της (φαεινής συνήθως) ιδέας.
Πρώτος έδειξε τον δρόμο —και τον τρόπο— ο πιο διάσημος γάτος των κινουμένων σχεδίων της βουβής περιόδου. Δημιούργημα του Αυστραλού Πατ Σάλιβαν, ο γάτος Φέλιξ ήταν εκείνος που μετέτρεψε το αόρατο (ιδέα) σε ορατό (φωτεινός λαμπτήρας). Κάθε φορά που ο Φέλιξ σκεπτόταν, διάφορα σύμβολα εμφανίζονταν στην κινηματογραφική οθόνη μορφοποιώντας τις σκέψεις του. Όταν είχε κάποια έξυπνη ιδέα, ένας γλόμπος έλαμπε πάνω από το κεφάλι του.
Εκείνος που επέβαλε —δια παντός— τη σύνδεση της ιδέας με τον λαμπτήρα ήταν ο Καρλ Μπαρκς. Ο ηγήτορας της Ντίσνεϊ στα κόμικς του Ντόναλντ Ντακ και της παρέας του, δημιούργησε (μεταξύ πολλών άλλων) ένα… ασουλούπωτο πουλερικό: τον Κύρο Γρανάζη. Ο δαιμόνιος εφευρέτης (και ασυναγώνιστος μαστροχαλαστής) της Λιμνούπολης κερδίζει τα προς το ζην εκτελώντας παραγγελίες για αλλοπρόσαλλες «εφευρέσεις της στιγμής». Σε περιόδους αναδουλειάς, επισκευάζει και ηλεκτρικές συσκευές.
Μία τέτοια επιδιόρθωση, σε ένα χαλασμένο λαμπατέρ του Ντόναλντ, υπήρξε το γενεσιουργό αίτιο για την εμφάνιση του μικρού βοηθού τού Κύρου, Ένα λιλιπούτειο ρομπότ, με γλόμπο για κεφάλι, που συνέβαλε αποφασιστικά στην τελεσίδικη ένωση ιδέας και λαμπτήρα εις εικόνα μία. Η ικανότητα του Γλόμπου να παράγει ιδέες (με άλλα λόγια, λαμπτήρες από το κεφάλι ενός λαμπτήρα) οφείλεται σε ένα ατύχημα. Ο Ντον Ρόσα, ένας από τους άξιους συνεχιστές του έργου του Καρλ Μπαρκς, περιέγραψε το γεγονός στην ιστορία με τίτλο «Πρώτη εφεύρεση». Εκεί, το λαμπατέρ του Ντόναλντ πέφτει τυχαία στον πομπό σκέψης που είχε κατασκευάσει ο Κύρος, φορτίζοντας —και προικίζοντας— τον Γλόμπο με ακτίνες καθαρής σκέψης.
Το σπιθαμιαία, ύψους 20 εκ., ρομπότ που δημιούργησε —άθελά του— ο Κύρος, κέρδισε τους αναγνώστες από την πρώτη του εμφάνιση, το 1956. Με την παρουσία του στις εικόνες του κόμικς, ο μικρόκοσμος ήλθε σε πρώτο πλάνο, έγινε ευδιάκριτος, συχνά κρατώντας πρωταγωνιστικό ρόλο. Γεμάτος υπερηφάνεια για το βοηθό του, ο Κύρος λέει σε μια ιστορία: «Αυτός είναι το πρώτο μου πραγματικό επίτευγμα! Από εδώ και μπρος θα μου δίνει έμπνευση για ό,τι κι αν κάνω!».
Εκτός από πηγή έμπνευσης (τι σόι λαμπτήρας θα ήταν άλλωστε), ο μικρός βοηθός επαναλαμβάνει τις εφευρέσεις του Κύρου στη δική του μικροκλίμακα. Επιπροσθέτως, βοηθά το αφεντικό του να ξεμπλέκει από τις συνέπειες των αμφιλεγόμενων κατασκευών του. Ο Γλόμπος εκτελεί μια μεγάλη ποικιλία εργασιών, όπως να οδηγεί αμάξι, να κρατά σημειώσεις, να ψήνει τοστ, να βρίσκει χαμένα κλειδιά, καθώς και κέρματα στο δρόμο. Εκτός από όλα αυτά μπορεί να κάνει και απλούστερα πράγματα, όπως —το αυτονόητο— να χρησιμεύει ως φωτιστικό για ανάγνωση. Ο Γλόμπος μπορεί επίσης να μιλά. Όχι με τη χρήση ανθρώπινης γλώσσας, φυσικά, αλλά με βόμβους που εκπέμπει για να τραβήξει την προσοχή του Κύρου. Αυτά τα ακατάληπτα ΒΖΖΖΤ! και ΜΠΖΖΖΤ! ανταποκρίνονται σε δικές του λέξεις ή φράσεις και συνοδεύονται από τη μετάφρασή τους (σε ξεχωριστό πλαίσιο εντός της εικόνας) προκειμένου να καταλάβουν οι αναγνώστες τι ακριβώς λέει.
Ως γνήσιο σύμβολο των λαμπτήρων, ο Γλόμπος έχει διάφορες ιδέες, όχι κατ’ ανάγκη εφευρετικές. Συχνά διακατέχεται από κακές ιδέες, ιδίως όσον αφορά τα τρωκτικά. Χόμπι του, μάλιστα, είναι το κυνήγι των (ισοϋψών με αυτόν) ποντικών. Στην ιστορία με τίτλο «Ο παγκόσμιος διαλύτης», ο στόχος αυτός γίνεται πιο συγκεκριμένος. Πρόκειται για τον έτερο στυλοβάτη των εκδόσεων Ντίσνεϊ, το διάσημο Μίκυ Μάους, τον οποίο ο Γλόμπος πετά κάποια στιγμή σε μια χαρτόκουτα με άχρηστα αντικείμενα. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι τόσο ο Γλόμπος όσο και ο Μίκυ Μάους (στην πρώιμη σχεδιαστική εκδοχή του) είναι μικροσκοπικοί, συγκριτικά με τον Κύρο και τον Σκρουτζ Μακ Ντακ που κυριαρχούν στο εμβαδόν της εικόνας. Δεν περνούν όμως απαρατήρητοι. Κάτι που συμβαίνει συχνά με το Γλόμπο. Από την πρώτη του εμφάνιση είχε τραβήξει την προσοχή, χάρη στη δική του, παράλληλη δράση στις εικόνες του κόμικς. Με την παρουσία του απαιτεί από τους αναγνώστες μια διπλή ματιά: για αυτά που κάνουν όλοι οι άλλοι και για αυτά που (δια)πράττει ο ίδιος στο ελάχιστο σύμπαν του. Συχνά μάλιστα, ο Κύρος και οι υπόλοιποι υποχωρούν, φέρνοντας σε πρώτο πλάνο (και σε πλήρες κάδρο) τη φιγούρα του Γλόμπου.
Στην Αμερική ο Γλόμπος είναι γνωστός ως Βοηθός. Στις σημειώσεις και σε κάποια σενάρια του Καρλ Μπαρκς αναφέρεται ως Μικρός Γλομποκέφαλος. Μόνο στη σειρά κινουμένων σχεδίων «DuckTales» (1987) ονομάστηκε, ως όφειλε, «Γλόμπος». Κάτι που είχε ήδη συμβεί σε αρκετές άλλες χώρες (της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης): από το βραζιλιάνικο «Lampadinha» (μικρή λάμπα), μέχρι το αντίστοιχο «Lampje» της ολλανδικής έκδοσης και το παρεμφερές γαλλικό «Filament» (το λεπτό καλώδιο αγωγού που μεταφέρεται σε πυράκτωση στους λαμπτήρες, εκπέμποντας φως). Στην Ιταλία το όνομά του αναβαθμίστηκε και έγινε «Edi», ως φόρος τιμής στον —πραγματικό— εφευρέτη του, Έντισον. Όπως και αν έχει, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σημασία του Γλόμπου… επικυρώθηκε από το φιλόσοφο Μάρσαλ ΜακΛούαν, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι τελούσε εν αγνοία του κόμικς: «Ο λαμπτήρας δημιουργεί περιβάλλον απλά με την παρουσία του».
(Η εικονογράφηση προέρχεται από ιστορίες που έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στο περιοδικό Walt Disney Κόμιξ - Νέα Ακτίνα Α.Ε.)